Người Thượng Việt Nam tại khu tỵ nạn do UNHCR kiểm soát ở Campuchia

Hiện có trên 700 người Thượng đang được UNHCR che chở tại các trại và trung tâm tạm trú của mình trên đất Cambốt.

Theo bản thỏa thuận mới ký, ba bên phấn đấu đưa đi nước thứ ba hoặc hồi hương toàn bộ số này.

'Hi vọng mới'

Bà Jennifer Tagonis, phát ngôn nhân cho UNHCR tại Geneva nói với đài BBC bản thỏa thuận này mang hy vọng mới cho một vấn đề từng làm đau đầu các bên liên quan:

"Vấn đề người Thượng Việt Nam tại Campuchia tồn tại đã một thời gian dài và nay đòi hỏi phải có hướng giải quyết."

"Với việc Việt Nam, Campuchia và UNHCR ký kết thỏa thuận này, chúng tôi hy vọng sẽ có thể hồi hương hoặc gửi người tỵ nạn đi định cư tại một nước thứ ba một cách nhanh chóng hơn."

Được biết cho tới nay, vì chưa có thống nhất giữa các bên, có nhiều khó khăn trong khi làm việc với người tỵ nạn, những người không muốn hồi hương vì sợ bị trừng phạt nhưng cũng không muốn đi nước thứ ba.

Bà Tagonis cho biết, con số người hồi hương và đi tái định cư chưa được xác định trong thời điểm này.

Tuy nhiên, có tình trạng người Thượng không muốn đi nước thứ ba mà lại chỉ muốn yêu cầu LHQ can thiệp để lấy lại đất đai của họ mà họ nói người Kinh đã chiếm đoạt, điều mà UNHCR không có khả năng và phận sự thực hiện.

Báo chí Việt Nam dẫn lời thứ trưởng Ngoại giao Lê Công Phụng nói rằng Việt Nam sẵn sàng tiếp nhận bất cứ người Thượng nào muốn hồi hương vào 'bất cứ lúc nào'.

Trả lời câu hỏi về các cáo buộc trong quá khứ từ phía Việt Nam và Campuchia rằng nhân viên UNHCR lôi kéo và khuyến khích người Thượng Việt Nam bỏ trốn, bà Tagonis nói:

"Hoàn toàn không đúng sự thật. Chúng tôi chỉ che chở cho những người tìm tới cầu sự giúp đỡ của chúng tôi theo khuôn khổ luật pháp quốc tế cho phép."

"Chúng tôi không làm gì hơn những gì chúng tôi có thẩm quyền và tất cả các cáo buộc về nhân viên của chúng tôi như trên không có gì hơn là những lời buộc tội không có căn cứ."

Trong khi đó, truyền thông trong nước và quốc tế cho hay Việt Nam đã kết án ba người liên quan đến vụ biểu tình của người dân tộc thiểu số tại cao nguyên Trung phần VN vào tháng Tư năm ngoái.

Phiên tòa diễn ra hôm thứ ba tuần này.

Tòa án nhân dân tỉnh Gia Lai đã mở phiên toà lưu động sơ thẩm xét xử Hlưn, Ksor Vung và Ksor Thứp về tội phá hoại chính sách đoàn kết.

Họ bị kết án vì các tội "tuyên truyền phản động như thành lập nhà nước Đega do Ksor Kok làm Tổng thống, đánh đuổi người Kinh, tổ chức biểu tình quấy nhiễu chính quyền và kích động thường dân trốn sang Campuchia".

Toà án nhân dân tỉnh Gia Lai tuyên phạt Hlưn 11 năm tù, hai bị cáo còn lại mỗi người 10 năm.

...................................................................................................

An Nam
Gởi bạn Thủ Đô, Hà nội. Tôi hiểu, ở lứa tuổi 19 của bạn, bạn vẫn nhìn mọi việc dưới cái nhìn của tuổi trẻ. Khi tuổi trẻ đi qua, bạn sẽ có cái nhìn chín chắn hơn trong cuộc sống. Tôi không nói xấu dân tộc. Nhìn lại tất cả bài viết của tôi đi. Tôi chỉ nói về thể chế chính trị mà thôi.

