Nguyễn Quang Gửi cho BBC từ Paris, Pháp

	Báo chí, truyền thông Việt Nam thực thi chức năng nhà nước giao cho

Trên phương diện thương mại thì những tranh chấp như vậy là rất bình thường, thế nhưng lời nhắc nhở "cần chỉ đạo cho báo chí" lại gây ra những điều rất đáng lo ngại.

Việc nước lớn ỷ vào vị thế của mình để chèn ép các nước nhỏ không phải là ngoại lệ, thế nhưng nếu không phải là Việt Nam mà là một nước nhỏ khác thì chưa chắc họ sẽ tác động bằng cách này.

Sở dĩ Trung Quốc có thể nhắc ta như vậy bởi vì phía Trung Quốc biết rõ rằng Nhà nước Việt Nam, cũng như họ, có khả năng chỉ đạo và định hướng báo chí.

Rất may là đại sứ nước ta Trần Văn Luật đã trả lời rất đúng mức và hợp lý, nhưng sự việc không chỉ đơn giản như vậy. Sự chỉ đạo trực tiếp của Nhà nước đối với báo chí Việt Nam đã nhiều lần được nhắc đến. Báo chí, truyền thông không tồn tại như những cơ quan độc lập đại diện của xã hội dân sự mà thực thi chức năng của một cơ quan hành chính nhà nước, thuộc phạm vi quản lý của Bộ Thông tin và Truyền thông.

Thế nào là đúng?

Điều này có hợp lý không ? Có hai quan điểm đang hiện hành. Quan điểm thứ nhất cho rằng báo chí có nhiệm vụ "phản ánh" xã hội, là bộ mặt của xã hội, đồng thời tác động lại nó ở một mức độ khác. Quan điểm thứ hai cho rằng báo chí là công cụ "hướng dẫn" xã hội, cần phải có sự quản lý của Nhà nước. Do vậy ở Việt Nam nhiều người cho rằng không có tự do báo chí, nhiều người lại cho rằng có đủ tự do.

Thế nhưng việc quản lý báo chí thực hiện nhiệm vụ hướng dẫn xã hội diễn ra như thế nào? Chính vị tân Bộ trưởng Lê Doãn Hợp đã phát biểu rằng chúng ta vẫn quản lý báo chí bằng mệnh lệnh, báo chí bị các điều hành làm cho mất tự do (xem bài bên tay phải).

Điều đó có nghĩa là sự quản lý báo chí hiện nay là hoàn toàn không theo pháp luật. Không có văn bản nào ghi lại những lệnh báo chí đó, không ai có thể kiện những mệnh lệnh đó. Nó mờ mờ ảo ảo nên giả sử có hậu quả gì thì cũng không có ai đứng ra chịu trách nhiệm cả.

Có rất nhiều ví dụ về việc quản lý báo chí đó : như việc dừng đăng tin về vụ PMU18 sau một thời gian sôi nổi, việc không đưa tin kịp thời những vụ ngư dân bị Trung Quốc sát hại, vụ nước tương M3PCD, ... Rõ ràng ở vị thế độc giả chúng ta hoàn toàn bị thụ động trong việc nhận thông tin. Tạm khoan bàn luận việc quản lý như vậy là đúng hay sai, tốt hay xấu mà hãy nhìn nhận cách quản lý thông tin không theo quy trình pháp luật này.

Sở dĩ Trung Quốc có thể nhắc ta vì họ biết rõ rằng Nhà nước Việt Nam, cũng như họ, có khả năng chỉ đạo và định hướng báo chí   Nguyễn Quang

Ở vai trò người giám sát chính quyền thì chúng ta, những công dân, không biết ai đã đưa ra những mệnh lệnh đó và ai sẽ phải chịu trách nhiệm trong trường hợp những lệnh đó là sai (càng khó hơn nếu nó chỉ là lệnh "miệng").

Sự quản lý nội dung từ bên trong chính là quá trình kiểm duyệt thường nói đến. Kiểm duyệt có cần thiết hay không ? Thoạt nhìn nó cần thiết bởi nó cho phép lọc đi những thông tin xấu trước khi đến với độc giả. Thế nhưng nó đã không thể hoạt động tốt bởi trong thực tế không tồn tại những bộ lọc lý tưởng.

