Gia tăng mối nguy lây lan virus chết người từ thú cưng là động vật hoang dã

Giới bảo tồn và dịch tễ học mới đây cảnh báo trào lưu nuôi thú cưng đang đặt loài người trước nguy cơ lây nhiễm các virus chết người.

Việc nuôi động vật hoang dã (ĐVHD) như thú cưng đã xuất hiện từ lâu và dường như càng phát triển mạnh hơn trong đại dịch Covid-19. Việt Nam không phải ngoại lệ.

Việt Nam: Đời gấu và lòng nhà chức trách

Việt Nam: Chợ động vật hoang dã trên mạng 'âm thầm' nhưng 'nhộn nhịp'

Ẩn số về nguồn gốc Covid-19 'khuyến khích tiêu thụ động vật hoang dã'

Virus corona: Bao giờ VN cấm hẳn tiêu thụ động vật hoang dã?

Do phong tỏa kéo dài, nhiều người bị hạn chế ra khỏi nhà, không được tham gia các hoạt động cộng đồng, dẫn đến gia tăng nhu cầu nuôi một con vật làm bầu bạn, giải khuây, xả stress.

Theo các nhà bảo tồn, ở Việt Nam, trong số nhiều loài động vật hoang dã đang được nuôi làm thú cưng, phổ biến là nuôi chim hoang dã, rùa tai đỏ. Một số nơi người dân nuôi khỉ, voọc, v.v…

Trong khi giới khoa học vẫn đang nghi vấn nguồn gốc virus corona xuất phát từ loài dơi hoặc cầy hương ở Trung Quốc, họ cũng cảnh báo các virus chết người từ các loài khác có thể gây ra đại dịch nguy hiểm hơn Covid-19 trong tương lai.

Các bệnh chết người lây từ động vật

Theo TS. Phạm Đức Phúc, Đại học Y tế công cộng, tất cả ĐVHD đều có tác nhân gây bệnh.

Theo thống kê, có tới 60% bệnh truyền nhiễm trên người hiện nay có nguồn gốc từ động vật, 70% bệnh truyền nhiễm mới nổi cũng có nguồn gốc từ ĐVHD.

Hiện có hơn 219 chủng virus gây bệnh đã biết. Virus đầu tiên được phát hiện gây bệnh sốt vàng (châu Phi) từ năm 1901.

Đại dịch H5N1 có nguồn gốc từ chim hoang dã di cư, HIV từ khỉ châu Phi, Dịch Sars 2002 bắt nguồn từ cầy hương ở Trung Quốc, Covid-19 có thể từ dơi, v.v..

Hàng năm, xuất hiện từ 3-5 chủng virus mới, đặc biệt là từ động vật máu nóng.

Cũng có trường hợp ĐVHD được sử dụng trong nghiên cứu, làm thuốc, vaccine, thất thoát virus ra ngoài. Hoặc cũng có thể virus từ ĐVHD được cố ý lấy virus làm vũ khí sinh học.

Theo TS Phúc, nguồn gốc của Covid-19 vẫn đang gây tranh cãi. Tuy nhiên giới khoa học hiện nghiêng về khả năng chúng có nguồn gốc từ ĐVHD.

Vụ nhân viên ĐSQ VN tại Chile phơi vi cá mập trên mái nhà: Đã có giấy phép?

Nhân viên ĐSQ VN tại Chile ‘mua vây cá mập cho gia đình’

Virus corona: Mối nguy từ tiêu thụ tê tê?

Theo ông Nguyễn Tam Thanh từ tổ chức Động vật châu Á (AAF), nhiều loài khỉ châu Á mang vi khuẩn Herpes B. Khi virus này lây sang người sẽ có thể gây nhiễm trùng não, gây tử vong. Hiện chưa có vaccine phòng bệnh này. Các bệnh nhiễm trùng do virus mắc phải sau này đã xảy ra với tỷ lệ tử vong cao tới 80%.

Trong khi đó, loài rùa tai đỏ có thể lây lan vi khuẩn Salmonella, khi xâm nhập vào cơ thể người gây tiêu chảy, sốt, và co thắt dạ dày.

Ước tính vi khuẩn Salmonella gây bệnh cho khoảng 1,35 triệu người, với 26.500 người nhập viện và 420 người tử vong hàng năm ở Hoa Kỳ, theo số liệu từ Cục quản ly' Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA).

Nguy hiểm không kém, theo TS Phúc, ĐVHD có thể mang vi khuẩn và các gen như gen kháng kháng sinh.

Việc dùng kháng sinh trong chăn nuôi, thú y và cả cho con người hiện nay khá tùy tiện, bừa bãi. Nhiều bệnh viện kê kháng sinh vô tội vạ cho bệnh nhân. Người dân tự mua, tự dùng kháng sinh, tích trữ kháng sinh trong nhà.

