Hàng trăm người đã tập trung trước văn phòng quốc hội ở TP. HCM hồi tháng Bảy

Theo thống kê chính thức của chính phủ Việt Nam, từ 1997 đến nay, trung bình mỗi năm có gần 200.000 vụ khiếu nại, tố cáo của người dân.

Chủ yếu trong số này là liên quan đến đất đai, như đòi được cấp lại đất cũ, khiếu nại về mức đền bù…

Giải quyết các khiếu kiện cũng là quan tâm của các chính quyền Việt Nam trong thời kì quân chủ.

Nói chuyện với Lê Quỳnh của BBC, sử gia Phạm Cao Dương, tác giả Thực Trạng Của Giới Nông Dân Việt Nam Dưới Thời Pháp Thuộc (1967), nhận xét vấn đề khiếu kiện đã được các triều đại Việt Nam kể từ thời nhà Lý liên tục cho đến thời Nguyễn quan tâm.

GS. Phạm Cao Dương, hiện sống ở California, Mỹ, nói đặt vấn đề trong 1000 năm lịch sử của chế độ quân chủ, người ta cần để ý ba yếu tố: nguồn gốc của chính quyền, hệ thống pháp luật và bộ máy nhân sự.

Phạm Cao Dương: Theo dõi tình hình người dân đi khiếu kiện trong nước hiện nay, tôi có cảm tưởng chính quyền không có nhân vật nào, cấp bậc nào lãnh trách nhiệm tối hậu cả. Người dân ở địa phương ra Hà Nội hay lên Sài Gòn, họ tụ tập ở nhiều chỗ. Nhưng dù họ có ra ngồi trước nhà của vị Chủ tịch nước, Tổng Bí thư, Thủ tướng, cũng không được giải quyết để rồi cuối cùng công an giải quyết bằng cách đưa họ trở lại địa phương.

Tình trạng này trong quá khứ không xảy ra. Trong chế độ quân chủ, tồn tại ít nhất trong 1000 năm từ thời độc lập khỏi Trung Quốc đến 1945, vua cai trị theo mệnh trời (thiên mệnh). Thiên mệnh này không phải do trời ban cho dễ dãi, mà vua phải có sứ mạng đem lại an bình, thịnh trị, bảo vệ tài sản và sinh mạng cho người dân. Khi nào vua còn làm tròn những điều đó, vua còn giữ được thiên mệnh. Khi nào không còn làm tròn trách nhiệm, thiên mệnh sẽ được trời rút lại và dân có quyền lật đổ nhà vua. Đó là nguồn gốc của vương quyền Việt Nam thời xưa, tức là lấy dân làm gốc.

Thứ hai, trong hệ thống tư pháp thời xưa, mọi thứ được quy định thành luật. Tổ chức tòa án có từ địa phương với các cấp phủ, huyện, lên đến tỉnh thì đứng đầu là vị Án sát. Ở trung ương có lục bộ, đứng đầu về tư pháp là hình bộ. Cao hơn nữa có đô sát viện, và ở thời Nguyễn, cao hơn lại có tam ty và cuối cùng là vua. Trong việc kiện tụng, người dân phải đi theo từng bước và nếu không đi theo từng thức bậc, thì sẽ không được xét xử.

Đấy là vài đặc điểm của nền tư pháp thời quân chủ. Nhưng vấn đề không chỉ là ở quan niệm thiên mệnh hay việc ban hành các đạo luật, mà còn là một hệ thống nhân sự được đào tạo đàng hoàng, có lễ nghĩa liêm sỉ.

BBC:Theo giáo sư, như vậy chế độ quân chủ của Việt Nam đã từng có cơ chế để đối phó và giải quyết các vụ khiếu kiện của người dân?

Đúng là như vậy. Nó có lý thuyết về nguồn gốc của chính quyền, trong đó có chính quyền tư pháp với vai trò chủ tể của nhà vua. Có thủ tục, thứ bậc giải quyết và người dân cũng không thể khiếu nại bừa bãi.

Người ta cũng quy định các quan khi trấn nhậm ở nơi xa, không được mua ruộng đất tại nơi đó, không được lấy vợ ở vùng đó   Phạm Cao Duơng

Những người có trách nhiệm xem xét đơn thư phải làm trong thời hạn, và có người chịu trách nhiệm tối hậu. Chứ không thể có chuyện trên đẩy xuống dưới. Ví dụ từ thời Trịnh, các vụ bình thường được xử trong năm, sáu ngày. Các vụ liên hệ sinh mạng, được cho 10 ngày. Trong các trường hợp khẩn cấp, từ thời Lý, Lý Thái Tông đã đặt ra cái lệ là người dân có thể đi tắt, lên triều gõ mõ kêu oan. Đến nhà Nguyễn thì gõ trống. Một trường hợp nổi tiếng trong lịch sử là câu chuyện bà vợ của Thủ khoa Bùi Hữu Nghĩa, dưới triều Tự Đức, đã đi ghe bầu từ Nam ra gõ trống ở kinh thành Huế, giải cứu cho chồng khỏi án tử hình.

