Những tranh luận về tự do và đổi mới đã diễn ra vào năm 1956

Từ những bài trả lời phỏng vấn của cựu thủ tướng Võ Văn Kiệt, đến ‘hiệu ứng Nguyễn Trung’, và thậm chí những người đang thành đạt ở trong nước như luật sư Lê Quốc Quân, Lê Công Định cũng gửi thẳng bài cho đài BBC với những ý kiến mà bình thường bị xem là “trái chiều”.

Người ta có thể bảo rằng cũng không lạ lắm nếu xét rằng những ý kiến tương tự của các trí thức và đảng viên đã được nói trong nội bộ Đảng (và rồi nhiều trong số đó được lọt ra ngoài và lên internet).

Nhưng điều lạ và đáng chú ý là từ đầu năm nay, những bình luận táo bạo như vậy được đăng tải và cổ vũ công khai.

Mới nhất là việc xuất hiện hai bài viết ‘gây choáng’ của nhà thơ Trần Mạnh Hảo, trong đó ông này phủ nhận toàn bộ lý luận Marx – Lenin và kêu gọi “bỏ điều Bốn trong Hiến pháp, điều Đảng đang tự áp đặt mình ngồi vĩnh viễn trên đầu dân tộc.”

Một cách tình cờ, cuộc thảo luận có vẻ đang được nương nhẹ hiện nay nhắc người ta nhớ lại đúng 50 năm trước, khi cũng có cuộc tự do thảo luận (ngắn ngủi) tại miền Bắc Việt Nam.

Tháng Ba 1956, Giai phẩm Mùa xuân được ấn hành, do nhà thơ Hoàng Cầm và Lê Đạt chủ trương, trong đó có bài Nhất định thắng của Trần Dần, với hai câu thơ nổi tiếng:

Tôi bước đi không thấy phố không thấy nhà

Chỉ thấy mưa sa trên màu cờ đỏ

Bài thơ này đã gặp ngay tai họa: số báo bị tịch thu. Tuy nhiên nhà cầm quyền miền Bắc lúc này chưa có thái độ dứt khoát với nhóm làm Giai phẩm Mùa xuân.

Tháng 8 năm 1956, Giai phẩm Mùa thu ra đời, trong đó Phan Khôi có bài Phê bình lãnh đạo văn nghệ:

“Ở dưới chế độ tư sản, sự đối lập là thường: nhân dân đối lập với chính phủ, công nhân đối lập với chủ xưởng, học sinh đối lập với nhà trường...Nhưng ở dưới chế độ của chúng ta, về mọi phương diện, yêu cầu phải không đi đến đối lập, hễ còn đối lập là cái hiện tượng không tốt, cái triệu chứng không tốt.”

Đến tháng 9-1956, bán nguyệt san Nhân văn, số Một, ra mắt. Cùng thời điểm này, các tờ như Nhân Dân, Cứu Quốc cũng đăng các bài nêu những sai lầm, hà lạm của một số cán bộ nhân phong trào sửa sai.

Trên báo Nhân văn, số Một, đăng bài đầu của loạt “Chúng tôi phỏng vấn về vấn đề mở rộng tự do và dân chủ”, với khách mời là luật sư Nguyễn Mạnh Tường, người nêu hai nguyên nhân theo ông đã dẫn đến tình trạng thực thi dân chủ hai năm qua gặp thiếu sót:

a. “Đảng viên Lao động và cán bộ thi hành chính sách thiếu tinh thần dân chủ. Do đó xa lìa quần chúng, và tạo ra tình trạng đối lập quần chúng với mình. Để sửa đổi, cần xây dựng quan điểm quần chúng cho đảng viên và cán bộ, và yêu cầu Trung ương Đảng và Chính phủ đảm bảo sự thi hành triệt để các tự do dân chủ.

Đảng viên Lao động và cán bộ thi hành chính sách thiếu tinh thần dân chủ. Do đó xa lìa quần chúng, và tạo ra tình trạng đối lập quần chúng với mình   Nguyễn Mạnh Tường, 1956

b. Quần chúng chưa thấm nhuần tinh thần chủ nhân ông trên đất nước, do đó chưa tranh đấu đòi thực hiện dân chủ. Để sửa chữa, ta cần xây dựng ý thức dân chủ cho quần chúng.”

