Ông Đặng Tiểu Bình được coi là người có công đi đầu thực hiện cải cách kinh tế TQ

Đối với những ai thích ăn uống kiểu cách, nhà hàng Nguyệt Bân trong một ngõ hẻm ở Bắc Kinh có lẽ không phải là lựa chọn đầu tiên của họ.

Với các bức tường vôi trắng và đồ đạc giản đơn, nhà hàng này trông chẳng có gì thu hút. Thực đơn của nhà hàng cũng chỉ là những món nấu theo kiểu truyền thống của Bắc Kinh.

Tuy nhiên, nhà hàng này thực ra có tầm quan trọng hơn là vẻ ngoài đơn sơ của nó.

Cách đây 30 năm, Trung Quốc bắt tay vào chương trình cải cách, làm thay đổi toàn bộ diện mạo đất nước cho đến ngày hôm nay.

Nguyệt Bân là nhà hàng tư nhân đầu tiên ở Bắc Kinh được phép mở cửa sau khi ông Đặng Tiểu Bình đưa ra chương trình cải cách.

Chính sách của lãnh đạo họ Đặng, mang tên Cải cách và Mở cửa, đã làm thay đổi cơ bản cách thức hoạt động của nền kinh tế Trung Quốc.

Dưới thời Mao Trạch Đông, mọi thứ đều là của nhà nước. Tuy nhiên, những cải cách này cho phép các công ty tư nhân, như nhà hàng Nguyệt Bân, được phát triển.

Nhà hàng là do ông Quách Bồi Chi và vợ là bà Lưu Quý Tiên mở ra tại nhà vào năm 1980. Ngày nay, hai người vẫn làm chủ nhà hàng.

Khi mới bắt đầu, hai vợ chồng chỉ có vài chiếc bàn ghế đơn sơ, và họ tự tay nấu nướng phục vụ khách. Họ bán bất cứ thứ gì có thể mua được từ khu chợ địa phương.

Ông Quách, năm nay 75 tuổi, nhớ lại: “Vào ngày đầu tiên, chúng tôi có 36 tệ (5,20 dollar Mỹ) để mua rau và vịt. Ngày hôm đó, chúng tôi lãi chừng 50 tệ”.

“Dọn đường cho tư bản”

	Ông Quách Bồi Chi và vợ mở nhà hàng tư nhân đầu tiên ở Bắc Kinh

Khi nhà hàng mới mở cửa, không phải ai cũng chào đón chuyện này.

Trong cuộc Cách mạng Văn hóa - vốn là một chiến dịch chính trị hỗn loạn làm tê liệt hầu khắp đất nước Trung Quốc trong thời gian 1966-1976 - các doanh nghiệp tư nhân không được phép hoạt động.

Bất cứ ai bị gọi là “kẻ dọn đường cho chủ nghĩa tư bản” đều có thể bị cho vào tù, hoặc chịu số phận tồi tệ hơn.

Ông Quách nhớ lại: “Một số người gọi nhà hàng của tôi là chủ nghĩa tư bản. Thế nhưng sau một năm, chính những người chê bai như thế lại bắt đầu bán chác đủ mọi thứ”.

Kết quả của những biện pháp cải cách kinh tế ở Trung Quốc là đáng kinh ngạc. Chỉ trong vài năm, hàng triệu người đã thoát khỏi cảnh nghèo đói.

Thành công của 30 năm đã nâng cao thêm mong đợi của mọi người   Chủ tịch Ngân hàng Thế giới

Theo Ngân hàng Thế giới, mức thu nhập trung bình của người Trung Quốc chỉ là 293 dollar vào năm 1985. Đến năm 2006, con số này đã lên mức 2025 dollar.

Xã hội cũng cởi mở thêm. Người dân Trung Quốc giờ được tự do hơn để lựa chọn nhiều thứ, từ trang phục, chỗ ở cho đến sự nghiệp.

