Xu hướng trở về với thiên nhiên của các trường học châu Á

Ở Sai Kung, một khu vực dân cư nhiều cây xanh ở phía đông Hong Kong, một nhóm các em học sinh trong trang phục có kẻ vạch vàng phát sáng và ủng đi mưa, vừa chạy lên chạy xuống một con dốc xanh tươi cây cối, vừa hát một ca khúc về rừng bằng tiếng Anh: "Em yêu rừng núi bao la, em yêu vầng thái dương rực rỡ."

Đây vốn là nơi chỉ có những cây thông và cây phong cao lớn, tách biệt xa khỏi khu trung tâm Hong Kong bê tông chọc trời, học sinh và giáo viên đang thử nghiệm một phương pháp học mới đang ngày càng trở nên phổ biến ở châu Á - trường học trong rừng.

Singapore: Thịnh vượng nhờ lãnh đạo biết 'khích' và chăm sóc dân

Có nên lo khi con trẻ hay nói lời châm chọc?

Chọn bạn thân theo cách của trẻ thơ

Lần đầu tiên được phát triển ở Đan Mạch trong thời thập niên 1950, mô hình học trong rừng có nghĩa là các lớp học diễn ra ngoài trời, thường là trong rừng, việc học tập lồng ghép hoạt động vui chơi và bài tập thực hành.

"Điều này giúp con trai tôi có thêm kiến thức về môi trường thiên nhiên và luôn giữ được sự hiếu kỳ. Phát triển nhiều kỹ năng khác nhau là một điều tốt," một phụ huynh tên là Tang cho biết trong lúc quan sát cậu con trai bốn tuổi trộn bùn với nước trong tiết học "phân xưởng khoa học" dưới tán cây xanh.

Ở Đan Mạch, trường học trong rừng khởi nguồn từ hệ quả không mong muốn của việc ngày càng có nhiều phụ nữ tham gia thị trường lao động trong thời thập niên 1950 và 1960.

Virus tấn công bất thường vào trẻ nhỏ sau dịch Covid-19

Covid-19: Tác động của việc đeo khẩu trang đối với trẻ nhỏ

Xu hướng 'từ mặt nhau' vì bất đồng quan điểm lan rộng?

Do sụt giảm các cơ sở giữ trẻ, các giáo viên trong vùng nảy ra sáng kiến mở các lớp học ngoài trời, trong các khu rừng, dành cho các trẻ từ ba đến bốn tuổi. Các lớp học ngoài trời này nhanh chóng trở thành nét văn hóa phổ biến trên toàn đất nước Đan Mạch, sau đó lan đến Anh trong những năm 1990, tới Đông Á và Nam Á trong những năm 2000.

Khi lan rộng đến châu Á, phương pháp này đã phát triển và thích nghi với điều kiện môi trường, văn hóa và giáo dục khác biệt, kết quả là sự hiện diện của một loạt các ngôi trường trong rừng ở những nơi đa dạng như Hong Kong, Singapore, Nhật Bản và Hàn Quốc.

"Trẻ em học hỏi tốt nhất thông qua vui chơi," Claire Jones, giáo viên chương trình học ngoài trời của trường Malvern College, từ Anh tới, cho biết.

Jones kết hợp văn hóa địa phương vào nguyên mẫu phương pháp học trong rừng, ví dụ như ảnh hưởng của đa ngôn ngữ ở Hong Kong cũng như môi trường tự nhiên nơi đây.

Trong một tiết học, học sinh buột miệng nói ra tên các loài vật trong thiên nhiên quanh chúng bằng cả tiếng Anh lẫn tiếng Quan thoại: "Spider! Zhizhu!" ("Nhện, nhện").

Lớp học ngoài trời không chỉ có rừng mà còn có cả biển. Trong một chuyến thám hiểm đi săn, cờ đỏ được buộc vào thân cây để báo hiệu khu vực nguy hiểm học sinh cần tránh xa, ví dụ như khu vực có các thân cây bị đốn hạ lởm chởm chất cao thành đống.

Phương pháp học ngoài trời này vẫn chưa được chấp nhận rộng rãi trong các trường học công ở Hong Kong. Nhưng Jacqueline McNalty, hiệu trưởng trường mẫu giáo thuộc trường Malvern College, cho hay nhiều phụ huynh trong khu vực rất hứng thú với hình mẫu giáo dục mới này.

"Các bậc phụ huynh muốn đưa con em mình ra ngoài trời," bà cho biết thêm rằng môi trường đóng vai trò như một giáo viên bổ sung.