Nhân văn, số Hai, ngày 30-9-1956, đăng tiếp ý kiến của nhà sử học Đào Duy Anh, nói trong quá trình xây dựng chế độ, đã có những yếu tố hạn chế tự do:

“Tên tuổi của những kẻ thù nội bộ của tự do ấy, người ta đều biết cả: tức là những tệ quan liêu, mệnh lệnh, độc đoán, bè phái còn ngự trị lén lút hay công nhiên ở địa vị điều khiển và lãnh đạo của nhiều cơ quan, những bệnh giáo điều chủ nghĩa, công thức chủ nghĩa, sùng bái cá nhân còn ngự trị trong công tác lãnh đạo văn nghệ và học thuật và còn nặng nề chính trong tư tưởng của nhiều người trong giới trí thức chúng ta.”

Triết gia Trần Đình Thảo, trong Nhân văn số Ba ngày 15-10, kêu gọi nỗ lực mở rộng dân chủ, phát triển phê bình trong nhân dân.

“Cái tự do mà họ muốn phát triển là tự do của toàn dân phê bình lãnh đạo và nhờ có phê bình thì mới xây dựng được một tổ chức hợp lý, bảo đảm cho công tác được kết quả tốt, để mỗi công dân được góp phần tích cực vào nhiệm vụ chung.”

Nhân văn số Bốn ngày 5-11-1956 đăng bài của Trần Duy nói đấu tranh cho tự do dân chủ chính là để cùng Đảng và nhân dân chiến đấu cho một mục đích chung.

“Sống trong một xã hội mà sự tự do đã chính thức ghi lên giấy trắng mực đen trong tuyên ngôn Độc lập, trên Hiến pháp, sao tự do vẫn còn bị vi phạm trắng trợn ở trên địa hạt tư tưởng, trí thức và cả trên sinh mệnh xương thịt của con người?”

Trên Nhân văn số Năm ngày 20-11-1956, cũng là số cuối cùng, ông Nguyễn Hữu Đang nhận định về Hiến pháp Việt Nam 1946.

“Liên hệ những điều bảo đảm tự do dân chủ trong Hiến pháp Việt Nam 1946 và Hiến pháp Trung Hoa 1954 với thực tế miền Bắc bây giờ chúng ta thấy gì?

Chúng ta thấy các quyền tự do dân chủ bị hạn chế quá nhiều   Nguyễn Hữu Đang, 1956

Chúng ta thấy các quyền tự do dân chủ bị hạn chế quá nhiều. Và chúng ta nhiệt liệt hoan nghênh nghị quyết của hội nghị lần thứ 10 của Trung ương Đảng Lao động đã nhấn mạnh sự cần thiết phải mở rộng tự do dân chủ.

Nhưng tại sao việc đó mới đề ra chứ chưa thực hiện được phần nào mà đã lại có ngay một luồng dư luận chống đối, hình như muốn chuyên chính hơn nữa? Sự thay đổi đột ngột ấy làm cho quần chúng hoang mang, lo ngại.”

Cũng trong tháng 11, trên Giai phẩm Mùa thu số Ba, ông Đào Duy Anh góp ý về xây dựng nền học thuật nước nhà.

“Chính cái tư tưởng không tin và coi rẻ trí thức đã dẫn đến sự ứng dụng lệch lạc cái nguyên tắc rất đứng đắn về quyền lãnh đạo của chính trị, do đó công tác học thuật của chúng ta, về khoa học tự nhiên cũng như về khoa học xã hội, gặp nhiều cản trở mà vẫn bị hãm vào tình trạng lạc hậu.”

Ngày 9-12-1956, chủ tịch Hồ Chí Minh ký sắc lệnh bãi bỏ quyền tự do báo chí.

Giai đoạn tự do tranh luận, mà sau này hay được gọi là ‘phong trào Nhân văn Giai phẩm”, hoàn toàn kết thúc vào năm 1958 với việc khai trừ nhiều văn nghệ sĩ, cùng việc kết án tù và quản thúc với một số người khác.

