Tthay đổi cơ cấu có thực hiện được khi Đảng vẫn muốn lãnh đạo toàn bộ?

Trong cuộc phỏng vấn dành cho BBC Việt Ngữ, Giáo sư Carl Thayer, nhà quan sát chính trị Việt Nam từ Học viện Quốc phòng Úc, người từng có nhiều chuyến về Việt Nam nghiên cứu, đưa ra đánh giá tính khả thi trong nỗ lực khắc phục hệ thống chồng chéo giữa các cơ quan thuộc Đảng và cơ quan thuộc Nhà nước.

Giáo sư Carl Thayer: Dường như là việc cơ cấu lại các phòng ban cấp bộ và ngành xét theo nghĩa rộng vẫn là diễn biến thường có tại các kỳ họp như thế này ở Việt Nam. Và đây cũng là chỉ dấu cho thấy thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng mà cũng là Ủy viên Bộ Chính Trị đang dùng vị thế của đảng nhằm đưa ra những thay đổi, cốt để các công cụ của nhà nước như hệ thống pháp luật, tòa án hay công an … hoạt động có hiệu quả hơn nữa. Đây cũng là nỗ lực nhằm chấm dứt sự chồng chéo chức năng. Chẳng hạn như muốn ra được luật thì phải qua Văn phòng của Ủy ban Trung ương Đảng, Văn phòng Chính phủ, Văn phòng Quốc hội. Đây là sự liên kết hỗn độn và trùng lặp. Do đó ngoài việc bàn về cải cách ở cấp bộ thì dường như đây là một nỗ lực nữa của Việt Nam nhằm phân định rõ ranh giới về nhiệm vụ của các thành phần trong giới chức tại đây.

BBC: Nhưng vấn đề nằm ở khoảng cách giữa người ta nói những gì và làm gì bởi nỗ lực tại Hội nghị Trung ương 4 này cũng chính là nỗ lực đã bàn và thậm chí ra cả nghị quyết từ các kỳ hội nghị từ trước đây rất lâu rồi thưa ông?

Carl Thayer: Nhìn lại hẳn từ Đại hội Đảng lần thứ V hồi tháng Ba năm 1982 thì Nghị quyết của Đại hội lúc đó nói muốn chấm dứt sự "chồng chéo hỗn độn" giữa hệ thống đảng và các cơ quan nhà nước. Từ năm 1982 tới giờ dường như nỗ lực này là nhiệm vụ không thể thực hiện được. Một phần của vấn đề là hệ thống nhà nước độc đảng và hơn nữa những vị là Ủy viên Bộ Chính Trị thì cũng nắm chức bộ trưởng và các hàm khác nữa. Do đó, sự trùng lặp là ở chỗ đó và người ta không sao tách biệt được vai trò của đảng với vai trò của nhà nước.

BBC: Chúng ta thấy trên báo chí trong nước Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng tỏ ra tích cực trong nỗ lực cải cách hành chính. Thế nhưng làm sao có thể thực hiện được mục tiêu này nếu không có cải cách từ chính các tổ chức của đảng?

	Ông Carl Thayer theo dõi sát tình hình đổi mới tại Việt Nam

Carl Thayer: Cải cách hai hệ thống này bắt buộc phải tiến hành cùng lúc. Tôi nhận thấy trong bài diễn văn khai mạc Hội nghị Trung ương 4, Tổng Bí Thư Nông Đức Mạnh được trích lời nói về các yêu cầu đổi mới các ban của Đảng và cùng lúc phải kiện toàn bộ máy cơ quan nhà nước. Trong quá khứ có rất nhiều các cơ quan Đảng ủy có chức năng tương đương với các cơ quan thuộc nhà nước. Chẳng hạn như Ban Tư tưởng Văn hóa Trung ương có chức năng khá giống với Bộ Văn Hóa Thông Tin. Tức là người ta phải quyết định xem là tại sao lại phải có hai cơ quan cùng một nhiệm vụ. Tôi thấy họ cũng đang bàn bạc chủ đề này, thế nhưng cốt lõi vẫn nằm ở chỗ hệ thống nhà nước độc đảng và Đảng Cộng Sản Việt Nam không muốn từ bỏ quyền lực tối cao, đó là quyền quyết định. Họ có thể phân tách các nhiệm vụ này trên văn bản và đưa thành luật này luật kia, tuy nhiên để đưa vào khâu thực hiện thì quả là khó khi mà sự lãnh đạo của Đảng vẫn được xem là yếu tố chủ đạo.