Theo kinh nghiệm của bà, học ngoài trời tăng cường khả năng vận động và sức khỏe ở trẻ em. "Phương pháp học cũng giúp trẻ em tự tin hơn, qua đó bồi dưỡng kỹ năng giải quyết vấn đề. Chẳng hạn như có lần các em muốn dọn sạch ven bờ sau khi nhìn thấy rác trôi dạt vào bãi biển."

Các nghiên cứu chỉ ra rằng dành thời gian sinh hoạt ngoài trời có thể cải thiện khả năng tập trung ở trẻ mẫu giáo, và việc chơi đùa trong môi trường tự nhiên khuyến khích hoạt động thể chất cũng như trí tưởng tượng trong lúc chơi.

Một nghiên cứu cho thấy việc đưa các yếu tố tự nhiên vào sân chơi, ví dụ như cỏ, cây, gỗ và đất mùn, giúp cho hoạt động vui đùa trở nên sáng tạo hơn, và giảm bớt tranh chấp với bạn chơi cùng. Một nghiên cứu gần đây từ Đại học Ioannina, Hy Lạp, phát hiện ra việc chạy nhảy và leo trèo phát triển sức bền và khả năng phối hợp ở trẻ em.

Tuy nhiên, cũng có quan điểm trái chiều về các lớp học ngoài trời cho rằng việc hình thức giáo dục này "phát triển quá nhanh" ở khắp nơi trên thế giới có thể "mang đến một số vấn đề", ví dụ như đánh mất triết lý của việc học ngoài trời - vốn dựa trên trải nghiệm sự tự do thông qua gắn kết với thiên nhiên.

Tác giả cho rằng cần có sự nhạy cảm về mặt văn hóa khi lan tỏa ý tưởng này đến những nơi khác nhau, để đảm bảo ý nghĩa nguyên bản và lợi ích của nó không bị mất đi.

Đối với Darren Quek, nhà tư vấn về lớp học ngoài trời ở Singapore, thách thức ban đầu chính là làm sao diễn giải khái niệm học ngoài trời với phụ huynh Singapore, những người đã quen với hình thức học quy củ trong trường, với các bài tập và kiểm tra rõ ràng.

"Về mặt văn hóa, Singapore tập trung vào kiến thức học thuật hơn là thực hành, do đó khi mới bắt đầu, chúng tôi phải giải thích rất nhiều để giúp mọi người hiểu rõ cách mà một chương trình học không có lộ trình hay giáo án có thể phát huy tác dụng ra sao," Quek nói.

Ông thành lập trường Forest School Singapore vào năm 2016 và tổ chức các buổi học trong các công viên đồng quê được bao phủ bởi những khu rừng nhiệt đới tươi tốt. Các em nhỏ vui chơi và học hỏi kiến thức giữa các loài thực vật và động vật địa phương, chẳng hạn như cây Seraya và lợn rừng.

Xét về thành tích giáo dục, Singapore là một trong những quốc gia đạt thành tích cao nhất thế giới và thường nằm trong nhóm đầu các xếp hạng thành tích học tập toàn cầu. Nhưng Quek cho rằng học tập ngoài trời có thể bổ sung cho giáo trình kiểu truyền thống, ví dụ như cơ hội được tương tác với thiên nhiên. Do điều kiện nóng ẩm của Singapore, việc này đòi hỏi cần phải linh hoạt.

"Ở các quốc gia ôn đới, học sinh có thể ngủ trưa ngoài trời theo nhóm. Nếu làm điều này ở Singapore, chúng ta sẽ trở thành mồi ngon cho muỗi và tự thiêu cháy da cháy thịt mình. Ngay cả động vật cũng phải tìm bóng râm vào những lúc trưa nóng ở Singapore nữa là," Quek nói. Các tiết học ngoài trời của ông đều tổ chức vào lúc sáng sớm, khi mặt trời mới mọc, hoặc vào chiều muộn lúc hoàng hôn.

"Học sinh cũng trú nắng dưới tán cây trong rừng khi trời quá nóng. Các em thích vào rừng khi ẩm ướt và nóng nực. Khi thời tiết nóng bức, các hoạt động tại chỗ phù hợp hơn các chuyến đi bộ đường dài," Quek nói thêm.

Dù vẫn còn là xu hướng mới ở Hong Kong và Singapore, song lớp học ngoài trời đã là một phần của truyền thống địa phương từ khá lâu ở một số nơi khác của châu Á.