Việc kiểm duyệt do con người thực hiện, do đó một cách tự nhiên những thông tin sau kiểm duyệt sẽ mang theo quan điểm, nhận thức của người, tổ chức kiểm duyệt.

Báo chí tư nhân

Do vậy việc xuất hiện những người không có cùng quan điểm, tư tưởng với bộ phận kiểm duyệt (Nhà nước) và đòi hỏi bãi bỏ kiểm duyệt, thực hiện tự do báo chí, cho phép báo chí tư nhân là điều dễ hiểu.

	Nguyễn Quang hiện đang hoàn tất luận văn tiến sĩ tại Paris

Mọi quốc gia được gọi là có "tự do báo chí" đều có quá trình "hậu kiểm", tức là tất cả báo chí, tư nhân hay không, đều chịu sự giám sát và quản lý theo pháp luật. Do vậy mới có chuyện kiện lại báo đưa tin sai sự thật, thậm chí đóng cửa báo. Trên internet quá trình hậu kiểm đã và đang diễn ra liên tục, những người đưa ảnh trẻ em khiêu dâm hay kích động khủng bố vẫn bị bắt giữ như thường.

Đòi tự do báo chí không phải là đòi nói bất cứ điều gì và không phải chịu bất cứ trách nhiệm gì. Tự do báo chí chỉ đòi quyền nói, sau khi nói ra thì anh hoàn toàn chịu trách nhiệm về những lời nói của mình trước pháp luật.

Một ví dụ mà nhiều người thường nhắc đến để không cho phép tự do ngôn luận là ai đó tự do nói rằng trên máy bay có bom. Thế nhưng ở đây không phải việc tự do phát ngôn hay không mà đơn giản chỉ là việc phát ngôn sai sự thật. Chúng ta có thể chứng minh sự thật (không có bom) và cáo buộc người phát ngôn tội vu khống, xử lý họ bằng những điều luật dân sự hiện hành (như đã làm) mà không cần phải viện dẫn tự do ngôn luận hay không.

Rõ ràng, sự thực thi pháp luật đã là hình thức kiểm duyệt phù hợp. Nó có tác động trừng phạt người đưa tin sai cũng như nhắc nhở người muốn đưa tin. Sự tự do đưa tin (dưới sự giám sát của pháp luật) tự nó đã kiểm duyệt lẫn nhau. Bảo vệ sự kiểm duyệt hiện hành bằng những ví dụ tương tự là sai và thừa.

Cũng phải ghi nhận nỗ lực của chính phủ, như lời Bộ trưởng, là tự do hóa báo chí bằng cách xây cho họ một "lề đường bên phải" để đi trong đó. Nếu đã đứng trong đó thì anh được tự do đi lại ? Có nghĩa là tự do xuất bản mà không phải xin phép cũng như không phải chấp hành lệnh can thiệp từ bên trên, nếu chủ đề xuất bản nằm trong giới hạn cho phép ? Giới hạn đó sẽ được ghi trong Luật báo chí, hay nói cách khác là luật hóa sự giới hạn (các chủ đề) của báo chí ?

Trong khi chờ đợi những tiến bộ mới thì báo chí nước ta vẫn đang chịu sự quản lý bằng mệnh lệnh của nhà nước mà không đại diện hoàn toàn cho xã hội dân sự. Xã hội luôn luôn phát triển và đổi mới, giới hạn báo chí vào những lề đường định sẵn đồng nghĩa với việc phủ nhận sự đổi mới không ngừng của xã hội (có thể một ngày xã hội sẽ phát triển sang cả lề đường bên trái). Hơn nữa, sự quản lý hiện nay không bị giám sát theo một quy trình pháp luật nào cả.

Nguy hại hơn, khi nhà nước định hướng báo chí mà không phải xã hội, thì trong trường hợp nhà nước vì lý do này hay lý do khác chịu sự tác động từ bên ngoài sẽ dẫn đến cả xã hội bị "định hướng từ bên ngoài".

