Poppy Sebag-Montefiore BBC Trung Quốc

Nông dân họ Li muốn chính quyền bồi thường cho thu nhập bị giảm sút khi không có đất trồng lúa

Trong vòng năm năm qua, những nông dân trồng cấy lúa, mà con số này có thể lên đến hàng triệu người, ở gần các thành phố lớn, và gần với các thành phố giàu sang ven biển đã bỏ lúa để chuyển sang trồng các cây hoa màu khác thu lợi nhuận lớn hơn.

Cạnh đó Trung Quốc cũng có hàng triệu người khác đã bỏ nghề làm nông, chuyển ra thành phố tìm kiếm công ăn việc làm nơi đô thị.

Và các thành phố mọc lên như nấm tại Trung Quốc hiện đang xâm chiếm vùng nông thôn, hiên ngang tiến vào những vùng trước đây gọi là cánh đồng 5 tấn, hay 10 tấn của nước này.

Trong khi đó mức tiêu thụ gạo trong nước tăng do thu nhập của nhiều gia đình được cải thiện, Trung Quốc không còn cách nào khác phải dựa vào nhập khẩu gạo để bù đắp cho sự thiếu hụt này. Gậy ông lại đập lưng ông, gạo nhập cảng lại trở nên đắt đỏ đối với người nghèo Trung Quốc.

Theo We Wen thuộc Viện Nghiên cứu Nông thôn thuộc Bộ nông Nghiệp Trung Quốc thì "năm nay Trung Quốc thiếu khoảng 4 triệu tấn gạo"

Còn ông Li, một nông dân thuộc huyện Tongzhou, phía Đông của Bắc Kinh nói một phần khu ruộng trồng lúa của ông nay đã thành xa lộ cao tốc nối liền huyện với thủ đô Bắc Kinh. Và còn hàng cây trồng dọc theo xa lộ nữa.

Ông Li đã ngưng trồng lúa từ lâu. Năm 1992 giới chức địa phương ra lệnh cấm nông dân trồng lúa vì họ không có đủ nước cung cấp cho đồng ruộng. Mực nước ngầm xuống quá thấp trong khi các nhánh sông chảy qua địa phương lại bị ô nhiễm.

Những cán bộ cấp trung này, theo tôi hiểu, muốn tạo tình trạng bất ổn trong chuyện sở hữu đất đai, để khi họ muốn lấy lại đất, nông dân không có nhiều quyền để khiếu nại   Li Ping Viện Phát triển Nông thôn

Ông Li cảm thấy ông đã không được đền bù một cách thỏa đáng cho nguồn thu nhập bị mất của ông. Trồng lúa giúp ông kiếm khoảng 60 đô la Mỹ một tháng.

Nhìn những hàng cây chắn tiếng ồn trồng dọc theo đường cao tốc, ông Li nói "đất của tôi ở đó, thế nhưng những cái cây kia thì ăn uống gì?"

Giáo sư Cai Dianxiong thuộc Viện Khoa học nông nghiệp Trung Quốc tin rằng thiếu nước để canh tác là mối đe dọa lớn nhất đối với an ninh thực phẩm tại nước của ông.

Tới 90% nguồn nước uống được tại TQ đươc dành cho nông nghiệp. Và chỉ một mình cây lúa thôi đã dùng gần hết lượng nước này.

Ông nói "cách duy nhất để giải quyết vấn đề là dùng kỹ thuật để tăng cường hiệu quả sử dụng nước, khuyến khích nông dân dùng kỹ thuật tiết kiệm nước, dùng các loại giống cây trồng chịu hạn, nghiên cứu để tăng năng xuất của cây trồng trong khi mức tiêu thụ nước giữ nguyên, hoặc giảm"

Năm nay chính phủ TQ đã công bố khoản tiền trợ cấp 10 tỷ nguyên dành cho nông dân trồng lúa và các loại ngũ cốc khác. Trợ cấp này xem ra có tác dụng khuyến khích nông dân áp dụng các kỹ thuật tiết kiệm nước. Nếu họ làm tốt có thể còn nhận được tiền thưởng.

Căng thẳng tại địa phương

Li Ping là đại diện tại Bắc Kinh của tổ chức phi chính phủ của Hoa Kỳ có tên The Rural Development Institute - Viện Phát triển nông thôn. Ông nói thật khó cho nông dân cải thiện chất lượng mảnh đất mà họ canh tác.

"Hiện TQ đang chuyển sang áp dụng chế độ cấp quyền sử dụng đất nông nghiệp, tuy nhiên quyền canh tác của nông dân vẫn chưa được pháp luật đảm bảo chắc chắn để cho nông dân bỏ tiền, và công sức đầu tư vào mảnh đất của họ"

"Vấn đề là ở chỗ tầng lớp quản lý nông thôn bậc trung tại cấp tỉnh, hay cấp huyện. Những người này, theo tôi hiểu, muốn tạo tình trạng bất ổn trong chuyện sở hữu đất đai, để khi họ muốn lấy lại đất, nông dân không có nhiều quyền để kháng cự, hay khiếu nại"

Mười năm trước đây chỗ trồng rau này là những cánh đồng lúa ngút ngàn

Quan chức tại địa phương có thể kiếm tiền đút túi khi bán đất nông nghiệp cho các nhà thầu xây cất, trong khi chính nông dân canh tác trên những mảnh đất này, hoặc không nhận được một xu nào, hoặc được bồi thường rất ít.

Li Ping tin rằng chỉ bằng cách tạo cho nông dân cảm giác họ có quyền sở hữu tuyệt đối mảnh đất của họ, qua đó mới có thể khuyến khích họ bỏ các khoản đầu tư lâu dài cần thiết để tăng thêm chất lượng đất, hay nông trại của họ. Làm như thế sé giúp giảm lượng gạo TQ phải nhập khẩu, và làm cho chính những người nông dân giàu thêm.

Nông dân Li muốn nhập vào nhóm những người trồng lúa. Tuy nhiên ông không thể nào vào được. Vì tại địa phương ông ở, chính quyền địa phương giới hạn diện tích đất dành cho trồng lúa.

Tôi hỏi ông có phải vì lượng nước tại địa phương không đủ cho cây lúa.

"Một phần thôi", nông dân Li nói. Tuy nhiên ông cho là các quan chức khi đưa ra lệnh cấm này có động cơ cá nhân của họ.

Ông nói "điều mà những người nông dân như ông cần là sự trung thực. Trung Quốc vốn là nước nông nghiệp hùng hậu, nghề nông là nghề được cho là quan trọng. Tuy nhiên chính quyền địa phương thỉnh thoảng lại làm những chuyện điên rồ như biến đất trồng lúa thành đường giao thông, hay trồng cây chắn ồn"

Bùng nổ tăng trưởng kinh tế tại Trung Quốc hiện đang tạo ra sức ép cho nguồn sản xuất gạo, mặt hàng lương thực mà ai cũng phải dựa vào để sống. Các chuyên gia e rằng trợ cấp của nhà nước và sau này cả kỹ thuật trồng tỉa lúa mới cũng khó có thể mang lại sự phát triển bền vững trong nền sản xuất lúa gạo tại nước này.

Thách thức dành cho chính phủ đó là bằng cách nào đó họ phải gieo trồng được niềm tin của người nông dân vào hệ thống chính trị của Trung Quốc.