Ở Nhật, lớp học ngoài trời đã là điều bắt buộc đối với học sinh tuổi từ 6 đến 12 từ hơn một thế kỷ trước. Học sinh được dạy làm thủ công từ gỗ, ví dụ như vót đũa, và học cách đo lường, tìm hiểu về cây cối, rồi cả tham gia trồng rừng cho trường. Một số còn được thăm các xưởng cưa hay các cơ sở chế biến gỗ khác, tìm hiểu về rừng và các chức năng của rừng có ảnh hưởng thế nào đến xã hội và môi trường như là một phần của chương trình học trong nhà trường thông thường.

Một phúc trình về giáo dục ngoài trời ở Nhật cũng nhấn mạnh sự ảnh hưởng sâu sắc của cây cối đến văn hóa và tôn giáo trong nước, nơi mà đền chùa thường được bao bọc bởi rừng cây.

Các nhà giáo dục ở Hàn Quốc quan sát phương pháp giáo dục ngoài trời ở Nhật trong thập niên 1960 và đem phương pháp này về Hàn. Hiện có khoảng hơn 700 "trường học rừng cây" ở Hàn Quốc, đây là các khu rừng được trồng gần trường học để làm lớp học ngoài trời cho học sinh trong trường.

Bên cạnh các khu rừng đó, Sở Lâm nghiệp Hàn Quốc cũng chính thức đưa khu rừng đầu tiên dành cho học tập vào năm 2008, và phong trào này khởi sắc từ đó.

Vào năm 2017, chính phủ Hàn Quốc đề ra kế hoạch xây dựng hơn 400 chỗ chơi ngoài trời trong rừng dành cho trẻ mẫu giáo, dựa trên mô hình trường học trong rừng của châu u. Các khu vực này sẽ được đưa vào hoạt động khoảng năm 2023, và được cho là sẽ hướng về thiên nhiên nhiều hơn các mô hình trường trong rừng hiện tại ở Hàn Quốc.

Sáng kiến của chính phủ là nhân tố chính thúc đẩy sự lớn mạnh như vũ bão của các trường học trong rừng ở Hàn Quốc, theo Jiyoun Shin, phó chủ tịch Hiệp hội Trường Mẫu giáo Trong rừng Hàn Quốc.

"Đây là nỗ lực nhằm chuẩn bị không gian vui chơi cho trẻ nhỏ trong rừng và đào tạo chứng chỉ cho các giáo viên ngoài trời, những người có thể hướng dẫn học sinh trong điều kiện học trong rừng," Shin nói về quyết định của Sở Lâm nghiệp nhằm thúc đẩy hoạt động giáo dục trong rừng.

Bà chỉ ra rằng trong khi áp dụng cách tiếp cận lấy cảm hứng từ giáo dục trong rừng của các nước khác, Hàn Quốc đồng thời phát triển phiên bản độc đáo của riêng mình.

"Hầu hết các trường mẫu giáo trong rừng ở châu Âu và Mỹ là các cơ sở không được công nhận chính thức, nhưng ở Hàn Quốc, 99% các trường mẫu giáo trong rừng đều được điều hành bởi các tổ chức giáo dục mầm non chính quy và đạt tiêu chuẩn quốc gia về giáo dục mầm non," bà chia sẻ với BBC trong cuộc phỏng vấn bằng email.

Điều này có nghĩa là mặc dù lớp học trong rừng chưa phải là điều bắt buộc trong giáo trình của các trường mẫu giáo, nhưng các trường đều rất cởi mở với phương pháp này và sẵn sàng đưa vào chương trình học nếu điều kiện cho phép.

Ở Trung Quốc, phong trào học ngoài trời chỉ mới bắt đầu nở rộ. Jean Lomino, người sáng lập kiêm chủ tịch của Viện Giáo dục Trong rừng (Forest School Teacher Institute) và Trường học Trong rừng Nature Kin Pocket (Nature Kin Pocket Forest Schools), cho hay trong khoảng thời gian 2 tháng làm tư vấn ở Trung Quốc vào năm 2017, bà nhận thấy nhu cầu tăng cao từ phụ huynh Trung Quốc dành cho các chương trình học ngoài trời.

"Ngôi trường tư thục [mà tôi từng tư vấn] đưa học sinh đến một khu rừng rộng 300 mẫu mà họ thuê từ một nông dân vào ít nhất 2 ngày mỗi tuần. Mục đích của họ là giúp học sinh trải nghiệm học tập thông qua việc hòa mình vào thiên nhiên," Lomino nói.