Tự do báo chí do vậy không chỉ cần thiết để giúp toàn xã hội phát huy hết tiềm năng, trí thức, tạo động lực canh tranh tiến bộ, mà còn giúp cả dân tộc tự vệ tốt hơn.

Nguyễn Quang hiện đang hoàn tất luận văn tiến sĩ vật lý tại Ecole Polytechnique ở Paris và thường viết cho X-Café. Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả. Quý vị có ý kiến gì xin chia sẻ với Diễn đàn BBC ở địa chỉ [email protected].

Khanhbd, Bình Dương
Không phải chuyện gì báo chí cũng có quyền nói quỵt tẹt ra. Và người dân đâu phải chuyện gì cũng nên biết, nếu như vậy báo chí và người dân trong một nước đều là những "bà tám" đúng nghĩa. Chỉ những vấn đề có tác động, ảnh hưởng đến xã hội thì báo chí nên đưa và người dân cần biết mà thôi. Ví dụ vụ bắt cóc con tin Hàn Quốc ở Afghanistan thì sao? Tại sao các con tin HQ được trả tự do, chính phủ HQ đã đáp ứng yêu cầu gì của nhóm khủng bố để họ thả con tin? Báo chí và người dân HQ và cả thế giới không ai biết chính xác. Đó là việc của chính phủ, không phải việc của báo chí. Chỉ khi nào các con tin đều bị giết hết thì lúc đó mới đáng để bàn.

Linh, Moscow, Nga
Cảm ơn BBC đưa những ý kiến như Phuong, Berlin. Tôi xin phép đưa thêm một ý nhỏ: nhà báo cần làm tốt việc báo-thông tin kịp thời và chính xác cho người đọc. Tại sao ư? Nhà kinh tế, chính trị, quân sự cần biết mình làm gì chưa tốt mà sửa đổi ; nếu sửa không kịp nhân dân sẽ giúp họ rất nhanh.

Không nêu tên
Bài viết thú vị và đáng để suy ngẫm. Tác giả phân tích sâu sắc và theo cách nhìn khách quan tôi cho là hợp lý. Tuy nhiên,tiếng nói của dư luận, theo tôi đóng một vai trò rất quan trọng trong hầu hết vấn đề của xã hội. Từ an ninh,kinh tế,văn hóa.. đến chính trị đều thể hiện sự ảnh hửởng to lớn. Cái mà tôi cho tác giả còn thiếu là chưa làm rõ và so sánh được vai trò giữa báo chí nội địa với nước ngoài đối với mỗi quốc gia đó. Mấu chốt là "tự do" còn phụ thuộc vào ý thức, trình độ văn hóa và khả năng phân tích, tiếp nhận thông tin của ngừoi dân. Bởi vậy nhiều năm tới tôi nghĩ khi một xã hội đi vào ổn định, trình độ văn hóa cao lên thì khi đó sự quản lý của nhâ nước sẽ dần dần tự buông lỏng đi một cách tất yếu.

Vu Pho, TPHCM
Ở Việt Nam theo tôi hiểu thì cũng có báo tư nhân nhưng báo đó cũng của "phe ta", ví dụ như tờ báo điện tử của ông Trương Gia Bình vnexpress.net hay là nhiều tạp chí thời trang quảng cáo "lá cải" khác chẳng hạn. "Đi theo lề bên phải" là đi làm sao thì đi nhưng nếu muốn không bị dẹp thì phải không được đả động đến đảng và chính phủ .

Phuong, Berlin, Đức
Cái gì cũng có tính hai mặt. Kể cả Trung Quốc có những chính sách linh hoạt, NHƯNG Chính những tư tưởng đó, tư tưởng bành trướng sẽ làm cho các nước khác nghĩ ra trăm mưu nghìn kế để bảo vệ mình và điều này sẽ bản thân mài cho con dao sắc hơn. Chuyện Việt Nam bị ép là chuyện thường, quan trọng là lãnh đạo của Đảng bây giờ khôn khéo hơn rất nhiều. Đâu phải họ không biết họ đang làm gì. Cái chữ "Thời" mong tất cả hãy suy ngẫm, kể cả người được và người mất quyền lợi. Yêu nước trong giai đoạn này là nhà kinh tế làm kinh tế tốt. Nhà chính trị cải tổ dần và cân nhắc những quyết định sáng suốt. Lãnh đạo quân đội thì luôn tỉnh táo và nhìn vào lịch sử để xây dựng lực lượng quân đội tinh nhuệ, bảo vệ vững chắc đất nước! . Phê bình thì nhiều nhưng sáng tạo không có bao nhiêu.