Trong chăn nuôi, 100% nông dân dùng kháng sinh. Thậm chí có nơi người dân dùng loại kháng sinh bị cấm cho gà vịt, cá, heo. Khi ĐVHD như chuột, dơi mang chủng gen kháng thuốc bay, chạy các nơi, con người có thể bị nhiễm các các virus này qua tiếp xúc, qua không khí, hoặc qua tiêu thụ sản phẩm từ động vật có dùng kháng sinh. Kết quả là khi họ mắc bệnh, không có kháng sinh nào để điều trị.

Thống kê hiện nay cho thấy 1 triệu người chết/năm trên thế giới vì không có thuốc kháng sinh điều trị, chỉ đứng sau số chết vì ung thư.

Tuy nhiên, giới khoa học dự báo, đến năm 2030 sẽ có khoảng 10 triệu người tử vong do không có thuốc kháng sinh điều trị.

Các hệ lụy khác về bảo tồn và môi trường

Việc buôn bán các loài ĐVHD làm thú cưng này chủ yếu diễn ra trên internet.

Cá nhà bảo tồn cho hay các giao dịch trên mạng hiện nay rất tinh vi. Các nhóm thường là nhóm kín, dùng ký tự hoặc mật mã để trao đổi nhằm tránh sự chú ý của cơ quan chức năng.

Tuy nhiên, vẫn có thể dễ dàng tìm thấy trên mạng xã hội các hội nhóm như Hội những người nuôi khỉ cảnh, chim cảnh, rùa cảnh. Người chơi thường đăng video thú cưng vật được cho mặc quần áo đẹp, làm trò gây cười, chia sẻ kinh nghiệm chăm sóc, thậm chí còn cho rằng họ đang góp phần bảo tồn động vật hoang dã.

Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng người nuôi thường thiếu kiến thức về giống loài, tập quán sinh hoạt, môi trường sống trong tự nhiên của con vật. Điều kiện nuôi trong lồng hoặc không gian chật hẹp khiến con vật bị trầm cảm, dễ mắc bệnh tật, có thể chết sau một thời gian được nuôi. Nhiều con vật khi được giải cứu đã bị thương tổn nặng, gần như không có khả năng được trả về tự nhiên.

"Nhiều người nuôi rùa cạn trong nước và nuôi rùa nước trên cạn," bà Nguyễn Thu Thủy từ Chương trình Bảo tồn Rùa châu Á (ATP) cho hay.

"Người ta thường nuôi thú cưng bằng cách mình ăn gì thì cho thú cưng ăn cái đó. Nhưng trên thực tế, thức ăn của động vật ngoài tự nhiên phong phú hơn nhiều. Thức ăn cho người có thể làm hỏng hệ tiêu hóa của loài vật,"ông Đỗ Đăng Khoa, Trung tâm linh trưởng nguy cấp, VQG Cúc Phương nói.

Ông Khoa cũng cho xem ảnh chụp một con khỉ bị nhốt trong lồng, được cho ăn cơm nắm, trong khi thức ăn trong tự nhiên của loài này là lá cây.

Trong lúc vận chuyển, để trốn tránh cơ quan chức năng, người bán thường nhồi nhét động vật trong lồng, cũi, chai nhựa, trói buộc bằng dây, băng dính, nhiều con vật chết trước khi ra chợ.

Để bắt một thú rừng, ví dụ khỉ con, để bán làm vật nuôi, thợ săn phải bắt cả con bố, con mẹ.

Những sự việc này ngày càng gia tăng ở mức đáng báo động, gây suy giảm mạnh quần thể loài trong tự nhiên, đầy nhiều loài ĐVHD tới nguy cơ tuyệt chủng.

Theo ông Nguyễn Tam Thanh từ tổ chức Động vật châu Á (AAF), ngành công nghiệp thú nuôi từ ĐVHD trị giá 20 tỷ đôla/năm (một nửa là từ Đông Nam Á). Thống kê cho thấy 50% bò sát nuôi hiện nay bị bắt từ tự nhiên. 3,33 triệu chim bị bắt từ Đông Nam Á. 98% cá bị bắt từ các rạn san hô, trong đó 95% chết trong năm đầu tiên.

Giải pháp hiện nay, theo TS. Phúc từ Đại học Y tế Công cộng, cần có quy định pháp luật rõ ràng, dễ thực thi; có các hệ thống dữ liệu đủ mạnh để góp ý cho các nhà chính sách. Ngoài ra, cần khắc phục sự thiếu hợp tác giữa các ngành liên quan và thúc đẩy chia sẻ thông tin, truyền thông nâng cao nhận thức về bảo tồn ĐVHD.