Việt Nam đứng trước nhu cầu có nên cho trẻ em được học tại nhà

Lần đầu tiên tôi nghe về phương pháp giáo dục tại nhà (home education) tại Việt Nam từ một cặp vợ chồng người Đan Mạch tôi gặp khoảng đầu những năm 2000. Họ làm quản lý khu resort Ecolodge mới xây dựng tại Sapa và sống luôn ở đó cùng hai cô con gái, một cháu 6 tuổi và một cháu 8 tuổi.

Anh chị chia sẻ với tôi rằng do áp lực công việc và chán nản cuộc sống tại quê nhà, họ quyết định cho con nghỉ học tại Đan Mạch để sang Việt Nam.

Cách nuôi dạy con khác thường của người phương Tây

Nên cho học sinh chọn nhiều ngoại ngữ khác nhau

Cặp vợ chồng này dạy hai cô bé học tại nhà trong thời gian họ sinh sống và làm việc tại Sapa. Họ nói khi quay lại Đan Mạch hai cháu sẽ tiếp tục chương trình học tại trường cùng các bạn cùng tuổi.

Cùng thời gian đó tôi quen một một gia đình, chồng là người Đức vợ người Việt. Do muốn thay đổi môi trường, họ chuyển từ Hà Nội vào Hội An sinh sống. Tại Hội An lúc đó không có trường quốc tế, cặp vợ chồng này đã chọn giáo dục tại nhà cho ba năm học cấp hai của hai cô con gái.

Cả hai cặp vợ chồng trên như tôi biết đều tự tin với phương pháp giáo dục này vì họ nói, chắc chắn khi quay lại Đan Mạch và Đức sinh sống, con cái họ sẽ đảm bảo được tiếp nhận vào các trường học chính thống theo đúng lứa tuổi, miễn là các cháu được trang bị kiến thức đầy đủ như các bạn cùng trang lứa.

Nhưng chính tại Việt Nam, việc lựa chọn giáo dục tại nhà của các bậc phụ huynh người Việt, đặc biệt những gia đình hồi hương sau nhiều năm sinh sống và làm việc tại nước ngoài, lại có nhiều trở ngại.

Vừa qua, tiến sĩ Giáp Văn Dương, là một người hoạt động trong lĩnh vực giáo dục tai Việt Nam, đã chia sẻ trên trang VnExpress về những khó khăn gia đình anh gặp phải khi thực hiện giáo dục tại nhà.

Trở về Việt Nam sau hơn mười năm ở nước ngoài, anh Dương cho con gái học ở nhà để giúp cháu ổn định trong môi trường mới và vì tiếng Việt của cháu cũng chưa thạo.

Thời gian sau, khi anh đưa cháu vào trường học chính thống, gia đình anh đã gặp nhiểu áp lực. Học sinh được giáo dục tại nhà không được chấp nhận để vào học cùng lớp với các bạn bằng tuổi.

Trường chuyên VN: Đổi mới giáo dục là ''cách giải quyết cơ bản hơn''

Từ Mỹ nhìn về giáo dục ở Việt Nam

Anh Dương nói vì giáo dục tại nhà không được thừa nhận bởi pháp luật và do đó các em tham gia như một người ngoài lề. Theo anh Dương, mặc dù học sinh có giỏi nhưng không có cách nào để công nhận vì các em không được dự thi để xác nhận trình độ.

Khả thi hay bất khả thi tại Việt Nam?

Trong khi việc tiếp nhận học sinh học tập tự túc tại nhà quay lại trường học chính thống bị cản trở thì việc hình thành tự phát trong nước của mô hình này lại đang bị bỏ mặc.

Những thay đổi trong đời sống kinh tế và nhu cầu phát triển xã hội khiến một bộ phận gia đình Việt Nam đang hướng tới phương pháp giáo dục tại nhà.

Những gia đình này chủ yếu là có cha mẹ là giảng viên hoặc gia đình có kinh tế khá giả tại các thành phố lớn. Phần lớn mục tiêu của họ là gửi con ra nước ngoài học cấp ba và đại học nên họ không quá lo ngại về việc con em họ có được chấp nhận ở trường học chính thống hay không.

Tuy nhiên, nếu giáo dục tại nhà được phép lựa chọn tự phát, có nghĩa gia đình nào cũng có thể tham gia, bao gồm cả những gia đình không coi trọng mục tiêu giáo dục cho con em mình.

Họ có thể dùng mô hình giáo dục tại nhà để bào chữa cho việc không muốn cho con đến trường. Như vậy những nỗ lực phổ cập giáo dục của ngành giáo dục trong nhiều năm qua trước sau sẽ bị ảnh hưởng.

Cách đây vài năm, khi còn làm truyền thông cho Save the Children tại Việt Nam, tôi đã nhiều lần chứng kiến những thách thức mà đồng nghiệp gặp phải trong việc vận động các gia đình tại miền núi phía Bắc Việt Nam cho con đến trường.