"Việc làm tư vấn viên cho ngôi trường này giúp tôi nhận ra nhiều gia đình ở Trung Quốc đang tìm kiếm những cơ hội học tập kiểu này cho con cái họ," bà nói thêm. Tuy nhiên, bà cũng nhận thấy còn nhiều cản trở: "Tôi tin rằng trở ngại lớn nhất chính là sự tập trung quá lớn cho kiến thức học thuật thay vì phát triển toàn diện, điều mà trẻ em có thể nhận được từ các chương trình học ngoài trời có gắn kết với thiên nhiên."

Giống như Singapore, Hong Kong cũng xếp thứ hạng cao trên bảng xếp hạng giáo dục toàn cầu. Nhiều phụ huynh có cùng mối quan tâm cho các thành tích học tập có thể đo đếm được qua điểm số, và mong muốn con em mình đạt thành tích xuất sắc.

Theo các nhà giáo dục, ý muốn tốt đẹp đó có thể gây cản trở cho mục đích hướng tới sự tự chủ của các lớp học ngoài trời.

Ví dụ, trong lớp học ngoài trời ở Sai Kung, một số phụ huynh tham dự tiết học rất nóng lòng giúp đỡ con mình hoàn thành bài tập, nắm tay con trong lúc chúng tìm kiếm các con vật, hoặc thậm chí tranh trả lời câu hỏi của giáo viên.

"Do đó, cần phải huấn luyện luôn cả các bậc phụ huynh nữa," Jones nói và nhắc tới nguyên tắc phải để cho trẻ em tự mình tìm ra giải pháp của vấn đề.

Một số nhà hoạt động xã hội ủng hộ việc học trong rừng cho rằng phương pháp học tự chủ và hòa mình vào thiên nhiên này tạo ra các thành quả lâu dài và có chiều sâu hơn - và có thể giúp trẻ em nắm được các thách thức trọng yếu hiện nay, ví dụ như biến đổi khí hậu và thảm họa môi trường.

"Có đủ nghiên cứu khoa học và giáo dục hàn lâm về biến đổi khí hậu và các vấn đề tương tự nhưng còn quá ít trải nghiệm, câu chuyện và các mối quan hệ với Mẹ Thiên nhiên và Trái đất," Quek, nhà giáo dục hiện làm việc ở Singapore, nói. "Về lâu dài, những trẻ dành thời gian với những khu rừng đủ lâu và xây dựng được mối liên hệ với vùng đất mình sinh sống, sẽ hướng đến việc bảo vệ thiên nhiên."

Đã có những lời kêu gọi đưa biến đổi và duy trì khí hậu vào giáo trình tại Đông Nam Á sau một vài ví dụ từ các trường học quan tâm đến môi trường trong khu vực.

Trong giai đoạn bùng dịch Covid-19 ở Hong Kong, Jones chuyển sang việc tổ chức các lớp học qua video, trong đó bà cố gắng duy trì tinh thần thiên nhiên của lớp học, ví dụ như nhóm một đám lửa nhỏ trong khu vườn trên sân thượng nhà bà và gợi ý học sinh đề xuất các thử nghiệm khác.

Khi lớp học ngoài trời bắt đầu trở lại, Jones nhận ra thời gian học ở trong nhà đã gây ảnh hưởng tiêu cực lên việc học ngoài trời.

"Học sinh dành phần lớn thời gian trong nhà, và do vậy khi lớp học mở cửa trở lại, chúng sa sút đi rất nhiều, và một số lúc đầu còn ghét cảm giác chạm vào đất cát vì chúng không quen với việc đó nữa. Khi đó tôi đã cảm thấy rất lo lắng, vì mối liên hệ giữa trẻ em và thiên nhiên mà tôi muốn xây dựng đang bị thụt lùi," Jones nói.

Sau khi ngắm nhìn đám trẻ đổ đầy xô với nước biển và cát trên bãi biển ở Sai Kung, Jones thổi còi tập trung học sinh lại cho hoạt động kế tiếp.

Khi được hỏi sẽ làm gì vào tiết học kế tiếp, các em nói muốn trồng hoa. Vì học sinh luôn tự quyết định chúng muốn học gì, nên mọi hoạt động đều tự nguyện và tràn đầy hứng khởi.

"Có những kỹ năng và kiến thức cần phát triển và rèn luyện song song với trình độ học thuật nhằm giúp tất cả hòa quyện với nhau, được thực hành và tìm tòi nghiên cứu," Jones nói, trong lúc quan sát lớp học ngoài trời của mình. "Đây chính là kỹ năng sống."

Bài tiếng Anh đã đăng trên BBC Future.