Đừng lầm lẫn giữa thể chế chính trị và dân tộc, cái mà nhà cầm quyền đã cố gắng nhồi nét cho lớp trẻ là Đảng đồng nghĩa với dân tộc để kêu gọi lòng yêu nước đồng nghĩa với yêu Đảng. Rồi bây giờ còn tham vọng hơn “Làm sao để Đảng trường tồn cùng với dân tộc”. Đó là thảm hoạ. Có những cái tôi nói bạn có thể chưa hiểu. Nhưng với những người có nhiệt huyết và tinh thần dân tộc như bạn, tôi hy vọng đất nước sẽ khá hơn.

Nam, TP. HCM
Dân tộc thiểu số ở Việt Nam cũng như ở các nước khác có văn hoá, phong tục, tập quán riêng, và họ hội nhập với cuộc sống văn minh một cách chậm chạp. Vì vậy họ phải chịu cuộc sống lạc hậu, khổ cực là đúng. Ở Việt Nam, người Kinh chiếm đa số, và lại khôn ngoan láu cá hơn, cho nên việc chiếm đất cho mục đích kinh tế ở Tây Nguyên là chuyện dễ hiểu.

Do chậm phát triển như vậy nên người dân tộc thiểu số ở Việt Nam được ưu tiên đủ thứ, khám chữa bệnh không miễn phí, thi cử được ưu tiên. Một ví dụ điển hình nhất là ông Nông Đức Mạnh, người dân tộc Tày, đã được bàu làm Tổng bí thư Đảng cộng sản Việt Nam. Đây là một minh chứng sống động nhất về chính sách của Việt Nam đối với dân tộc thiểu số.

Thủ Đô, Hà Nội
Anh Minh Khoa ơi, anh nói hay lắm, đúng ý em đấy. Cảm ơn về những sự thật anh đã nói về dân tộc, về chính phủ. Cảm ơn anh rất nhiều.

Gửi anh An Nam: Người có học không bao giờ nói xấu dân tộc mình. Tôi 19 tuổi, nhưng cũng hiểu thế nào là yêu nước. Anh hãy xem lại bản thân mình đi. Làm người VN mà không hãnh diện ư, thế thì sống trên đời làm gì?

Tôi thừa nhận chúng ta có nhiều cái sai, nhưng nhân vô thập toàn. Có sai thì sửa. Dân tộc tôi dám nhìn thẳng vào sai lầm của mình và sửa chữa, chẳng đáng tự hào sao.

An Nam
Đọc bài của Minh Khoa, Munich thì còn buồn cười hơn cái bài của anh Văn Chất ở Hà Tĩnh. Anh Văn Chất thì thiếu thông tin và bị nhồi nhét nên bị duy ý chí. Nhưng anh Minh Khoa ở Munich mà sao cũng như vậy.

Cái mà chính phủ cần phải làm là phải tạo ra cơ chế tốt, chính sách tốt để cho người dân tộc thiểu số có thể an cư lạc nghiệp, để cho người dân tộc thấy rằng họ thực sự nhận được sự quan tâm của nhà cầm quyền. Vài ba cô giáo hy sinh tuổi xuân để đi dạy con em ở bản làng hay các cô giáo luống tuổi về hưu muốn giúp đỡ các trẻ vùng cao có được cái chữ chỉ vì lòng trắc ẩn, lòng thương người của những nhà mô phạm thì không thể coi đó như là những chính sách được.

Những bạn trẻ tham gia vào các dự án của chính phủ thì phải xin lỗi các bạn đó trước. Tôi tạm chia làm 3 loại. Loại 1 là những người có năng lực thực sự, đi vào các dự án đó không phải vì lương hay thưởng cũng không phải là vì cống hiến mà vì bản thân họ, họ muốn có cơ hội để được cử đi đào tạo ở nước ngoài để có thể tiến thân.

Loại 2 là những con ông cháu cha, không học hành nhưng lại khoái bằng cấp, chính vì vậy tạo ra một hạng người mà bằng cấp đầy mình nhưng kiến thức ăn học thì thiếu mà kiến thức ăn chơi thì thừa. Nhưng rất tiếc loại này lại luôn giữ các chức vị quan trọng để kiếm chác.

