VN tự tin hơn trước TQ trên Biển Đông nhờ chuyến thăm của bà Harris?

Chuyến thăm Hà Nội của Phó Tổng thống Mỹ Kamala Harris diễn ra khi căng thẳng trên Biển Đông tiếp tục leo thang, trong khi chính trường thế giới đầy biến động, mà tâm điểm mới nhất là cuộc rút quân của Mỹ tại Afghanistan.

Có nhiều ý kiến cho rằng Mỹ khó lòng xoay trục sang châu Á như dự kiến, do đó sẽ ảnh hưởng tới việc kiềm chế Trung Quốc trên Biển Đông, đẩy Việt Nam và các nước Đông Nam Á vào tình thế khó khăn hơn.

Quan hệ Việt - Mỹ và kết quả chuyến thăm VN của PTT Kamala Harris

Biển Đông: TQ tập trận quy mô ở Hoàng Sa, VN phản ứng

Hoa Kỳ, Trung Quốc 'khẩu chiến' tại Liên Hiệp Quốc về Biển Đông

BBC News Tiếng Việt có cuộc trao đổi với nhà nghiên cứu Biển Đông, giảng viên Luật Quốc tế tại TP Hồ Chí Minh, Ths. Hoàng Việt quanh vấn đề này.

BBC: Xin ông cho biết chuyến thăm của bà Kamala Harris có ý nghĩa gì đối với tình hình của Việt Nam hiện nay trên Biển Đông?

Chuyên gia Hoàng Việt: Chuyến thăm Việt Nam của bà Kamala Harris sẽ có hai mục tiêu quan trọng đối với VIệt Nam.

Thứ nhất, thúc đẩy quan hệ kinh tế thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ. Dù trong thời gian qua mối quan hệ này đã phát triển mạnh mẽ nhưng còn có nhiều tiềm năng để phát triển được hơn nữa. Đặc biệt là trong bối cảnh dịch bệnh toàn cầu để khắc phục hậu quả.

Thấy gì qua việc VN 'lặng lẽ' xây dựng ở Trường Sa?

Biển Đông: Việt Nam không nên xây sân bay ở đảo Lý Sơn?

Thứ hai, là an ninh. Cụ thể là các vấn đề trên Biển Đông. Trong thời gian gần đây Việt Nam luôn bị Trung Quốc đe dọa. Mới đây nhất, một số tàu thăm dò của Trung Quốc đang hoạt động trên vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam, Malaysia và Philippines. Hành động này đã xảy ra liên tục trong mấy năm liên tiếp. Có thể nói Biển Đông là chất xúc tác để mối quan hệ Việt Nam-Hoa Kỳ nước phát triển nhanh chóng dù trước là cựu thù.

Chuyến thăm cho thấy Mỹ rất coi trọng Việt Nam. Năm 2020 thời Trump, ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo và sau đó cố vấn an ninh Robert C. O'Brien đã tới thăm Việt Nam. Năm 2021, Bộ trưởng quốc phòng Mỹ Lloyd Austin và nay phó tổng thống Kamala Harris thăm Việt Nam.

Điều này thể hiện sự trấn an, cam kết và quan tâm của Mỹ, rằng Mỹ sẽ sát cánh cùng các quốc gia Đông Nam Á để chống lại các tham vọng sai trái, các hành vi hung hăng, cưỡng ép của Trung Quốc trên Biển Đông.

Đương nhiên, với những tuyên bố như thế từ Mỹ thì cũng không dễ dàng để kiềm chế Trung Quốc, nhưng ít nhất nó tạo ra thế đối trọng.

Ngay trong chuyến đi của Bộ trưởng Quốc phòng Lloyd Austin, ông cũng hứa tăng cường sức mạnh chấp pháp của Việt Nam trên Biển Đông để phần nào đối trọng sức mạnh của Trung Quốc.

BBC: Ông có hi vọng cải thiện được gì đối với các vấn đề trên Biển Đông của Việt Nam hiện nay (như chủ quyền, các dự án dầu khí, quyền đánh bắt cá tại ngư trường của mình, v.v…) qua chuyến thăm này?

Chuyên gia Hoàng Việt: Chúng tôi không kỳ vọng quá nhiều vào một chuyến đi. Nói cho cùng, nếu Việt Nam muốn chống lại sự hung hăng của Trung Quốc thì Việt Nam phải tự làm điều đó.

