Lý do khiến các ông chồng ngại nghỉ phép chăm con nhỏ

Hè năm 2018, Ricardo Duque chuẩn bị có năm tháng 'nghỉ đẻ' ở công ty kiến trúc mà anh làm việc tại London để làm cha. Nhưng rồi bà anh ở miền nam Bồ Đào Nha mắc chứng viêm phổi nghiêm trọng.

Vợ Duque, người Ấn Độ, vừa quay trở lại làm việc ở Samsung, sau bảy tháng nghỉ thai sản. "Tôi hầu như không có thời gian để ở với con gái một mình," người phụ nữ 42 tuổi nhớ lại. "Nhưng tôi không còn lựa chọn. Tôi đưa nó đến Bồ Đào Nha, và mấy tuần sau đó tôi vừa chăm con nhỏ vừa chăm bà mà không hề được ai giúp."

Làm việc quá sức sẽ khiến chúng ta chết dần chết mòn?

Cuộc sống của dân Bắc Âu trong 'Thứ Bảy Nhỏ' hàng tuần

Nét tích cực của thói tọc mạch đời tư người khác thời đại dịch

Từ lúc hai vợ chồng Duque biết họ sắp có con, anh đã biết mình cần nghỉ một thời gian khá lâu để làm cha, điều mà vợ anh tán thành.

Mặc dù lo anh sẽ nhận được những 'cái nhìn' của đồng nghiệp và bị 'các quản lý đánh giá' khi thông báo cho họ về kế hoạch nghỉ của mình - và mặc dù việc nghỉ phép của anh không diễn ra đúng như những gì anh nghĩ - trải nghiệm đó hóa ra đem lại nhiều ích lợi.

"Thời gian chúng tôi ở bên nhau là vô giá và tôi sẽ không đánh đổi nó lấy bất cứ thứ gì," anh nói. "Bây giờ chúng tôi có sự gắn bó mãnh liệt."

Tuy nhiên, trên khắp Anh, Mỹ và nhiều nơi trên thế giới, những người cha - vốn không trực tiếp mang nặng đẻ đau - được nghỉ chế độ chăm con mới sinh như Duque là thiểu số nhỏ đáng buồn.

Con số các nước nơi quyền nghỉ chăm con được quy định trong luật đã tăng hơn gấp đôi lên khoảng 90 nước trong 20 năm qua; và trên toàn cầu, cứ trong 10 cơ quan, tổ chức thì có ít nhất bốn cho nhân viên nam nghỉ phép chăm con có hưởng lương trên mức tối thiểu theo luật định. Tuy nhiên, tỷ lệ đàn ông nghỉ làm dài ngày khi có con là rất nhỏ.

Đa số đàn ông dẫn ra nỗi sợ bị phân biệt đối xử trong công việc, bỏ lỡ cơ hội được tăng lương và thăng chức, bị gạt ra lề hoặc thậm chí bị chế giễu là những lý do khiến họ không dám nghỉ.

Các học giả coi những quan ngại này là kết quả của những định kiến ăn sâu và tai hại về giới tính - và cho rằng thay đổi việc này đòi hỏi những biến chuyển văn hóa lớn cùng với tạo ra thể chế tốt hơn để cho phép nghỉ làm cha có lương.

Định kiến được tiếp thu

Thekla Morgenroth, nghiên cứu viên Tâm lý học Xã hội và Tổ chức tại Đại học Exeter, Anh, nói định kiến giới vẫn dai dẳng, dẫu cho vai trò giới ở nơi làm việc thay đổi đáng kể trong vài thập kỷ qua, khi số phụ nữ tham gia thị trường lao động cao hơn nhiều.

"Phụ nữ không còn được coi là kém năng lực hơn nam giới, nhưng họ vẫn được coi là hướng tới cộng đồng - ấm áp, ân cần, quan tâm - hơn nam giới và, từ đó phù hợp hơn cho các vai trò đòi hỏi các đức tính này như chăm con," họ giải thích. "Mặt khác, đàn ông tiếp tục được coi là có khả năng làm chủ hơn: quyết đoán, mạnh mẽ, cạnh tranh."

Điều này, Morgenroth nói, có thể ảnh hưởng đến quyết định nghỉ sinh theo nhiều cách.

"Trước hết, phụ nữ và nam giới có thể tiếp thu những định kiến này - có nghĩa là đàn ông có thể cho rằng họ không hướng tới cộng đồng và do đó không giỏi chăm con. Tất nhiên người bạn đời nữ của họ có thể tán thành định kiến giới và ngăn cản chồng nghỉ làm trông con vì nghĩ rằng người chồng không có khả năng."

Một yếu tố then chốt là định kiến giới không chỉ mô tả mà còn mang tính quy định; chúng cho thấy phụ nữ và đàn ông nên như thế nào - trong đó có ý nghĩ đàn ông nên ưu tiên sự nghiệp trước gia đình.

"Do đó, đàn ông xin nghỉ chăm con có thể lãnh hậu quả và bị coi là yếu đuối, thiếu tận tâm với công việc, vân vân - điều này có thể dẫn đến hậu quả trong công việc như bị giáng chức hay không được coi trọng," họ nói.