Tuy nhiên, cho dù được hưởng lợi về vật chất mà cải cách mang lại, một số người vẫn tỏ ra hoài cổ, tiếc nuối về một thời có vẻ an toàn hơn.

Những cải cách này đã bỏ đi rất nhiều các chương trình phúc lợi miễn phí của nhà nước như y tế và giáo dục - vốn là điều mà nhiều người cho là phải miễn phí. Ngoài ra, tham nhũng giờ đây là một bệnh dịch lan tràn khắp mọi nơi trong xã hội.

Chính phủ TQ hiện mới đang xây dựng hệ thống phúc lợi xã hội một cách rất chậm chạp.

Phóng viên Trung Quốc, Lý Hưng nói: “Bỗng nhiên, mọi người phát hiện ra rằng họ phải lo rất nhiều thứ cho giáo dục và công ăn việc làm cho con cái."

“Họ thấy rằng chi p̣hí y tế tăng vọt, và họ lo ngại không có đủ tiền để trang trải cho chuyện này”.

Bất bình đẳng gia tăng

Mặc dù cải cách đã mang lại nhiều lợi ích cho mọi người, không phải ai cũng được hưởng lợi một cách bình đẳng.

Phép thần kỳ của kinh tế Trung Quốc một phần là nhờ vào lao động di cư, mà chính phủ nói con số hiện nay là khoảng 210 triệu người.

	Đa phần các thành phố có trường đặc biệt dành cho con các lao động di cư

Đó là những nông dân rời bỏ ruộng đồng để ra thành phố kiếm việc.

Tuy nhiên, con cái của những người này vẫn không được hưởng sự giáo dục miễn phí ở những nơi mà bố mẹ các em chuyển đến.

Các trường học đặc biệt được thành lập ở hầu khắp các thành phố, và mặc dù chúng cũng được hỗ trợ đôi chút từ chính quyền thành phố, đa phần các trường này sống nhờ vào phí đóng góp của học sinh.

Ông Trương Cách Trân, hiệu trưởng một trường như vậy ở khu ngoại ô tồi tàn của Bắc Kinh nói: “Ước mơ của tôi là sẽ có ngày được thấy các trẻ em di dân được tới cùng những trường như trẻ em Bắc Kinh”.

Chủ tịch Ngân hàng Thế giới, Robert Zoellick nhận định làm sao để cho tất cả những người dân Trung Quốc được hưởng lợi từ công cuộc cải cách là một thách thức khó khăn trong những năm tới. Người dân TQ không thể chờ đợi mãi được.

Ông Zoellick nói với đài BBC rằng: “Thành công của 30 năm đã nâng cao thêm mong đợi của mọi người.

“Người ta giờ cảm thấy tự hào và có thiện chí, nhưng các thế hệ sau này có thể sẽ không kiên nhẫn được”.

Tuy nhiên, việc tìm hiểu người dân muốn gì từ cải cách trong tương lai là điều không hề dễ dàng tại một đất nước do một đảng lãnh đạo, và đảng này lại không muốn dùng các cuộc thăm dò hay bầu cử để kiểm tra khả năng được lòng dân.

Những thay đổi về kinh tế và xã hội tại Trung Quốc trong ba thập niên vừa qua là khổng lồ. Tuy nhiên, người ta hầu như không thấy có cải cách về chính trị, và điều này có thể tạo ra các vấn đề.

Ông chủ tịch Ngân hàng Thế giới nhận xét: “Tiến trình ra quyết định là cả một quá trình nhất trí tập thể, mặc dù các lãnh đạo TQ rất chú trọng tới ý tưởng là họ phải đáp ứng kịp thời mong muốn của công chúng."

“Họ biết rằng đây sẽ là một thách thức nghiêm trọng, sau những thành tựu và tin tưởng mà họ đã giành được."

	Biểu đồ tăng trưởng thu nhập bình quân ở TQ thời kỳ 1980-2008