BBC: Xét về quá trình Việt Nam tăng tốc gia nhập WTO thì chúng ta thấy dường như có áp lực khá lớn từ bên ngoài buộc Việt Nam phải gia nhập vì lợi ích kinh tế và Việt Nam cũng vì áp lực bên ngoài mà buộc phải thông qua nhiều luật và cải cách nhiều lĩnh vực. Tuy nhiên xét về nỗ lực cải cách tổ chức đảng thì áp lực này xuất phát từ đâu?

Carl Thayer: Thực ra nói về cải cách thì áp lực là có từ cả bên ngoài lẫn bên trong, tức là từ các nhân vật có chủ trương ủng hộ cải tổ. Ngay từ thời ông Nguyễn Văn Linh cũng đã có sức ép cải tổ rồi và ngay từ Đại hội V cũng đã nói về cải cách tổ chức đảng rồi. Xét về hội nhập kinh tế thì cũng nên để tâm tới ngôn ngữ dùng trong các bài diễn văn bởi nó thể hiện sự căng thẳng rõ nét. Tức là ông Nông Đức Mạnh nói về thuận lợi và thách thức và các yếu tố này có ảnh hưởng lẫn nhau. Thế nhưng ông cũng khẳng định việc giữ vững độc lập chủ quyền quốc gia. Điều đó cũng cho thấy động thái từ phía Đảng miễn cưỡng chứng kiến sự hội nhập toàn cầu bởi quá trình này cũng có nghĩa là nó ảnh hưởng tới quyền lực và các quyết định hàng ngày của giới lãnh đạo đảng. Thế nhưng áp lực từ bên ngoài có nghĩa là Việt Nam vẫn phải cải tổ để thu gọn bộ máy cồng kềnh và đó chính là điều kiện để trở thành hội viên của WTO. Một mặt Việt Nam phải phản hồi và đáp ứng lại các điều kiện và sức ép từ bên ngoài. Và chúng ta thấy tại Hội nghị Trung ương lần này cụm từ giữ vững độc lập chủ quyền quốc gia phản ánh quan ngại lớn trong đảng đối với việc mở cửa hội nhập kinh tế bị xem là quá nhanh.

BBC: Xét về hệ thống độc đảng thì Việt Nam và Trung Quốc có điểm khá tương đồng. Liệu có bài học gì của Trung Quốc hữu ích trong việc cải cách cơ cấu đảng tại Việt Nam?

Carl Thayer: Kể từ giai đoạn ông Lê Khả Phiêu làm Tổng Bí Thư cho tới nay thì Việt Nam nghiên cứu rất kỹ kinh nghiệm của Trung Quốc. Hồi cuối năm ngoái Việt Nam và Trung Quốc cũng có sự giao lưu giữa các cơ quan thuộc đảng và ban tư tưởng và văn hóa để trao đổi quan điểm. Việt Nam thỉnh thoảng cũng tỏ ý rằng họ học bài học kinh nghiệm từ Trung Quốc. Thế nhưng nếu so sánh thì Việt Nam chỉ bằng một tỉnh có kích cỡ trung bình ở Trung Quốc cho nên các kinh nghiệm của Trung Quốc cũng khá phức tạp và Việt Nam phải nghiên cứu và chọn xem cái gì học được.

BBC: Xin cảm ơn Giáo sư