Quan trọng là Hoa Kỳ sẽ hỗ trợ Việt Nam mạnh lên cả về kinh tế, thương mại lẫn năng lực chấp pháp trên biển, lực lượng cảnh sát biển, để đối phó với chiến thuật vùng xám của Trung Quốc.

Biển Đông: Việt Nam - Ấn Độ tập trận, chia sẻ quan ngại chung về Trung Quốc

Bà Harris phê phán TQ về Biển Đông và tới VN chậm vì 'lý do y tế bất thường ở HN'

Mỹ nhất quán quan điểm là không đứng về phía nào trong tuyên bố về chủ quyền. Mỹ tôn trọng tự do hải hành, tự do hàng không và tôn trọng luật pháp quốc tế.

Việt Nam cũng không trông mong với chuyến thăm này của bà Kamala Harris, có thể giúp đòi lại các thực thể đã bị Trung Quốc xâm chiếm, hay giúp nói mạnh hơn về mặt chủ quyền. Việt Nam hiểu điều đó, hiểu rằng phải tuân thủ luật pháp quốc tế trong đó có Công ước Quốc tế về Luật Biển về vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa mà mỗi quốc gia, trong đó có Việt Nam, đương nhiên được hưởng.

Nó dẫn tới vấn đề là có lẽ với sự khích lệ và giúp đỡ của Mỹ, Việt Nam có thể mạnh mẽ hơn trong quyết định thực hiện các quyền của mình trên các vùng biển của mình.

Chúng ta đã thấy suốt những năm vừa qua, Việt Nam đã phải rút khỏi nhiều lô dầu khí do sự đe dọa từ Trung Quốc. Gần đây, năm 2020, có thông tin Việt Nam chần chừ không dám quyết định có tiếp tục việc khai thác dầu hay không do lo ngại gây căng thẳng trong quan hệ với Trung Quốc. Tôi hi vọng với sự giúp đỡ của Hoa Kỳ, Việt Nam sẽ tự tin hơn trong bảo vệ các quyền của mình trên Biển Đông.

BBC: Một số chuyên gia cho rằng việc Mỹ rút quân khỏi Afghanistan có thể làm ảnh hưởng đến khả năng hiện diện và sức mạnh của Mỹ trong khu vực châu Á-Thái Bình Dương,đặc biệt là trong vấn đề Biển Đông. Ông có bình luận gì về ý kiến này?

Chuyên gia Hoàng Việt: Có hai nhóm ý kiến. Nhóm thứ nhất cho rằng như vậy cam kết của Mỹ không đáng tin lắm. Dẫn tới việc nghi ngờ cam kết của Mỹ đối với khu vực Ấn Độ Dương, Thái Bình Dương, trong đó có khu vực Đông Nam Á. Đó là quan điểm của một số nước, trong đó có Trung Quốc.

Nhưng cá nhân tôi cho rằng cần nhìn lại lịch sử cuộc chiến Afghanistan. Trước đây, Mỹ sử dụng chiến lược khác. Nhưng sau sự kiện 11/9, dưới thời Tổng thống George Bush con, Mỹ chuyển hướng sang chiến lược chống khủng bố toàn cầu, từ đó dẫn đến sự sa lầy của Mỹ vào những quốc gia như Afghanistan và Iraq.

Đến bây giờ nhiều chuyên gia cho rằng đó là sai lầm và Mỹ cần phải rút ra. Dưới thời Donald Trump, Mỹ đã bắt đầu rút quân khỏi Afghanistan. Đến thời Biden thì ông chỉ làm quyết liệt hơn việc đó thôi.

Mỹ đã tốn 20 năm trời và hàng tỷ đôla để trang bị cho quân đội Afghanistan. Nhưng thực sự quân đội của chính phủ Afghanistan lại không có đủ sức để hoạt động. Cho nên, chỉ cần Mỹ rút quân là Taliban tiến vào với tốc độ không ngờ.

Nhưng các sự kiện như vậy không có nghĩa cam kết của Mỹ với khu vực Biển Đông sẽ thay đổi. Mỹ không hề cam kết với bất kỳ quốc gia Đông Nam Á nào là Mỹ sẽ chiến đấu cùng quốc gia đó để chống lại Trung Quốc.