KBYNVN
Tác giả viết cho nhiều người, không phải lời nhắn nhủ riêng cho chính phủ VN mà một bạn viết "những bài với những điều ấu trĩ như thế chỉ được cái cù lét chính phủ VN cười bò thôi". Để xem ai sẽ là người có tiếng cười sau cùng. Bạo vương Tần Thủy Hoàng, Hitler, Nicolae Ceausescu đều có ngày tàn của họ, và của đế chế họ tạo ra hoặc tham gia, chỉ khác là ngày kết cuộc khó coi thế nào mà thôi. Vài chục năm vinh hoa phú quý đổi lại ngàn đời nhân loại phỉ nhổ, có đáng không?

Một khi có tự do tư tưởng, con người mới có thể hát ca khúc chào đón mùa xuân như con chim tự do ngoài trời. Trong lồng cho dù đủ thức ăn, nước uống, nhưng chúng thường mất tiếng ca hót. Con người VN vốn đầy sáng tạo, nhưng trong xã hội hiện nay họ bị đè bẹp, do đó ai đã từng hoặc đang muốn có tư tưởng tự do phóng khoáng đều cảm thấy rất khổ sở cho dù no cơm ấm áo. Đó cũng là lý do hàng trăm ngàn người VN nay đổ xô viết blogs. Họ viết tùm lum, viết đủ thứ về các khát vọng, các điều thầm kín, mà từ khi vừa vào lớp một họ không được nói. Ngày gần đây, khi kỹ thuật và internet được tân tiến và rẻ hơn, trong 5-10 năm sẽ có mạng không dây toàn cầu, lúc đó các báo chí tuyên truyền của chính phủ VN sẽ trở nên vô giá trị. Giới trẻ sẽ tự tim chỗ đứng cho căn bản chính trị, đạo đức của họ. Những điều tốt đẹp sẽ thắng thế trong văn hóa, xã hội VN, và những ai gian dối, độc đoán nhất là trong chính trị sẽ bị đa số dân chúng đào thải, chỉ hy vọng việc này xảy ra trong êm thắm hơn là như Nicolae Ceausescus.

Ẩn Danh
Tôi đồng ý với bạn Mai Nam Hà Nội về bài viết của tác giả Nguyễn Quang. Viết những bài với những điều ấu trĩ như thế chỉ được cái cù lét chính phủ VN cười bò thôi. Họ biết và hiểu hết tất cả anh Quang ơi! Một tập đoàn thống trị như vậy đâu thể thiểu năng được. Anh không thấy bây giờ, các ông Bộ của họ toàn Tiến sỹ không đấy ư? Mà không phải TS giấy đâu nhé, được phương tây và Mỹ đào tạo hẳn hoi ấy chứ.

Cho nên cái gì làm được họ đã làm rồi, khỏi cần ai nhắc. Cái gì không thể làm được họ vĩnh viễn không làm, mặc dân chửi, dân ta thán, thế giới lên án. Bởi lẽ với họ: Làm và không làm đều hướng đến mục tiêu tồn tại của đảng CSVN của họ. Nếu ngẫu nhiên dân "hưởng sái" được quá trình tiến đến mục tiêu đó thì tốt, bằng không thì thôi! Vậy tại sao lại bắt họ suy nghĩ và đi theo cái tư duy "tự do báo chí", "tự do ngôn luận",...của loài người? Toàn là những khái niệm làm loạn xã hội mà họ đang thống trị. Tự do kiểu ấy thì ai chết trước đây?Chính phủ VN tiên liệu tài giỏi hơn anh Quang nhiều đấy!