50 năm đi qua, tình hình Việt Nam dĩ nhiên đã đổi khác. Tuy vậy, nội dung của cuộc tranh luận năm 1956 vẫn còn những bài học thích hợp để người hôm nay suy nghĩ.

Trong một bài phỏng vấn hồi năm ngoái, cựu thủ tướng Võ Văn Kiệt cho rằng:

“Tình trạng thiếu dân chủ, quen "hành dân" và hành hạ lẫn nhau của bộ máy nhà nước các cấp là một thực tế nhức nhối. Vì không tạo được mối quan hệ gắn bó với Dân nên nạn tham nhũng càng có điều kiện hoành hành.”

Năm 2006, tác giả Nguyễn Trung viết về những thách thức đặt ra cho Đảng:

“Sự hẫng hụt về trí tuệ và phẩm chất như vậy đang hạ thấp vai trò lãnh đạo của Đảng, đang làm mai một nhiều truyền thống cách mạng quí báu của Đảng, đang từng bước đẩy lùi đảng lãnh đạo xuống thành đảng cai trị, điều mà tôn chỉ mục đích của Đảng không bao giờ cho phép.”

Còn năm 1956, luật sư Nguyễn Mạnh Tường phát biểu trước Mặt trận Tổ quốc ở Hà Nội:

“Chung quy, mặc dầu cách mạng là tốt đẹp, mang lại hạnh phúc cho dân tộc, sở dĩ vẫn có người xa lánh cách mạng, chẳng qua là vì chính thể cách mạng mắc trầm trọng bệnh xa lìa quần chúng, thiếu dân chủ, do đó đi càng ngày càng sâu vào tình trạng quan liêu, mệnh lệnh, duy trì một thái độ lãnh đạo hẹp hòi, độc đoán, có khi độc tài."

"Thái độ một chiều không muốn, không cho phép ai nói cái gì trái ngược ít nhiều với ý kiến nhận định, thành kiến của mình...Ta bay bổng lên trời xanh của ảo tưởng, ta chỉ tin ở ta. Trong tư tưởng, ta không khinh quần chúng, nhưng trong hành động, quả thật con mắt khách quan nhận thấy ta bất chấp quần chúng.”

.....................................................................

Anh Tuấn, Hải Dương
Có thể nói rằng cụ Hồ, bằng đạo đức và những việc làm của cụ đã để lại tình cảm rất sâu sắc trong lòng dân VN. Giả sử như có gì mà ngày nay chúng ta coi là không thích hợp thì cũng là do hoàn cảnh lịch sử lúc đó. Cụ đã thật sự phát huy được sức mạnh của cả dân tộc: Nông dân, công nhân, trí thức, kể cả trí thức đã sống và làm việc ở nước ngoài. Ngay cả “kẻ thù” cũng tôn trọng cụ. Chúng ta thật cảm động vì đức hy sinh vô bờ của cụ.

Hồ Chí minh qua lối dùng người và cách điều hành đất nước đã thể hiện không là một người CS (chúng ta liên tưởng lại thời gian ấy thì thấy CNCS và các cá nhân trong các chế độ ấy nó tồi tệ như thế nào: Nào là Stalin, MTĐ, KNT…).

Đơn giản là do hoàn cảnh lịch sử lúc đó vì muốn nhắm tới mục tiêu cao cả là giành độc lập, thống nhất về cho đất nước mà cụ phải có những “chiêu bài” quan hệ nhằm tranh thủ sự giúp đỡ từ bên ngoài.

ĐCSVN đã lợi dụng uy tín, lợi dụng hoàn cảnh lúc đó của cụ để gán cho cụ cái mác CS không ngoài mục đích là tuyên truyền cho sự bảo thủ của mình.

