Lê Quỳnh Ban Việt ngữ đài BBC

Trường Sa là khu vực tranh chấp giữa sáu nước

Đây là chuyến xuất ngoại đầu tiên của bà Gloria Arroyo kể từ sau khi giành chiến thắng trong cuộc bầu cử tổng thống tháng Năm vừa qua.

Việc chọn Bắc Kinh làm điểm đến đầu tiên đã ngụ ý về vai trò quan trọng của Trung Quốc trong chính sách kinh tế và an ninh của Philippines.

Tuần qua, dư luận đã chú ý tin nói rằng trong cuộc gặp với chủ tịch Hồ Cẩm Đào và các quan chức khác, tổng thống Arroyo sẽ thảo luận vấn đề liên quan quần đảo Trường Sa.

Đây là khu vực tranh chấp chủ quyền giữa nhiều nước, gồm Trung Quốc, Philippines, Việt Nam, Malaysia, Đài Loan và Brunei. Tại khu vực Trường Sa, Philippines hiện tuyên bố chủ quyền với 50 đảo nhỏ mà họ gọi là vùng Kalayaan.

Sự biến 1995
Vào năm 1995, điểm bước ngoặt trong quan hệ Trung Quốc – Philippines xảy ra khi người ta phát hiện Trung Quốc đã xây cơ sở trên một rặng đá ngầm (Mischief Reef) thuộc vùng Kalayaan.

Năm 1995, căng thẳng xảy ra sau khi Trung Quốc dựng cơ sở trên Mischief Reef

Giáo sư chính trị học Benito Lim thuộc đại học Philippines nói:

"Khi chính phủ Philippines phản đối, Trung Quốc nói là khu vực này có thể để cho các ngư dân bị bão vào trú tạm. Trung Quốc nói là như thế thì ngư dân của Philippines hay bất kì nước nào khác đều có thể sử dụng – họ gọi là việc sử dụng chung."

"Philippines muốn ý nghĩa của việc dùng chung này được làm rõ, nhưng Trung Quốc không nói gì thêm. Vì vậy, có thể lần này bà Gloria Arroyo sẽ muốn tìm kiếm việc làm rõ vấn đề."

Vào năm 1995, khi sự kiện xảy ra, tổng thống Philippines khi đó, Fidel Ramos, thậm chí đe dọa nhờ tới hiệp ước phòng thủ chung giữa Philippines và Hoa Kỳ, và quốc hội Philippines thông qua chương trình hai tỉ đôla để nâng cấp quân đội.

Bắc Kinh sau đó đề nghị thảo luận cuộc tranh chấp biển Đông với toàn hiệp hội ASEAN tại hội nghị Bangkok 1995.

Đề nghị này quan trọng ở chỗ Trung Quốc trước đó nhất quyết chỉ thực hiện các cuộc nói chuyện song phương.

Tuy nhiên, có vẻ như đề nghị này chỉ mang tính chiến thuật bởi đến đầu năm 1996, Trung Quốc cho xây lại cơ sở trên rặng đá ngầm mà họ lấy từ tay Philippines.

Kể từ đó đến nay, tranh chấp khu vực Trường Sa giữa Philippines và Trung Quốc có vẻ lắng dịu lại, theo lời giáo sư Ramses Amer, giáo sư chuyên vấn đề hòa bình và xung đột thuộc đại học Uppsala, Thụy Điển:

"Cho đến gần đây, sự căng thẳng qua ngôn từ có giảm bớt. Và đến năm ngoái, tin cho hay có một thỏa thuận khai thác giữa Trung Quốc và Philippines trong vùng biển Đông."

undefined  Vấn đề là không ai biết thật sự khu vực được nói là khai thác nằm ở đâu. Điều này rất quan trọng.   Ramses Amer, Đại học Uppsala

Đầu năm 2004, đại sứ Trung Quốc ở Philippines loan báo hai nước đã đồng ý trên nguyên tắc sẽ cùng hợp tác khai thác dầu và khí đốt ở vùng biển Nam Trung Hoa, hay Việt Nam gọi là biển Đông.

Giáo sư Ramses Amer nói đến nay, không có thêm nhiều thông tin quanh việc hai nước định khai thác ở khu vực nào:

"Vấn đề là không ai biết thật sự khu vực được nói là khai thác nằm ở đâu. Điều này rất quan trọng bởi vì nếu nó nằm trong quần đảo Trường Sa, thì đây sẽ là một nhượng bộ lớn của Trung Quốc. Còn nếu nó nằm giữa quần đảo Trường Sa và Philippines, thì lại là thỏa hiệp của Philippines."

