Các đơn vị quân Cộng hòa với vũ khí kém hơn đã thua quân đội của tướng Franco

Tờ El Pais có bài lớn nhắc đến cuộc đảo chính của phe tướng lĩnh cánh hữu nhằm lật đổ chính phủ cánh tả đêm 17 sang ngày 18.07.1936 đã mở màn cho cuộc nội chiến.

El Pais nói về tướng Franco và “những sĩ quan phản động” đã làm cuộc binh biến giết hại nền Cộng hòa và “tung ra cuộc tàn sát khủng khiếp”, làm khoảng từ 300 nghìn đến một triệu người Tây Ban Nha thiệt mạng.

Nay, quốc gia này với một nền dân chủ trưởng thành đã có thể nhìn lại những trang sử đen tối đó để thực sự hòa hợp hòa giải dân tộc.

Báo này cho biết theo điều tra dư luận của họ, hơn 64% người Tây Ban Nha muốn tìm ra các mộ tập thể, và trả lại danh dự cho những nạn nhân của cả hai bên.

Bởi trong cuộc nội chiến đó, cả phe hữu và phe tả đều gây ra những vụ chém giết đẫm máu.

Cần phải đóng lại một trang sử với sự tôn trọng   Báo Catalonia Avui

Ngoài thương vong nơi chiến trường đã có nhiều vụ giết người tập thể.

Quân đội phe hữu từng dùng xe tăng và súng đạn tàn sát cả thường dân bị tình nghi theo phe tả.

Các dân quân phe tả, gồm các nhóm cộng sản, xã hội và vô chính phủ cũng giết không ít những người bị coi là ủng hộ phe hữu hoặc theo Giáo hội.

Có chừng trên 4000 linh mục và tu sĩ, kể cả nữ tu, đã bị phe tả hành quyết, hàng nghìn nhà thờ, tu viện bị đốt phá.

Một thời không thể quên

Dưới thời Franco, người Tây Ban Nha không được nhắc đến các tội ác của phe hữu.

Cuộc chuyển đổi sang dân chủ trong thập niên 70 sau khi tướng Franco qua đời cũng chỉ thành công với một sự trả giá là tất cả cùng im lặng

Khi nền dân chủ chưa trưởng thành, bất cứ sự tiết lộ nào về các cuộc chém giết thời đó cũng dễ bị biến thành vũ khí chính trị, phá hoại bầu không khí đồng thuận.

	Tây Ban Nha chỉ có dân chủ sau khi tướng Franco qua đời năm 1975

Báo Avui của vùng Catalonia thì nói rằng để có một lịch sử công bằng, “cần phải đóng lại một trang sử với sự tôn trọng”.

Năm nay cũng là lần đầu tiên chính phủ thiên tả của Thủ tướng Zapatero chính thức tổ chức trọng lễ các lễ kỷ niệm Cuộc Nội chiến.

Với thế giới bên ngoài, Cuộc Nội chiến Tây Ban Nha năm 1936 còn được coi là cuộc chiến mở đầu cho Thế Chiến Hai.

Đối với rất nhiều thanh niên Âu Mỹ mang tinh thần quốc tế thì Nội chiến Tây Ban Nhà là dịp để họ bày tỏ lý tưởng của mình.

Hàng nghìn người đã gia nhập các binh đoàn Tình Nguyện chiến đấu ở Tây Ban Nha.

Các nhà văn lớn Mỹ như Ernest Hemingway và Anh như George Orwell đều đến Tây Ban Nha thời đó để chiến đấu hoặc làm báo và để lại các tác phẩm lớn, ca ngợi tinh thần quốc tế vì nền cộng hòa.

Thế giới còn biết đến Nội chiến Tây Ban Nha qua bức tranh của Pablo Picasso về thảm sát ở Guernica, nơi quân cánh hữu dùng máy bay bắn giết thường dân.

	Bộ trưởng xứ Wales Rhodri Morgan cùng cựu binh tình nguyện Alun Menai William, 90 tuổi, trong một buổi lễ ở Cardiff

Năm nay, tại Luân Đôn lần đầu tiên các cựu tình nguyện viên người Anh đã làm lễ bên bờ sông Thames để kỷ niệm Nội chiến Tây Ban Nha với sự có mặt của đại diện Sứ quán nước này. Lễ cũng được tổ chức ở một số nơi khác tại Anh.

Cuộc chiến ý thức hệ

Nhưng bi kịch của Nội chiến Tây Ban Nha còn là ở chỗ hai thế lực phát-xít và cộng sản châu Âu đều dùng nó như một xuất phát điểm cho sự bành trướng của họ trong những năm sau này.

Phát-xít Đức và Ý đã ủng hộ chế độ Franco để “bảo vệ châu Âu khỏi họa cộng sản”. Vũ khí hiện đại và chiến thuật quân sự của Đức đã giúp phe hữu đè bẹp dễ dàng các nhóm dân quân Cộng hòa.

Liên Xô dưới thời Stalin thì coi đây là một thị trường lý tưởng để xuất khẩu vũ khí và ý thức hệ Stalinism.

Vì bị cấm vận, chính phủ Mặt trận Bình dân-phe Cộng hòa-đã chỉ có thể mua vũ khí từ Liên Xô. Họ đã dùng lượng vàng trị giá 500 triệu đôla thời đó để trả cho Matxcơva, nhận về các loại phi cơ chiến đấu, xe tăng, xe bọc thép và đạn dược.

Câu chuyện về số vàng này cũng trở thành một vấn đề trong quan hệ với Liên Xô khi Tây Ban Nha chuyển sang chế độ dân chủ.

	Nhà văn Mỹ Ernest Hemingway từng viết về Nội chiến Tây Ban Nha

Ngày nay nhìn lại, một số sử gia cho rằng sự chiến thắng của phe Franco trong Nội chiến có thể lại là yếu tố ngăn cho Tây Ban Nha không bị rơi vào Thế Chiến Hai.

Bởi nếu như phe Cộng hòa chiến thắng, rất có khả năng Hitler và Mussolini không để yên mà sẽ tiến quân vào Tây Ban Nha, và Thế Chiến Hai có thể đã bắt đầu ngay tại đó.

Bài học về sự im lặng để tạo đồng thuận xây dựng dân chủ rồi bình tĩnh nhìn lại quá khứ của Tây Ban Nha quả là có giá trị cho các quốc gia gặp phải cảnh nội chiến mang màu sắc ý thức hệ.