Loại 3 là loại dân đen, học vấn thấp, năng lực không có xin việc khó, thôi chạy về mấy cái chỗ nhà nước làm lương bèo cũng được. Tuy nhiên, cái loại này đôi lúc cũng có vài anh có số đỏ leo lên được những vị trí tốt kiếm chác bấy hấy. Đặc biệt cái loại này luôn cửa quyền hống hách vì thuộc dạng dở ông, dở thằng.

Những con người như vậy, mục đích làm việc như vậy mà lại thuộc về bộ máy công quyền thì cái đất nước này đi đâu và về đâu? Chắc các bạn cũng có thể hình dung ra được rồi. Những loại người như vậy chỉ tốn tiền thuế của dân thôi.

HRW có chức năng của HRW mà NGO có chức năng của NGO tại sao bắt HRW làm như NGO nếu vậy thì đổi tên HRW luôn đi. Cái mà HRW đang làm cũng giúp cho đồng bào được an cư lạc nghiệp. Hiện tại HRW đã đàm phán 3 bên để những người THƯỢNG có thể tìm nơi định cư mới để có cuộc sống như một con người. Như vậy, HRW đã giúp cho 750 người được trở lại làm người. Đó là thành công của HRW. Phải có cái nhìn khách quan thì các bạn mới thấy được hết bản chất của XH ngày nay.

Chính vì nhìn nhận một cách khách quan nên là người VN yêu nước, tôi cảm thấy bức xúc trước thực trạng thối nát của XH. Người VN thông minh, chịu khó, biết thương yêu đùm bọc lẫn nhau lại được thiên nhiên ưu đãi với rừng vàng biển bạc. Nghĩ lại cuộc đời ngắn ngủi mà lại phải sống trong XH thối nát, độc tài nó phí đi cái kiếp con người. Trong cái chủ đề Người THƯỢNG mà đi viết như thế này thì cũng buồn cười , nhưng tôi không biết trả lời cho bạn Minh Khoa ở đâu hết.

Phạm Khắc
Tôi thấy bạn Văn Chất nói cũng có cái lý của bạn ấy. Bởi vì có lẽ Văn Chất được sanh ra và đào tạo trong cái nôi cộng sản. Giờ đây cộng sản đang lộng hành ở Việt Nam, cho nên bạn cũng bên vực lý tưởng của mình. Tôi hiểu mà.

Nếu bạn đứng ở góc độ của chúng tôi, bạn sẽ thấy rằng mình đang bị buộc chân, bịt miệng. Chúng tôi, những người dân đen biết thổ lộ lòng mình với ai? Cũng chỉ với những đài tự do như BBC mà thôi. Tôi chẳng mong có chiến tranh, hay xung đột; chúng tôi chỉ cần những thứ bình thường của cuộc sống, cho nên hãy công bằng, và thực tình hơn nữa với dân đen chúng tôi. Hãy bán nhà trả góp cho chúng tôi đúng với giá trị của nó, đừng giả vờ tham nhũng, thu gom vào mình rồi bán cho dân nghèo với giá cắt cổ. Hãy làm đường sá thật tốt đúng với tiền tỷ của dân chúng tôi, nhằm bảo tòan sinh mạng dân chúng.

Chúng tôi đâu có ước mong gì quá đáng đâu! Đừng cứ mãi nói vì nước mình còn nghèo, mà hành hạ dân chúng. Chúng tôi chỉ mong rằng một ngày nào đó, chúng ta hãnh diện là người Việt Nam; không tìm cách trốn chạy khỏi cộng sản, xa rời tổ quốc Việt Nam này.

Minh Khoa, Munich
Tôi thấy hầu hết các bạn đều nhìn chưa thấu đáo về những gì mà chính phủ Việt nam đã và đang làm cho các đồng bào thiểu số. Nếu các bạn hãy đặt mình vào vị trí của những người, người đang giúp đở đồng bào thiểu số thì các bạn mới hiểu được. Ví dụ: Các bạn không thể biết được hết có bao nhiêu cô giáo đang còn đi dạy học ở vùng sâu vùng xa, ở đó họ thiếu đủ mọi thứ từ vật chất cho đến tình cảm củng chỉ vì mục đích duy nhất là đem kiến thức cho đồng bào. Còn bao nhiêu bạn trẻ nữa đã và đang tham gia các dự án của chính phủ cũng như các dự án của ADB, WB, NGOs.