"Đàn ông, tất nhiên, ý thức những hậu quả khả dĩ này và điều này chắc chắn góp phần khiến họ quyết định không nghỉ phép làm cha ngay cả khi được phép."

Không có hình mẫu vai trò

Giao tiếp là nhân tố hàng đầu mà Sarah Forbes, giảng viên và nhà nghiên cứu học thuật tại Trường Kinh doanh Đại học Birmingham, Anh, xác định là một rào cản vô hình nữa khiến đàn ông không dám lấy ngày nghỉ mà họ được phép.

Hồi năm 2015, Anh đưa ra chính sách nghỉ sinh chung để cho phép các bậc cha mẹ đủ điều kiện chia nhau tối đa 50 tuần nghỉ phép và tối đa 37 tuần lương. Nhưng nghiên cứu vào năm 2018 cho thấy trong số hơn 900.000 phụ huynh Anh đủ điều kiện cho chính sách này trong năm đó, chỉ có 9.200 người - tương đương khoảng 1% - tận dụng.

Ricardo Duque nói rằng điều này một phần có thể là do những người làm cha đơn giản không biết quyền của họ. "Khi tôi nghỉ làm cha, tôi đã bị sốc khi biết có rất ít người làm cha khác biết họ có quyền gì," anh nói.

Quan hệ tình dục qua mạng: Xu thế mới thời đại dịch

Tập thiền quá mức sẽ gây căng thẳng và hoảng loạn

Mô hình 'Khu đô thị 15 phút' thời hậu Covid-19

Forbes tin rằng điều quan trọng là phải có "những người ủng hộ quyền làm cha" hiện diện ở các công ty, khắp các bộ phận và phòng ban khác nhau, vừa để khuyến khích người làm cha nghỉ phép vừa nâng cao hiểu biết về các quyền nghỉ phép.

"Ngoài ra, nếu các quản lý am hiểu chính sách công ty về quyền được nghỉ phép chăm con và chia sẻ ngày phép giữa cha mẹ, điều này sẽ dẫn đến việc các phụ huynh nhận thức rõ hơn về quyền lợi của họ."

Thekla Morgenroth cũng coi các hình mẫu vai trò là tối quan trọng. "Nếu những người đàn ông khác nghỉ phép để làm cha tại công ty nào đó, điều đó cho thấy nghỉ phép làm cha là bình thường và chấp nhận được đối với đàn ông," họ giải thích. "Những tác động này đặc biệt thấy rõ khi đàn ông ở vị trí lãnh đạo nghỉ phép để chăm con, vì họ có thể làm tấm gương và chứng tỏ rằng có thể thành đạt ngay cả khi nghỉ phép chăm con."

Tuy nhiên, không may là có bằng chứng cho thấy chính những đàn ông này, những người ở cấp cao nhất mà mọi người có thể nhìn rõ nhất lại có xu hướng nghỉ ít nhất.

Nghiên cứu được tiến hành trên các nước Đức, Áo và Thụy Sĩ vào năm 2017 cho thấy những người cha không ở vị trí lãnh đạo nhiều khả năng nghỉ phép theo kế hoạch hơn so với các quản lý. Các nhà nghiên cứu lập luận rằng nhiều trách nhiệm hơn chỉ là cảm nhận áp lực lớn hơn là phải có mặt tại nơi làm việc.

"Điều đó cần thay đổi," Morgenroth nói. "Tất nhiên sẽ rất tuyệt nếu các công ty cho những người làm cha nghỉ phép có lương, và họ hoàn toàn nên làm vậy, nhưng nếu các lãnh đạo không chứng tỏ rằng nam nhân viên sẽ không bị phạt vì tận dụng chính sách đó thì sẽ không có nhiều thay đổi."

Các chuẩn mực bất thành văn

Các chuyên gia về việc làm đang cảnh báo sự bất trắc vô cùng do đại dịch Covid-19 gây ra - và cụ thể là nỗi lo âu về an ninh việc làm - chỉ càng làm trầm trọng thêm quan ngại của nhân viên về việc nghỉ phép.

Trong khảo sát với hơn 500 người Mỹ làm cha thực hiện vào cuối tháng Năm, khoảng hai phần ba số người được hỏi thừa nhận có một quy tắc bất thành văn rằng đàn ông làm việc không nên nghỉ hết thời gian họ được quyền nghỉ chăm con - và người ta cho rằng nghỉ phép càng ít càng tốt.

Chín mươi phần trăm những người được khảo sát cho biết chủ lao động của họ cho nam nhân viên hưởng thời gian nghỉ chăm con chưa đến 12 tuần, nhưng gần hai phần ba nói họ dự định nghỉ chưa tới một nửa trong số đó. 58% thừa nhận họ sợ thậm chí chỉ nghỉ 6 tuần thôi cũng khiến sự nghiệp họ thụt lùi.

Ở Mỹ, mặc dù mỗi công ty đều cho phép ai làm cha được nghỉ chăm con nhỏ, nhưng theo luật thì người đàn ông không được hưởng lương khi xin nghỉ phép để chăm con.