Nếu vì nhân dân thì sao lại để cho đất nước tụt hậu? Sao lại để cho tham nhũng hoàng hành? Sao lại để cho đạo đức xã hội xuống cấp? Đời sống của bộ phận lớn nhân dân sau hơn 30 năm thống nhất còn nghèo khổ? Người VN phải đi lao động làm thuê và bị làm nhục với mức lương rẻ mạt trên khắp thế giới và ngay cả ở trong nước? T

Họ vẫn đang lợi dung uy tín đạo đức của cụ, đức tính “cần kiệm” của cụ. Sau khi cụ mất đi ĐCSVN với ảnh hưởng của vài cá nhân đã gạt bỏ những nhân tài mà lẽ ra nếu sử dụng họ thì với uy tín và đạo đức vốn có đã làm cho bộ mặt cũng như các mối quan hệ của VN trên trường quốc tế khác hẳn như những gì khủng khiếp đã qua.

Nếu tự nhận mình là tiên phong, là tiến bộ thì hãy cùng tham gia cuộc chơi một cách công bằng. Đừng để đến lúc nào đó người ta sẽ coi thường vì tự tạo thế cho mình để dựa thế, để đứng lên đầu thiên hạ. Bản thân tôi khi muốn đánh giá về năng lực thực sự của con mình, tôi phải cho con tham dự một cuộc thi công bằng nào đó. Tôi không thể không cho con đi thi mà lại cho con mình là nhất được.

Ngọc Anh, Cà Mau
Ngược dòng lịch sử chúng ta thấy vắng dần bóng anh tài, không ai người kiệt xuất như xưa.

Đấu tranh không đến nơi đến chốn, cải lương, dân không tin, không ủng hộ nên không đến kết qủa tốt, đó là điều dễ thấy.

Kinh nghiệm cho thấy đấu tranh, phê bình đúng sẽ có sức thuyết phục lớn trong nhân dân. Chính Hồ Chủ Tịch là người có nghệ thuật trong dùng người và "Trồng người". Sau Hồ Chủ Tịch, ĐCSVN sao lãng việc thực hiện "Chăm lo cho đời sau" mà chỉ say mê quyền bính.

Khi nhìn lại đất nước thấy toàn "Lý Thông" chẳng thấy "Thạch Sanh" đâu cả. "Cháu ngoan Bác Hồ" cũng quay lưng. Tội ấy thuộc về ai?

Ngô Hoàng, Canada
Đọc bài viết này, ta mới thấy rõ: những tiêu cực, thiếu dân chủ, mất tự do hoá ra phát sinh từ lâu lắm rồi (50, 60 năm trước), như là những đứa CON ĐẺ của chế độ.

Đã là con đẻ, thì thật khó mà dứt tình, dứt nghĩa với chúng nó. Huống chi, đảng ngày nay nhiều vinh quang hơn 50 năm trước, đánh thắng thêm 3 kẻ thù (Mỹ, Tàu, Cambot .. ), đảng viên thì giàu có, xe hơi nhà lầu, đô la rủng rĩnh, xuất ngoại ăn chơi thả dàng thì mức độ ngông nghênh ngày càng cao.

Những đại trí thức ngày xưa (Trần đức Thảo, Nguyễn mạnh Tường, Đào duy Anh.. mà nói không lọt lỗ tai của Cụ Hồ thì nay "trí thức và tiểu trí thức" nói với đảng phỏng có ích chi chứ? Chẳng qua, chỉ là màn " hư chiêu" hay "quái chiêu" để cho bà con có dịp mua vui chốc lát, cho xôm trò trước ĐH X vậy thôi.

Minh Nam, Hà Nội
Có một điều không trùng hợp giữa năm nay 2006 và năm 1956. Cha tôi bảo năm 1956 đảng ta sưng sưng nhấn mạnh "nhà nước ta là nhà nước chuyên chính vô sản". Ít lâu sau đó thì ghi rõ điều này trong hiến pháp.

Sau đó tình hính chung biến chuyển theo chiều hướng bất lợi cho đảng nên một hiến pháp khác không nói CCVS nữa nhưng cha tôi vẫn được đọc một chỉ thị ngầm nhắc nhở đảng viên "tuy đảng không nói tới CCVS do tình hình chung, nhưng về bản chất thì nhà nước ta vẫn thế".

