Thủ tướng Kim Yong Il tới thăm Việt Nam sau một thời gian hai nuớc lạnh nhạt

Truyền thông nhà nước Việt Nam nói hai nước có quan hệ hữu nghị, truyền thống.

Tuy vậy, mối quan hệ giữa hai quốc gia cộng sản này đã từng có thời gian dài căng thẳng mà sách vở chính thức của Việt Nam ngày hôm nay hầu như không nhắc tới.

Giáo sư Balazs Szalontai từng dạy ở Đại học Khoa học Công nghệ Mông Cổ và hiện là một nhà nghiên cứu độc lập ở Hungary.

Ông là tác giả cuốn sách Kim Nhật Thành trong thời kỳ Khruschev (Đại học Stanford và Trung tâm Woodrow Wilson xuất bản, 2006).

Trong cuộc phỏng vấn dành cho đài BBC, ông nói rằng quan hệ giữa Bắc Hàn và Hà Nội, từ chỗ đồng minh gần gũi, đã trở nên xấu đi từ sau năm 1968 kéo dài cho đến giữa thập niên 1980.

GS Szalontai: Sau trận Tết Mậu Thân, giữa Mỹ và ban lãnh đạo Bắc Việt đã có thể tiến hành đàm phán trực tiếp. Bắc Hàn hoàn toàn không tán đồng ý tưởng này. Họ tính toán rằng chừng nào quân Mỹ còn mắc kẹt ở Đông Dương, thì Mỹ sẽ không thể tấn công nếu Bắc Hàn có hành động gây hấn với Nam Hàn. Vì thế Bắc Hàn đã cố gắng thuyết phục Hà Nội không tham gia đàm phán và tiếp tục chiến tranh. Lúc này quan điểm của Bắc Hàn tiến gần đến với Trung Quốc và Bắc Kinh cũng phản đối cuộc hoà đàm ở Paris.

BBC: Và vấn đề Campuchia, trong thập niên 1970, cũng góp phần vào mối căng thẳng song phương này?

GS Szalontai: Quan hệ giữa Bắc Hàn và chính quyền Pol Pot rấn gắn bó. Năm 1977, Pol Pol đi thăm Bình Nhưỡng và còn được tặng huân chương anh hùng của Cộng hoà Dân chủ Nhân dân Triều Tiên. Dĩ nhiên lý do của nó là vì cả Campuchia và Bắc Hàn lúc này có quan hệ gắn bó hơn với Trung Quốc, trong khi Việt Nam thì gần hơn với Liên Xô. Kết quả là khi Pol Pot khiêu khích và rồi Việt Nam tiến vào Campuchia, Bắc Hàn rất phê phán hành động này. Năm 1979, Việt Nam triệu hồi đại sứ ở Bình Nhưỡng và thậm chí có những chỉ trích công khai đối với quan điểm của Bắc Hàn. Mối quan hệ giữa hai nước chỉ bắt đầu trở nên nồng ấm trở lại từ sau năm 1986, khi Việt Nam tiến hành Đổi Mới và bắt đầu triệt thoái khỏi Campuchia và có quan hệ tốt hơn với Trung Quốc.

BBC: Cả Việt Nam và Trung Quốc đều đã thi hành chính sách mở cửa. Câu hỏi đặt ra là vì sao cho đến nay, Bắc Hàn vẫn không đi theo con đường này, thưa giáo sư?

GS Szalontai: Dĩ nhiên có nhiều lý do, nhưng tôi muốn nêu ra hai điểm có liên quan tới Việt Nam. Thứ nhất, ban lãnh đạo Việt Nam rất xem trọng phản ứng của người dân. Qua tài liệu lưu trữ, người ta thấy nhiều lần Việt Nam nói với các nhà ngoại giao cộng sản nước ngoài rằng "Chúng tôi phải thay người này, người kia vì sức ép của dư luận." Tôi cũng thấy điều này xảy ra tại Bắc Việt trong giai đoạn khủng hoảng năm 1956, hoặc khi thí nghiệm tập thể hoá trở nên tồi tệ vào đầu thập niên 1960 và 1980. Tình hình ở Bắc Hàn thì rất khác, ở đó có một sự kiểm soát chuyên chế khiến lãnh đạo cảm thấy muốn làm gì cũng được, bất chấp đau khổ của dân chúng.

	Bắc Hàn nói sẽ học tập khuôn mẫu đổi mới của Việt Nam để canh tân đất nước

Yếu tố thứ hai giải thích sự khác biệt giữa hai nước là sức ép của Liên Xô với Việt Nam trong giai đoạn đầu của Đổi Mới. Ngay từ 1983, Moscow đã nói thẳng với Hà Nội là chúng tôi không thể cung cấp các thiết bị công nghiệp nặng mà các anh muốn. Liên Xô thậm chí ngừng một số dự án đang làm dở ở Việt Nam vì chúng quá đắt tiền. Vào lúc đó, Việt Nam cũng không có đối tác giao thương nào khác. Còn với Bắc Hàn, cả Liên Xô và Trung Quốc đều không thể gây sức ép với nước này. Ngay cả đến ngày hôm nay, tình hình cũng tương tự. Chừng nào Bắc Hàn còn nhận được viện trợ vì lý do chính trị, quân sự, thì chừng đó họ vẫn không có động lực để tiến hành cải tố quá mức cần thiết tối thiểu.

BBC: Và năm 2007 này, người ta thấy có chuyến thăm Bắc Hàn của Tổng Bí thư Nông Đức Mạnh và Thủ tướng Bắc Hàn lại đi thăm Việt Nam. Những sự kiện này có bộc lộ tín hiệu g? sâu xa hơn trong tương lai?

GS Szalontai: Tôi nghĩ quan hệ hai nước sẽ có thể tiến triển tương đối tốt và nồng ấm. Nhưng với Bắc Hàn, quan hệ với Việt Nam ở vị trí khá thấp khi so với Nga, Nam Hàn hay Trung Quốc. Với Việt Nam thì cũng vậy. Có thể lãnh đạo Bắc Hàn cảm thấy họ học được một số điều từ kinh nghiệm kinh tế của Việt Nam. Nhưng cũng đã nhiều lần Bắc Hàn cử người sang Trung Quốc nghiên cứu, và bao giờ cũng có những trở ngại không vượt được. Chính quyền Bắc Hàn luôn muốn rằng bất kỳ cải cách nào cũng không được làm nới lỏng sự kiểm soát chính trị. Vì thế Bắc Hàn có thể kiên nhẫn lắng nghe lời khuyên của Việt Nam hay Trung Quốc, nhưng nếu họ cảm thấy quyền lực bị đe doạ, thì họ sẽ không dám thi hành.