Trên thực tế, Mỹ là một trong số ít các nước không bắt buộc cho phụ nữ sinh con được nghỉ có lương. Tổng thống Joe Biden đã đưa điều khoản mở rộng vào Kế hoạch Gia đình Mỹ của ông, nhưng không rõ liệu luật này có được thông qua hay không.

Trong những tháng gần đây, trách nhiệm chăm con đã khiến hàng triệu phụ nữ phải nghỉ việc. Chẳng hạn như tỷ lệ tham gia lực lượng lao động của phụ nữ Mỹ đã giảm xuống mức thấp nhất kể từ năm 1988. Các chuẩn mực giới tính dường như đã trở nên ăn sâu hơn do đại dịch - điều này kết hợp với bất ổn kinh tế đang diễn ra, có thể làm cho những người làm cha xin nghỉ thậm chí còn khó hơn.

Mặt tốt không được trân trọng

Nhiều học giả nói rằng điều đặc biệt gây khó chịu về tỷ lệ nghỉ phép làm cha thấp, cho dù là ở Mỹ hay nơi khác, là tiềm năng của nó trong việc giảm khoảng cách lương giữa hai giới.

"Bất bình đẳng giới sẽ tiếp diễn tại nơi làm việc chừng nào chăm con nhỏ chủ yếu được coi là công việc của phụ nữ," Emma Banister, giáo sư tại Viện Công việc và Bình đẳng của Đại học Manchester, nói. "Khung chính sách hiện tại không làm đủ để thay đổi điều này."

Nghiên cứu cũng nhấn mạnh lợi thế quan trọng khác của việc nghỉ phép làm cha. Một nghiên cứu công bố vào năm 2019 cho thấy thậm chí 9 năm sau, những đứa trẻ có cha nghỉ phép ít nhất hai tuần sau khi sinh cho biết chúng cảm thấy gần gũi với cha hơn những đứa trẻ có cha không nghỉ phép.

Trong một nghiên cứu khác, các học giả phát hiện đối với các cặp vợ chồng dị tính, người cha nghỉ phép chăm con mới sinh cũng có thể khiến nguy cơ ly hôn giảm trong sáu năm sau đó.

Một số nước đã có những bước dài trong việc cho đàn ông nghỉ chăm con nhiều hơn. Thụy Điển cho những người làm cha mẹ chia nhau 480 ngày nghỉ phép có lương cho mỗi đứa con chung.

Mỗi người có thể chuyển một phần thời gian nghỉ của họ cho vợ hoặc chồng, nhưng phải giữ riêng 90 ngày. Từ năm 2008 đến 2017, để khích lệ các ông bố nghỉ nhiều hơn, các gia đình được hưởng tiền thưởng căn cứ vào số ngày nghỉ được chia đều giữa bố mẹ.

Chính sách này dường như phát huy tác dụng: nghiên cứu vào năm 2019 cho thấy khoảng 90% những người làm cha Thụy Điển đủ điều kiện đã xin nghỉ chăm con và trung bình họ sử dụng 96% tổng thời gian nghỉ mà họ có. Thụy Điển cũng dẫn đầu các nền kinh tế tiên tiến về sự tham gia của nữ giới vào thị trường lao động.

Hỗ trợ một xã hội bình đẳng hơn

Tuy nhiên, trong trường hợp thiếu luật toàn diện này, Banister tin rằng người sử dụng lao động nên giảm các rào cản đối với việc nghỉ làm cha bằng cách "bình thường hóa việc nhân viên nghỉ phép trong năm đầu tiên sau khi sinh hoặc nhận con nuôi, bất kể giới tính hay xu hướng tình dục của nhân viên".

Còn có những cân nhắc cụ thể hơn, cô nói, như thời điểm nghỉ phép. Nghỉ phép chăm con được công ty trợ cấp, nếu có, thường bị giới hạn trong vài tháng đầu tiên - lúc đó phù hợp hơn cho cha mẹ để người mẹ ở nhà, nhất là khi đang cho bú.

Nếu công ty trả lương đàng hoàng cho tất cả những người mới làm cha mẹ trong một khoảng thời gian, bất kể khi nào họ xin nghỉ, điều này sẽ giúp họ linh hoạt hơn rất nhiều.

Nhưng lý tưởng nhất, Banister nói, nghỉ phép chăm con cho người cha cùng với hỗ trợ tài chính nên là trách nhiệm của nhà nước, bởi vì đặt gánh nặng lên chủ sử dụng lao động - như ở Mỹ - có thể dẫn đến 'hệ thống hai tầng', khi mà chỉ có một số ngành nghề nào đó cho phép người cha nghỉ ở nhà chăm con.

Cuối cùng, loại bỏ các rào cản ngăn các ông bố nghỉ phép chăm con dường như bắt đầu với đáp ứng đầy đủ quyền lợi, được truyền đạt tốt, điều này sau đó có thể bắt đầu giảm định kiến giới và làm cho việc này trở nên chính thống.

Bài tiếng Anh đã đăng trên BBC WorkLife.