Lại nói về hệ thống nhân sự, người ta cũng quy định các quan khi trấn nhậm ở nơi xa, không được mua ruộng đất tại nơi đó, không được lấy vợ ở vùng đó.

Nhưng cũng phải nhấn mạnh là chúng ta đang nói về chuyện trong quá khứ, ở một nước Việt Nam nhỏ, dân số ít, sinh hoạt tương đối còn đơn giản. Ngày xưa nếu có mở mang thì cũng chỉ là đào đường, đào kênh, đê, khai thác các vùng duyên hải. Vấn đề người dân mất đất không được bồi thường thì tương đối dễ giải quyết hơn.

BBC:Rõ ràng chuyện quá khứ và hiện tại không thể bê y nguyên ra mà so sánh. Nhưng trong ba yếu tố mà giáo sư đề cập, tôi để ý đến hệ thống nhân sự mà theo ông là có tinh thần trách nhiệm cao. Tác phẩm “Quan và lại ở miền Bắc Việt Nam” của Emmanuel Poisson, gần đây đã in ở Việt Nam, cũng cho rằng bộ máy quan liêu dưới thời Nguyễn không phải là thối nát, trì trệ như cách hiểu lâu nay. Theo giáo sư, từ kinh nghiệm của truyền thống, có thể rút ra điều gì cho việc xây dựng bộ máy công chức ngày nay?

Tôi nghĩ sinh hoạt của loài người mang tính liên tục giữa thời này và thời khác, bất chấp đã từng xảy ra những cuộc cách mạng. Chúng ta sống ở thời này nhưng những gì xảy ra trong quá khứ vẫn chi phối cuộc sống của mình.

Trong việc đào tạo bộ máy hành chính, phải có sự hiểu biết về quá khứ, với tất cả những ưu nhược của nó. Và Khổng giáo, từng bị lên án là ý thức hệ phản động, cũng có thể đóng góp nhiều ý tưởng cho công việc của một quốc gia. Ngay cả quan niệm về vương quyền, có thể đã lỗi thời, nhưng ngay cả ở đây, ta thấy vương quyền được đặt trên cơ sở ý muốn của toàn dân. Đấy là cái mà tôi thấy ở thời nào cũng thế, không thể tách chính quyền ra khỏi dân được.

BBC:Và với tư cách một nhà nghiên cứu lịch sử, tìm hiểu quá khứ dân tộc, ông có suy nghĩ gì về hiện tượng người dân đi khiếu kiện ở trong nước hiện nay?

Bây giờ, ưu tiên của chính phủ là phát triển, chú trọng nhiều hơn đến sinh hoạt của các đô thị. Thành ra có vẻ nông thôn bị bỏ quên, nhất là ở những vùng sâu vùng xa. Tôi thấy có lẽ nó thiếu một sự quân bình.

Thời mà tôi nghiên cứu cũng cách xa cả trăm năm, và bây giờ mình không ở tại chỗ nên cũng khó nói. Nhưng về căn bản, vấn đề đất đai luôn là chính yếu với người Việt. Các vụ khiếu kiện mà ta thấy trong thời gian qua chỉ mới là phần nào của vấn đề. Vấn đề còn lớn và phức tạp hơn nhiều. Sớm hay muộn, người ta cũng phải giải quyết. Có điều sẽ không dễ dàng vì nó đã lưu cữu từ lâu rồi.

THANH, Việt Nam
Xin nói thêm chế độ phong kiến VN qui định quan trấn nhậm không làm việc tại nguyên quán, không làm việc tại quê vợ nếu đã lập gia thất. Tại các huyện nha đều có trống để dân đánh khi có oan ức. Tri huyện sẽ trực tiếp xử lý, còn bây giờ muốn gặp quan e không dễ. Nông dân mất ruộng đất xuất phát từ chính sách qui định giá đất do nhà nước áp đặt. Khi đền bù cho nông dân nhà nước tính giá đất nông nghiệp, nhưng khi bán ra họ tính giá đất thổ cư, mà giá đất thổ cư cao hơn từ 10 lần trở lên, so với số tiền ít ỏi mà họ đền bù cho nông dân. Số tiền chênh lệch đó chạy vào túi các doanh nghiệp và quan chức . Đây là chính sách tước đoạt ruông đất của nông dân rất tinh vi và hữu hiệu. Chỉ tội nghiệp cho nông dân từ đời này sang đời khác luôn luôn bị lừa.

Bình, Đồng Nai
Vì sao nhà nước VN không cho người dân khiếu kiện vượt cấp? Đây là bài cũ rích của chế độ CSVN. Vì sao? Nếu khiếu kiện ở địa phương thì 5-10-20 năm người dân có được giải quyết hay không? Ở địa phương giải quyết ổn thì không bao giờ dân kéo đi khiếu kiện vượt cấp. Hay chỉ là bao che cho nhau cùng bóc lột dân, chiếm đoạt tài sản của dân mà bỏ túi riêng thôi.