Đến Khi Liên Xô lăn kềnh thành nhiều mảnh, cái chuyện CCVS cũng tịt hẳn, không nói nữa, chỉ thị ngầm cũng không có nốt.

Điều khác thứ hai: đảng ta có nhiều vùng nhậy cảm trên cơ thể, hễ ai hơi chạm vào là gặp phản ững gay gắt ngay giông như cô gái ngây thơ bị quấy rối tình dục vậy. Nay cô gái lộ nguyên hình là (...) và đã tô hô toàn thân, bị cụ Nguyễn Trung gọi là "tha hoá" dù có bị chạm vào vùng nhạy cảm cũng không thể và không dám phản ững nữa. Phản ứng cái gì, khi thực chất là như vậy mà cứ định che dấu?

Hoài Thanh
Đọc bài này xong càng nhận ra một điều là suốt 50 năm qua ở Việt Nam, chẳng những quyền tự do dân chủ không có gì tiến triển hơn, mà ngược lại càng đi vào trì trệ, con người càng mất tự do nhiều hơn.

Càng nhận thấy những dự báo mang tính tiên tri của một số trí thức ở miền Bắc hồi ấy. Ngoài ra cũng chứng tỏ nhà cầm quyền Bắc Việt thời bấy giờ cũng còn chưa đến nỗi độc đoán như sau này, thí dụ như bài nói chuyện của ông Nguyễn Mạnh Tường mạnh bạo như vậy mà vẫn nói công khai giữa hội nghị được.

50 năm qua, càng thấy con người Việt Nam khiếp nhược đi nhiều qua. Người nghèo thì chỉ chạy cơm hai bữa, chả dám mơ gì chuyện đổi thay chính trị chính em. Người giàu, thì như vụ Bùi Tiến Dũng, hay như vụ xử án dầu khí năm ngoái cho thấy, chỉ lo hốt bạc cho nhanh, lo cho bản thân, gia đình, con cái và ăn chơi cho sướng.

Nghĩ mà vừa giận vừa buồn. Dù chúng ta có tự khen dân tộc ta bao nhiều cái hay cái đẹp, thì cũng phải thừa nhận rằng chúng ta bạc nhược quá. Sống chỉ cho hôm ! nay, cũng chả nghĩ gì cao xa hơn ngoài chuyện chạy miếng ăn cho bản thân và gia đình.

Quang Nhi
Thế ra dân trí VN từ 50 năm trước đã rất ý thức về nhân quyền, và phát vọng thể chế đa nguyên. Vậy sau 50 năm có cần tìm thuốc chữa cho con bệnh tai quái, bất trị, nguy hiểm này tỉnh lại hay không? Dân mình khổ không lo, hãy phục hồi sự thảnh thơi, tự do cho dân Việt.

Phan Ân, Nghệ An
Trong chiến tranh, bạo lực và chuyên chính là cần thiết để đảm bảo thành công cách mạng. Chiến tranh, có nhiều kẻ thù, âm mưa phá hoại, nhiều mất mát khổ đau, lòng người không yên, nếu nhà không chuyên chính, không tuyền truyền làm công tác tư tưởng thì sẽ không kiểm soát, bình ổn lòng người để giành được thắng lợi.

Có thể so sánh văn nghệ, văn hóa thanh niên ở miền Nam VNCH với miền bắc thời ấy, một bên đầy đủ thể loại như nỉ non, sầu đời, bất cần,.. và một bên chỉ có thể loại hào hùng cách mạng, yêu nước, cứu quốc.. tất cả những thể loại buồn sầu, mất hy vọng như "Tôi bước đi không thấy phố không thấy nhà Chỉ thấy mưa sa trên màu cờ đỏ" bị cấm tuyệt đối.

Đây chính là chính sách kiểm soát và rất chuyên chính của chính quyền nhưng nhờ đó mà tuyên truyền tốt tạo nên vũ khí sức mạnh tinh thần của người cộng sản để kiên định và dành chiến thắng trong chiến tranh.

Ngày nay sống trong hòa bình, no ấm hơn, chính là lúc con người chú ý đến bản thân mình hơn do đó cần 1 sự đổi mới.. tự do trong tư tưởng..