Khai thác chung?
Liselotte Odgaard là giáo sư chính trị học thuộc đại học Aarhus, Đan Mạch. Bà lấy bằng tiến sĩ với luận án về đề tài tranh chấp tại biển Đông.

Họ đặt vấn đề cùng khai thác chung lên bàn nghị trình. Nhưng việc này khó thi hành trong thực tế bởi vì vấn đề pháp lý không được giải quyết.   Liselotte Odgaard, Đại học Aarhus

Liselotte Odgaard nói ý tưởng khai thác chung dầu hỏa tại khu vực đã được các bên nghĩ tới từ lâu.

"Trong suốt thập niên 1990, họ đặt vấn đề cùng khai thác chung lên bàn nghị trình. Nhưng việc này khó thi hành trong thực tế bởi vì vấn đề pháp lý không được giải quyết. Nên việc nước nào sở hữu cái gì đã bị xếp xó, và hiện vẫn như vậy."

Stein Tonnesson, người viết nhiều về vấn đề biển Đông và là chủ tịch viện nghiên cứu hòa bình quốc tế ở Oslo, chia sẻ ý kiến này. Ông cho rằng khả năng khai thác chung dầu hỏa tại khu vực trong lúc có quá nhiều nước còn tranh chấp là một viễn cảnh không khả thi:

Vấn đề này càng nghiêm trọng khi người ta chưa giải quyết được vấn đề chủ quyền, tức là ai chịu trách nhiệm cho việc bảo vệ tài nguyên ở đây.   Stein Tonnesson, viện nghiên cứu hòa bình quốc tế

"Việc khai thác chung ở những vùng biển đang tranh chấp rất rủi ro về nhiều phương diện. Thứ nhất, giả sử tìm thấy dầu, có thể xảy ra tranh chấp giữa các bên về việc làm sao chia lợi nhuận."

"Ngoài ra, quần đảo Trường Sa đặc biệt quan trọng cho nguồn hải sản. Môi trường khu vực này hiện đã chịu sức ép từ việc đánh bắt quá mức và việc xây dựng ở các rặng đá ngầm. Vấn đề này càng nghiêm trọng khi người ta chưa giải quyết được vấn đề chủ quyền, tức là ai chịu trách nhiệm cho việc bảo vệ tài nguyên ở đây."

Theo bà Liselotte Odgaard thuộc đại học Aarhus, Đan Mạch, mặc dù một số nước như Philippines chú ý khai thác khả năng hợp tác song phương với Trung Quốc, nhưng đột phá trong việc khai thác chung sẽ chỉ có thể xảy ra ở tầm mức giao dịch ASEAN – Trung Quốc.

Lý do là vì xung đột chủ quyền chưa được giải quyết và vì đối thoại đa phương sẽ khiến các nước Đông Nam Á có vị thế mặc cả tốt hơn.

"Tôi không nghĩ là việc đối đầu hiện giờ còn thích hợp. Asean và Trung Quốc đã giải quyết vấn đề đó vào cuối thập niên 1990. Nên tôi nghĩ tình hình nói chung là ổn định. Nhưng điều đó không nhất thiết chuyển thành sự hợp tác."

"Tôi đoán là nhiều nước trong khối ASEAN có sự ngập ngừng bởi vì sự hợp tác của các nước yếu thế trên cơ sở song phương có thể đưa họ vào tình thế bất lợi. Họ sợ là Trung Quốc sẽ chiếm được đa số lợi ích khi hợp tác. Nên tôi không chắc là họ có thể bước sang một giai đoạn hợp tác thật sự trong tương lai gần."

Tuần trước, một quan chức Philippines tuyên bố Manila sẽ không phản đối Bắc Kinh tìm kiếm dầu ở khu vực Trường Sa. Jose de Venecia, chủ tịch quốc hội Philippines, nói tổng thống Arroyo sẽ bàn khả năng khai thác chung tại Trường Sa trong chuyến thăm Trung Quốc.

Ông nói giá dầu tăng cao như hiện nay sẽ là lý do thuyết phục các nước trong vùng Đông Nam Á cùng tham gia khai thác dầu ở Trường Sa.

Nhưng vào đầu tuần này, ngoại trưởng Philippines, Alberto Romulo, lại nói là chuyến thăm sẽ chỉ tìm cách làm rõ vấn đề rặng đá ngầm thuộc vùng Kalayaan mà Trung Quốc chiếm từ năm 1995.

Mọi việc có lẽ sẽ chỉ rõ ràng hơn sau tuyên bố của hai bên sau chuyến thăm của bà Arroyo.