Những phát sinh về bản quyền sau khi nhạc sĩ Phú Quang qua đời

Sau khi nhạc sĩ Phú Quang mất, một số chương trình biểu diễn sử dụng nhạc ông bị gia đình cho rằng đã vi phạm khi không xin phép cũng như chưa đóng tác quyền.

Một số nhà tổ chức thì cho rằng gia đình nên thông báo rộng rãi những quy định mới trong cấp phép tác phẩm của nhạc sĩ sớm hơn thì họ mới biết mà tuân thủ.

Theo luật định, hợp đồng của Phú Quang với Trung tâm Bảo vệ Quyền tác giả Âm nhạc Việt Nam (VCPMC) chấm dứt sau khi ông qua đời.

Khi đó: "Tài sản của ông sẽ mở thừa kế. Quyền biểu diễn thuộc quyền tài sản sẽ được chuyển cho người hưởng thừa kế. Nếu người thừa kế tiếp tục ủy quyền thì VCPMC mới được thu hộ. Nếu không có di chúc thì mọi người thuộc hàng thừa kế thứ nhất (gồm vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi) cùng quyết định.

Còn có di chúc thì phải theo di chúc của nhạc sĩ", luật sư Trần Anh Dũng (Đoàn Luật sư Hà Nội) nói với người viết hồi cuối tháng Năm.

Vi phạm bản quyền ở Việt Nam: Dân xâm hại tràn lan, pháp luật bất lực?

Nghệ sĩ Trần Quang Hải vừa tạ thế ở Paris

Tháng Tư - Phạm Duy: Vinh quang và bẽ bàng

Phú Quang và Em ơi Hà Nội 'nóng'

Không lâu sau khi Phú Quang qua đời, ca sĩ Minh Chuyên và phòng trà Trịnh Ca tại Hà Nội đã tổ chức 3 buổi livestream tại trường quay (không có khán giả đến xem) liền trong 3 tháng để tưởng nhớ. Buổi thứ tư, khi tình hình dịch đã bớt căng, họ quyết định mở cửa đón khách tối 31/3.

Được biết vợ nhạc sĩ Phú Quang- bà Trịnh Thị Anh Thư đã đồng ý cho tổ chức và đến dự khán đêm nhạc.

Mãi tới cuối tháng 5, qua báo chí, đông đảo công chúng mới được biết: Nhạc sĩ Phú Quang có di nguyện cho con gái cả là nghệ sĩ piano Nguyễn Trinh Hương quản lý toàn bộ di sản âm nhạc và văn hóa của ông.

Khi đó VCPMC mới có yêu cầu tạm ngưng sử dụng các tác phẩm của Phú Quang tới các phòng trà như Trịnh Ca. Thời gian nhạc sĩ phải nằm điều trị bệnh, bà Thư vẫn đại diện ông làm việc với các nhà tổ chức. Việc đóng tác quyền vẫn thông qua VCPMC.

Giả sử ngay sau khi nhạc sĩ qua đời, gia đình tiếp tục gia hạn hợp đồng giữa ông với VCPMC thì mọi hoạt động biểu diễn nhạc ông sẽ vẫn diễn ra bình thường, theo quy luật cung cầu thị trường.

Chương trình trên sân khấu lớn đầu tiên sử dụng nhạc Phú Quang sau khi ông mất là Hà Nội phố tại Nhà hát Lớn Hà Nội đêm 21/4. Đêm nhạc có sự xuất hiện của Thanh Lam, Tấn Minh, Tùng Dương, Khánh Linh, Minh Chuyên- sử dụng tám ca khúc của Phú Quang.

Bà Nguyễn Thị Hoài Oanh- đại diện nhà tổ chức trao đổi với tôi qua điện thoại, ban đầu bà định làm đêm nhạc cùng tên với các tác phẩm của Đoàn Chuẩn và Phú Quang vào tháng 11/2021. Vé đã bán, song do tình hình dịch bệnh nên bà phải hoãn lại.

Trinh Hương ban đầu không muốn cho bà Oanh sử dụng các ca khúc của Phú Quang khi đêm nhạc được tổ chức lại vào 21/4. Nhưng do bà Oanh đã có "hợp đồng miệng" với bà Thư từ khi nhạc sĩ còn sống, nên gia đình đồng ý ký văn bản thỏa thuận sử dụng tác phẩm. Hà Nội phố thành đêm nhạc nhiều tác giả, tên Phú Quang không xuất hiện trên poster nữa.

Nhưng theo bà Oanh, vẫn còn những khán giả đã mua vé từ năm ngoái chưa kịp xem Hà Nội phố nên bà tổ chức thêm Hà Nội phố 2 vào 24/5.

Dự định không dùng nhạc phẩm nào của Phú Quang nên bà cũng không xin phép Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội.

"Nhưng đến khi vào đêm diễn khán giả yêu cầu hát thêm nhạc của Phú Quang nên ca sĩ hát, chứ tôi không mảy may nhờ tiếng của ông để làm chương trình", bà Oanh nói với tôi hôm 31/5.