Phong, Los Angeles
Trước nhất xin bày tỏ sự kính trọng đến Đại Sứ Trần Văn Luật. Tôi cũng tâm đắc với các ý kiến của anh Nguyễn Quang. Tuy nhiên có thêm các lý do khác khiến cho Trung Quốc dám "huấn thị" nhà nước Việt Nam là vì:

1-Nhà nước VN thuần phục Trung Quốc về ý thức hệ. Ngoài Trung Quốc là cường quốc Cộng Sản, Việt Nam dựa vào ai để tồn tại?

2- Quản lý đất nước yếu kém, không kỷ cương. Tham nhũng không xử lý thích đáng, Trung Quốc biết nhà nước không được lòng dân, do đó không được sự ủng hộ của toàn dân, không có khả năng vận động phong trào có tính cách dân tộc. Biểu tình với số đông xảy ra đều do nhà nước tổ chức, VN không thể nói tự nguyện của người dân

3- Qua lịch sử gần đây, Nhà nước VN phản đối quá yếu ớt trước các động thái của Trung Quốc: Nhà thầu Sân Vận Động Quốc gia VN, Vụ bắn ngư phủ VN, Vụ Hoàng Sa, Trường Sa, vụ visa cho viên chức cao cấp Đài Loan...có quá nhiều chỉ dấu Việt Nam sẽ chấp nhận mọi hành động của Trung Quốc bằng mọi giá để an toàn chế độ.

4-Người Việt trong nước và ngoài nuớc chia rẽ.

Mai Nam, Hà Nội
Tác giả đã dùng lập luận chặt chẽ, sáng sủa, lời lẽ ôn hoà, tình cảm, và thái độ thì kính trọng đảng ta, mong đảng ta có ít nhiều thay đổi trong quản lý báo chí. Theo tôi, đảng ta rất biết những điều nêu trong bài, biết từ trước khi tác giả viết ra cơ. Tôi không tin là sẽ có tự do báo chí, có báo tư nhân, dù có 1000 bài như thế này được đăng tải.

Minh Nam, Việt Nam
Tự do ngôn luận (nội hàm rộng hơn tự do báo chí) đã được ghi rõ ràng trong các hiến pháp từ 1946 tới nay. Vấn đề là thực hiện nó hay không mà thôi. VN đã có Luật báo chí, nếu gọi đúng (hoặc hiểu theo tinh thần hiến pháp) thì phải là Luật (về quyền tự do) báo chí. Thực chất đây là “luật” quản lý các báo chí thuộc đảng. Không có báo chí tư nhân, dù nó cam kết theo luật.

Cho ra báo tư nhân cũng nguy hiểm như cho tự do lập Hội, tự do bầu cử và ứng cử, tự do xuất ngoại... dù hiến pháp đã cho như vậy. Nguy hiểm ngang với bỏ điều 4 trong hiến pháp. Xin mọi người thông cảm với đảng. Việc quản lý báo chí bằng lệnh miệng vẫn tồn tại từ lâu, ai cũng biết, chẳng cần đợi đến bác Doãn Hợp nói ra. 84 triệu dân Việt đều ít nhiều dùng hàng TQ và quá biết chất lượng. Báo chí VN chỉ nói sự thật và dựa vào tài liệu nước ngoài. Nhưng TQ không thích thế và rất biết rằng chỉ có đảng với chính phủ ta mới bắt buộc được báo VN đừng nói nữa.

A.H. Pháp
Hôm nay Trung Quốc đã định hướng được "cái lề bên phải" của báo chí Việt Nam chúng ta, thành ra bây giờ trên báo Việt Nam không còn nghe thấy hàng Trung Quốc là hàng giả, hàng kém chất lượng, hàng có chất độc hại nữa, mà thay vào đó là chỉ toàn các tin tốt về hàng hoá Trung Quốc, ví dụ như :Chính Phủ Trung Quốc đã mở chiến dịch thu hồi toàn bộ hàng kém chất lượng ở đất nước này (theo Vietnamnet), hậu quả và tác hại của nó sẽ không lường cho người tiêu dùng Việt Nam, bởi vì với những thông tin như vậy sẽ làm cho người dân Việt Nam tin tưởng hoàn toàn vào chất lượng của hàng hoá kém phẩm chất của Trung Quốc...