Các bạn là người Việt nam ở các địa điểm khác nhau các bạn nên nhìn nhận một cách khách quan về những chính sách mà chính phủ đang làm, không nên nhìn theo một khía cạnh mà những tổ chức như Human Rights Watch đã nêu ra. Tôi hỏi tại sao các bạn không nghĩ là tổ chức HRW hãy giúp đồng bào dân tốc thiểu số phát triển kinh tế để ổn định cuộc sống như những tổ chức NGOs khác. Tôi tin rằng nếu họ giúp đỡ như vậy thì họ mới thấu hiểu được những khó khăn và những cái thành công mà chính phủ Viêt nam và các tổ chức NGOs khác đã và đang làm.

Đất nước chúng ta đang trên đà phát triển lẽ đương nhiên chúng ta không thể không có sai sót nhưng chúng ta chấp nhận và sửa chữa để tốt đẹp hơn. Nhân dịp chuẩn bị đón năm mới chúc các bạn bước sang một năm mới dồi dào sức khỏe và hãy tin vào chính sách của nhà nước và củng như tương lai của Viêt nam.

Nam Anh, TP. HCM
Đọc bài viết của anh Văn Chất ở Hà Tĩnh mà tôi thấy thật buồn cười. Sao lời văn của anh sặc mùi cộng sản thế? Tôi không thể giải thích cho anh hiểu được những gì đang diễn ra ở các nước phát triển mà chỉ muốn nói với anh một điều rằng: với những tiến bộ về khoa học, nhận thức, nền tảng đạo đức xã hội đang diễn ra trên thế giới này, không biết 100 năm nữa đảng cộng sản có thể đưa đất nước việt nam đạt được những thành tựu đó không?

Không biết anh Chất có biết nền tảng đạo đức xã hội bây giờ ở Việt Nam suy thoái đến mức nào không? Làm việc gì cũng phải hối lộ. Bởi vì người ta không thể sống bằng đồng lương. Đây là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến sự thoái hoá đạo đức của phần lớn nhiều thế hệ người Việt Nam. Tại sao sống trong một đất nước mà người dân không được quyền nói về các scandal đã và đang diễn ra trên đất nước họ? Bầu cử cũng như không bầu cử. Vì đó chỉ là một sự xếp đặt.

Tại sao Việt nam không có báo chí tư nhân hoặc báo chí nước ngoài phát hành ở Việt Nam? Nếu như Việt kiều là một phần của đất nước thì tại sao văn hoá hải ngoại, điển hình là các website, bài hát bị cấm ở Việt Nam? Tôi nghĩ anh là người hiểu rõ hơn ai hết. "Chủ nghĩa tư bản là thời kỳ quá độ của chủ nghĩa cộng sản" , luận điệu này còn rao giảng ở các trường đại học VN. Xấu hổ thay, ai cũng hiểu rõ một điều cái lý thuyết mơ tưởng đó đã chết từ lâu. Và rõ ràng một điều là nền kinh tế Việt nam đang mở theo định hướng tư bản chủ nghĩa. Vậy có nên chăng nhà nước cũng phải thay đổi cấu trúc để thích ứng với tình hình mới?

Hy vọng những suy nghĩ của tôi mang lại nhiều điều đáng suy gẫm cho những người có hệ tư tưởng như anh Văn Chất đây.

An Nam
Đọc bài của bạn Văn Chất, Hà Tĩnh tôi có đôi lời góp ý như sau: Thứ Nhất là bạn Văn Chất không có khả năng phân biệt được thế nào là Đa Nguyên, Đa Đảng với Độc Đảng và Độc Tài về bản chất mà bạn chỉ nhìn được mục đích của sự cai trị. Chính vì thế, bạn không thấy được cái ưu việt của chế độ Đa Nguyên Đa Đảng và hạn chế của nó.

Đương nhiên, đảng của giai cấp nào sẽ phụ vụ quyền lợi cho giai cấp đó. Đó là điều không thể trách khỏi. Nhưng, cái giai cấp VÔ SẢN của cái chế độ cộng sản ngày hôm nay đang lãnh đạo bạn có còn thực sự là VÔ SẢN không? Thực sự giap cấp lãnh đạo đã trở nên VÔ SỐ TÀI SẢN, chính vì vậy khi bản chất bị thay đổi thì mục đích ban đầu cũng sẽ mất đi và do mất phương hướng phục vụ vì không định được sự thay đổi đó. Chính vì vậy, Giai cấp lãnh đạo ngày nay đã phản bội lại tầng lớp vô sản nhưng chưa tiến hóa lên được tư bản về bản chất.