Trước đó, Trinh Hương nói với báo Tiền Phong: "Chúng tôi nói rõ quan điểm không hợp tác cho đêm nhạc Hà Nội phố 2, đề nghị không sử dụng bài hát của nhạc sĩ Phú Quang. Đại diện đơn vị tổ chức hứa hẹn không sử dụng. Vậy mà thông tin quảng cáo về đêm nhạc vẫn nêu tên ca khúc và nhạc sĩ Phú Quang".

Sau chương trình Hà Nội phố 2, bà Oanh khẳng định đã gửi gia đình nhạc sĩ tác quyền 3 bài hát phát sinh theo đơn giá thống nhất từ đêm nhạc trước. Nhưng bị gia đình nhạc sĩ chuyển khoản trả lại. Và đến giờ số tiền 12 triệu vẫn nằm ở chỗ bà Oanh. Ngoài ra bà cũng đã thanh toán đầy đủ riêng tác quyền lời hát qua VCPMC.

Bà Oanh tỏ ra khá bức xúc về việc phải xin phép gia đình trước khi sử dụng nhạc Phú Quang: "Các ca sĩ có quyền được hát nhạc Phú Quang cũng như các nhạc sĩ khác theo mong muốn của bản thân và khán giả. Việc trước bất cứ sự kiện nào cũng phải xin phép để được hát xưa nay chưa có thông lệ". Tuy nhiên bà vẫn khẳng định tôn trọng ý nguyện của gia đình vào thời điểm này.

Đức Tuấn là ca sĩ cuối cùng ra album nhạc Phú Quang khi nhạc sĩ còn sống vào tháng 12/2018. Anh khẳng định hoàn toàn tôn trọng cách gia đình bảo vệ di sản của Phú Quang: "Mỗi người có cách quản ý tài sản của mình khác nhau. Ai muốn sử dụng thì phải tôn trọng quy định của chủ sở hữu thôi.

"Thực ra chị Trinh Hương nhân dịp này công bố quyền sở hữu chính thức mà thôi. Chị Hương cũng là nghệ sĩ biểu diễn nên mọi thứ sẽ không khó khăn như mọi người nghĩ. Chắc chắn sẽ có điều chỉnh cho phù hợp hơn sau này".

Việc phải xin phép trước khi mỗi lần trình diễn sẽ gây khó trong trường hợp ca sĩ hay nhà tổ chức muốn "ngẫu hứng" ngoài chương trình nhưng: "Bù lại bài đó sẽ được xuất hiện một cách chỉn chu trong những chương trình đã được chuẩn bị trước," Đức Tuấn nói.

Hiện gia đình nhạc sĩ vẫn chưa quyết định có tiếp tục hợp đồng ủy quyền của nhạc sĩ Phú Quang lúc sinh thời với VCPMC hay không.

Có lẽ mọi việc chỉ ngã ngũ nhanh nhất sau đêm nhạc 13/10 do gia đình tự tổ chức nhân ngày sinh nhạc sĩ. Nếu VCPMC tiếp tục quản lý tác quyền âm nhạc Phú Quang thì nhạc ông lại có thể cất lên tùy ý tại các phòng trà.

Vì những tụ điểm này thường trả tác quyền trọn gói hằng năm. Dù sao đi nữa Phú Quang vẫn nằm trong số ít các nhạc sĩ hiện đại trong nước có nhiều tác phẩm phù hợp với không gian phòng trà- nơi mặc định dành cho nhạc Trịnh, nhạc xưa hoặc bolero.

'Món quà' gây tranh cãi

Bà Oanh cho tôi xem một văn bản có chữ ký của nhạc sĩ Phú Quang đóng dấu đỏ của công ty Hỗ trợ và Phát triển Nghệ thuật Phú Quang mà ông làm giám đốc.

Nội dung: "Tôi đồng ý tặng 6 bài hát cho bà Nguyễn Thị Hoài Oanh…"; và "Bà Oanh sẽ được sử dụng 6 bài hát mà tôi đã sáng tác và thu thanh hoàn chỉnh" bao gồm Em ơi Hà Nội phố,

Hà Nội ngày trở về, Romance số 1, Dương cầm lạnh, Mẹ, Khúc mùa thu. Mỗi bài đều kèm tên tác giả thơ và ca sĩ thể hiện. Dòng cuối ghi rõ: "Các bài trên tôi đã gửi bản quyền và thù lao cho các ca sĩ và nhạc công đầy đủ".

Bà khẳng định đã trả cho Phú Quang một số tiền mà bà cho là khá lớn để có quyền sử dụng những bài hát này kể cả trên sân khấu mà không phải đóng tác quyền. Miễn là dùng đúng bản phối đó và mời đúng những ca sĩ đó.

Theo luật sư Trần Anh Dũng, với văn bản này, bà Oanh trở thành chủ sở hữu bản ghi âm, có thể mang in đĩa để phát hành.

Tuy nhiên vẫn phải xem lại giá trị pháp lý của văn bản vì không rõ là ủy quyền hay chuyển quyền sử dụng, đối tượng chuyển quyền sử dụng cũng không rõ là bài hát hay bản ghi âm.

Và bà Oanh vẫn phải đóng tác quyền khi đem chúng lên sân khấu biểu diễn dù vẫn với ca sĩ đó, bản phối đó.

* Bài viết thể hiện quan điểm và văn phong riêng của tác giả Nguyễn Mạnh Hà, hiện sống ở Hà Nội