Lúc đó Save the Children đang hỗ trợ giáo dục phổ cập cho hai tỉnh Yên Bái và Điện Biên. Khó khăn kinh tế và tư tưởng lạc hậu ở đây khiến rất nhiều gia đình không muốn cho con đi học.

Khi các cán bộ địa phương và giáo viên đến nhà, nhiều phụ huynh từ chối thẳng thừng nói rằng con cái họ chỉ cần ở nhà học làm nương rẫy, học xẻ gỗ, học thêu, học đan lát để sống.

Họ nói những kĩ năng đó con em họ không được học ở trường nên họ không muốn cho con đến trường, mà để họ dạy ở nhà. Khi không có cơ sở pháp lý về giáo dục tại nhà, thì rất khó tranh cãi gia đình nào được phép và gia đình nào không được phép.

Vì giáo dục tại nhà ở Việt Nam chưa được thừa nhận bởi pháp luật, nên hệ thống giáo dục chưa đưa ra được qui chuẩn giám sát để đảm bảo chất lượng giáo dục như ở các nước phát triển.

Mô hình giáo dục tại nhà ở Anh

Tại Anh Quốc, giáo dục tại nhà được bảo đảm bởi pháp luật và đã được áp dụng từ nhiều thập kỷ. Giáo dục là bắt buộc nhưng phụ huynh có thể lựa chọn cho con học ở nhà (elective home eduction).

Theo khảo sát của tổ chức ADCS, cơ quan hàng năm tiến hành khảo sát giáo dục tại nhà ở Anh, năm 2020 ước tính trên 86.000 trẻ em được giáo dục tại nhà.

Năm 2016 con số này là 48.000 học sinh Anh đang theo cách 'home schooling', theo một bài báo của BBC.

Thời gian 'lockdown' tại Anh lại càng làm cho nhu cầu dạy con ở nhà theo chương trình chính phủ lên cao và có các hướng dẫn cụ thể.

Cha mẹ người Anh chọn phương giáo dục tại nhà vì nhiều lý do, ví dụ, họ không hài lòng với cách giáo dục ở trường công lập, con cái họ cần sự chăm sóc đặc biệt, họ e ngại con bị bắt nạt.

Có nhiều phụ huynh chọn phương pháp giáo dục tại nhà vì trường họ mong muốn cho con mình vào học không còn chỗ, họ để con em mình học tại nhà chờ đến khi trường đó có thể tiếp nhận thì cho con em mình đi học.

Chính phủ Anh ban hành các hướng dẫn cụ thể về giáo dục tại nhà bao gồm các quy định về chất lượng giáo dục, trách nhiệm của phụ huynh, trách nhiệm của cơ quan quản lý giáo dục, những hỗ trợ cha mẹ có thể tiếp cận cũng như những hình thức xử phạt khi các bên tham gia vi phạm.

Hướng dẫn này được công bố công khai trên website của chính phủ Anh (xem thêm: Educate your child at home).

Khi lựa chọn giáo dục tại nhà, cha mẹ có thể tự dạy, thuê gia sư hoặc mua các chương trình học online cho con em mình, nhưng phải đảm bảo đủ số giờ qui định như trường học chính thống.

Trường học sẽ tiếp nhận các em khi gia đình có nguyện vọng đưa các em trở lại.

Hội đồng thành phố hoặc hội đồng địa phương có trách nhiệm kiểm soát việc giáo dục tại nhà. Các hội đồng có thể tiến hành kiểm tra không chính thức để xem trẻ có được học tập đầy đủ hay không.

Nếu nghi ngờ, họ sẽ yêu cầu phụ huynh gửi bằng chứng vể việc thực hành giáo dục tại nhà. Nếu hội đồng nhận thấy những chứng cứ giáo dục tại nhà của phụ huynh không đủ thuyết phục và họ cho rằng trẻ cần thiết phải được học tập tại trường họ sẽ đưa ra "lệnh gửi trẻ tới trường" (School attendance order). Phụ huynh được cho thời gian cụ thể để thực hiện các yêu cầu của hội đồng.

Việc không tuân thủ và vi phạm các đều khoản sẻ bị xử lý theo quy định của pháp luật. Mức phạt hành chính được áp dụng từ £60 đến £120 (khoảng 1,8 triệu tới 3,6 triệu đồng). Nếu vi phạm nghiêm trọng có thể bị khởi tố với mức phạt £2500 ( khoảng 75 triệu đồng) hoặc phải vào tù tới 3 tháng.

Việt Nam là nước thứ hai trên thế giới phê chuẩn Công ước Quốc tế về Quyền Trẻ em.

Pháp luật Việt Nam đảm bảo quyền được học tập của trẻ em đồng thời cũng phải đảm bảo quyền được bảo vệ.

Vì thế, bất cứ hình thức giáo dục nào cũng cần có quy định chặt chẽ để các em được phát triển toàn diện và bình đẳng mà không bị sao nhãng.

Bài thể hiện quan điểm của bà Ngô Quỳnh, hiện sống tại Suffolk và làm nghề phiên dịch ở Anh Quốc.