Vì vậy, chế độ cộng sản hiện nay bị khủng hoảng về đường lối và vì vậy vận dụng lung tung Chủ Nghĩa Cộng Sản để níu kéo sự thống trị của mình. Hay nói cách khác là CSVN đang cố gắng vận dụng hỗn hợp không theo một đường lối nào theo kiểu BÓP CHẶT CHÍNH TRỊ để thống trị và MỞ RỘNG KINH TẾ theo nền kinh tế thị trường nhưng theo định hướng XHCN để củng cố và gia tăng nội lực để cố gắng kéo dài hơn một chút sự cầm quyền của Đảng.

Cái mà bạn nghĩ và nghe về "nhân quyền", "tự do", hay "đa nguyên đa đảng" như là một cộng một bằng BA cũng thật dễ hiểu. Khi một người hiểu và phân biệt được những khái niệm đó thì họ sẽ hiểu được giá trị của nó và ngược lại. Chính vì vậy, tôi rất thông cảm với bạn về những nhận xét như vậy. Có một ví dụ rất hay cho chuyện này: Có một người phải ở tù rất lâu, sau khi mãn hạn tù được trả tự do, anh ta đi lang thang nhưng không biết đi đâu vì quá xa lạ với thế giới bên ngoài với những con người tự do có nhiều cái mới lạ những cũng nhiều cạm bẫy, anh ta không quen được với cuộc sống náo nhiệt vì “sợ” và lạ. Cuối cùng anh ta tìm đường quay lại nhà tù và xin được tiếp tục ở tù vì ở đó anh ta cảm thấy quen thuộc và TỰ DO hơn. Đó cũng là cái TỰ DO mà bạn đang suy nghĩ. Bạn nhìn thấy biểu tình và luôn luôn trong đầu hiện lên là chống đối là phản động...

Đất nước VN rừng vàng biển bạc, trù phú là thế, vậy mà có những con người lãnh đạo sai lầm để trở thành kém phát triển, nghèo nhất hành tinh nhưng lại có một nhà cầm quyền tham nhũng mà chỉ thấy rằng nên rút kinh nghiệm thì thật là nực cười. Sao cứ phải ngồi chờ đợi những con người tham lam không có năng lực làm những chuyện phi thường. Đó mới thực là nực cười. Hãy đọc và suy ngẫm những ví dụ đó có đúng hay không?

Anh Việt
Ông Tô nào nói ra những lời nghe bất mãn thế. Thật sự, có nhiều việc ở VN mà chúng tôi, những người dân bình thường không hài lòng. Nhưng chúng tôi biết rằng: Tự do, dân chủ không tự nhiên mà có. Nhưng cũng hoàn tòan không phải từ bên ngoài áp đặt vào mà nó thành công được.

Ông có nói về việc bản thân ông "bị chế độ bạc đãi" nên sinh ra hằn học chống cộng đến vậy? Tôi cũng như ông vậy đây, nhưng những người trẻ chúng tôi yêu đất nước này. Chúng tôi vẫn tin vào tương lai của đất nước này. Bản thân tôi cũng bị ngược đãi đây, nói ra còn khổ hơn ông nhiều. Nhưng tôi có oán trách gì đâu?

Tôi biết thừa là BBC được trả tiền để làm gì chứ. Nó là công cụ chống cộng. Bao giờ còn VN cộng sản thì còn BBC việt ngữ (và cũng còn những người như ông và tôi vào xem nó). Chúng tôi không phải là "cán bộ công an" giả danh dân thường như 1 số người lầm tưởng và đã từng viết trên BBC này và nhận xét đại loại rằng "những thư viết từ trong nước ra toàn là cán bộ an ninh giả danh ..." Không đâu, chúng tôi là những người trẻ tuổi bình thường thôi.

Chúng tôi không yêu Đảng một cách mù quáng nhưng chúng tôi kính trọng Đảng. Các vị phải thừa nhận 1 sự thật như vậy và thêm nữa là chúng tôi yêu và quyết bảo vệ đất nước này, dù nó là cộng hay không cộng sản.