Việt Nam cũng hoàn toàn hiểu điều đó. Việt Nam có chính sách 'ba không'. Đến năm 2019 Sách Trắng Quốc phòng của Việt Nam nâng lên thành 'bốn không một tùy', trong đó có việc Việt Nam 'không liên minh với nước nào để chống lại một nước khác'.

Do đó Việt Nam cũng không mong chờ dựa vào Mỹ để chống lại Trung Quốc, mà trong lĩnh vực quốc phòng phải tự mình làm. Việt Nam, Mỹ và các quốc gia Đông Nam Á khác hiểu nhau rất rõ ở chỗ này.

Bên cạnh đó, có thể nhìn thấy đây là cơ may cho khu vực Đông Nam Á và Biển Đông. Sau khi rút khỏi Afghanistan, Mỹ có thể dồn trọng tâm, sức lực vào khu vực này, trong đó đặc biệt là đối trọng với Trung Quốc.

Tôi cho rằng việc Mỹ rút khỏi Afghanistan sẽ tích cực hơn cho vấn đề Biển Đông.

Trở lại vấn đề Biển Đông, thời ông Obama cũng đã đã thực hiện chính sách xoay trục châu Á, nhưng chưa đủ mạnh. Điều này tùy thuộc vào tính cách từng tổng thống và tình hình nội bộ của chính nước Mỹ lúc đó. Thời Trump làm rất mạnh, nhưng với phương châm 'nước Mỹ trên hết', nên ông Trump làm một mình.

Dưới thời Biden, ông vừa làm rất mạnh mẽ, vừa biết lôi kéo các đồng minh, đối tác, gây sức ép lên Trung Quốc.

Tất nhiên từ ý định lạc quan tới việc biến thành sự thật thì là cả câu chuyện dài và không đơn giản.

BBC: Việc Hoa Kỳ đã buộc phải di chuyển tàu sân bay duy nhất của mình ở châu Á - Thái Bình Dương, Ronald Reagan, đến Trung Đông vào tháng 6 để giúp rút quân, theo ông có thể gây ra những hệ lụy gì trên Biển Đông?

Chuyên gia Hoàng Việt: Mỹ có nhiều lực lượng ở Biển Đông. Tàu sân bay chỉ là một phần chứ không phải là toàn bộ sự hiện diện và sức mạnh của Mỹ. Mỹ vẫn cùng các đồng minh và đối tác tạo thành sức mạnh tổng thể.

Cả Mỹ và Trung Quốc đều không muốn khơi mào cuộc chiến về quân sự. Do đó việc này không ảnh hưởng nhiều đến sự hiện diện của Mỹ trên Biển Đông.

BBC: Về phía Việt Nam, cần phải làm gì để tận dụng cơ hội của chuyến thăm này nhằm đẩy mạnh vị thế và củng cố đường hướng chiến lược trên Biển Đông và trước Trung Quốc?

Chuyên gia Hoàng Việt: Sức mạnh của Việt Nam trên Biển Đông phải là sức mạnh tổng hợp, dài hơi và toàn diện. Việt Nam là quốc gia nước nhỏ hơn Trung Quốc nhiều. Biển Đông căng thẳng thì cũng ảnh hưởng thương mại, chính trị, ngoại giao, quốc phòng giữa 2 nước.

Chúng ta đã thấy các câu chuyện tương tự ở Philiipines. Khi Philippines khởi kiện Trung Quốc năm 2013 thì Trung không cho nhập khẩu hàng nông sản từ Philippines, gây khốn đốn cho nông dân.

Nhiều lần khi quan hệ hai nước trục trặc, nhiều hàng hóa Việt Nam xuất qua đường tiểu ngạch sang Trung Quốc bị đình lại.

Chuyến thăm của bà Kamala Harris là cơ hội tốt cho Việt Nam để có được hỗ trợ từ Mỹ nhằm phát triển thương mại, kinh tế. Phát triển được kinh tế thì có thể phát triển nhiều lĩnh vực khác như mua sắm vũ khí, quốc phòng, nâng cao năng lực chấp pháp và sức mạnh quân sự trên Biển Đông.

Người ta vẫn mong chờ Việt Nam nâng tầm quan hệ với Mỹ lên đối tác chiến lược toàn diện. Nhưng tín hiệu đưa ra cho thấy Việt Nam vẫn rụt rè, chưa sẵn sàng cho vấn đề này do e ngại Trung Quốc. Tôi cho rằng đây là thời điểm để Việt Nam biến điều này thành hiện thực.