Tô Nhi, Toronto
Ý kiến của bạn Văn Chất đánh giá chính trị cũng khá đấy. Nhưng tôi cũng là tị nạn của chính phủ VN năm 1979 khi VN thời đó bài Hoa. Tôi sinh ở VN, làm việc cho nhà nước. Anh tôi đi bộ đội chống Mỹ. Bản thân anh em tôi nói không thạo tiếng Hoa thế mà cũng bị ép ra đi vượt biên, nếu không thì vào Lâm đồng trồng củ sắn. Thế là gia đình phải mượn tiền thu xếp đi. Đó là sự thật nếu bạn ở khoảng tuổi như tôi (45-52) thì biết; còn nếu bạn quá nhỏ thì hỏi người lớn hay xem lại lịch sử. Chính trị là vậy, đừng bênh vực mù quáng. Còn BBC hay đài tiếng nói VN cũng vậy thôi - họ sẽ phục vụ cho phía của họ, bởi họ được trả tiền lương mà.

Văn Chất, Hà Tĩnh
Theo tôi, tất cả những gì mà giới chính trị phương tây (mà BBC là một "công cụ" ) đang rêu rao là "nhân quyền", "tự do", hay "đa nguyên đa đảng " hoàn toàn chỉ nhằm phục vụ cho âm mưu đen tối và lợi ích của họ. Ở Việt Nam, khi nghe nói đến những luận điệu ấy cứ như bắt người ta tin là một cộng một bằng ba vậy.

Nói ra thi dài dòng nhưng tôi có thể tóm tắt lại mấy ý như sau: Thứ nhất, BBC Việt ngữ cũng chỉ là công cụ cho một số "tư tưởng Phương Tây bất mãn" (sau khi thất bại trong các cuộc chiến tranh xâm lược Việt Nam) và một số hiếm hoi những ông chống Cộng.

Thứ hai: Cái mà người ta gọi là" đa nguyên , đa đảng " ở phương tây chỉ là lừa bịp, mị dân, bởi đảng nào thì cũng thế cả, đều phục vụ cho lợi ích của số ít giai cấp tư sản. Nếu có thay đổi thì cũng chỉ là "rượu cũ bình mới". Bởi thế mà trước các cuộc bầu cử "dân chủ", các vị tranh cử cứ nói mưa nói gió, nhưng xong rồi thì làm ngược lại. Vì thế mà người ta mới có câu là "không ở đâu mà người ta lại nói dối nhiều như trước các cuộc bầu cử, trong các cuộc chiến tranh, và sau các cuộc đi săn".

Thứ ba: Những nước tự coi mình là "dân chủ , nhân quyền" mà tiêu biểu là Mỹ và Phương tây nhưng họ không dủ tư cách để "dạy" Việt Nam về những từ ngữ biếm hoạ đó. Phải chăng cái mà Mỹ và Phương tây gọi là "tinh hoa của văn minh" (dân quyền, dân chủ, tự do), và họ được quyền đưa đi "cho" các nước khác lại như những gì đã diễn ra ở Iraq hiện nay hay ở Kosovo, rồi Ukraina , "cái" mà Phương Tây làm rùm beng rằng là cuộc "Cách mạng Cam" rồi nào là "Dân chủ hóa" thì thực chất đằng sau nó là những đọng cơ mua chuộc. Dư luận có biết rằng mỗi người dân đi tham gia "Cách mạng" (chính xác là biểu tình chống chính phủ Yanucovich) được trả 10 EUR một ngày. Nghe ra cũng thật nực cười.

Lời kết: Đất nước VN chúng tôi hiện nay vẫn còn nghèo, và các nhà lãnh đạo cũng gặp một số sai sót trên con đường lãnh đạo đất nước, nhưng chúng tôi sẽ sửa chữa và chúng tôi sẽ phát triển. Không thể phủ nhận rằng: những gì đang diễn ra ở đất nước chúng tôi hiện nay là tốt đep. Xu thế của thời đại hiện nay là "hoà bình - hội nhập - phát triển", Đảng và Nhà nước Việt Nam cũng đang tích cực đổi mới để hoà vào xu thế đó. Phải chăng những luận điệu ấy của "các vị" đã quá lỗi thời. Mong các quý ngài (những đại diện chân chính của những nền văn minh thực sự) đọc và suy ngẫm.