Julia Rooke Nhà sản xuất chương trình radio Poland: Spies, Secrets and Lies

	Có tranh cãi là có nên mở hồ sơ thời cộng sản cho toàn bộ công chúng xem hay không

“Họ nói anh sẽ chết trong tù, gia đình anh sẽ chết đói, và rồi tôi đồng ý làm việc với họ.”

Người đàn ông trung niên thổn thức khi ông thừa nhận trên truyền hình Ba Lan là ông từng bị cảnh sát mật buộc phản bội những người bạn thân nhất.

“Họ lôi tôi đi như con chó trong xích, và tôi không đủ can đảm hay sức mạnh để vùng thoát,” ông nói.

Đây là Stanislaw Filosek, một lãnh đạo trong phong trào Công đoàn Đoàn kết tại nhà máy thép Lenin ở thị trấn miền nam Nova Huta. Sau khi xảy ra thiết quân luật năm 1981, ông và bạn bè lui vào hoạt động kín.

Nhưng lãnh đạo của họ bị cảnh sát phát hiện và bắt giam.

Một người bạn của Filosek, ông Edward Novak, nói: “Tôi đã luôn nghi ngờ là có phản bội.”

Bị phanh phui

Đầu năm nay, ông Novak được cho phép đọc hồ sơ mật vụ viết về ông.

Ông phát hiện kẻ phản bội chính là Filosek. Ông Novak kể ông đã khóc khi trông thấy cái tên của người bạn.

	Từ khi hai anh em nhà Kaczynski nắm quyền, đã có nhiều vụ phanh phui

Những người bạn cũ đã buộc Filosek phải ra công khai. Họ nói nếu ông không làm vậy, họ cũng sẽ tố cáo ông.

Vì thiếu một nền tảng pháp lý vững chắc quanh câu hỏi đối xử thế nào với quá khứ, mà gần đây xảy ra một loạt vụ phanh phui xấu hổ.

Tại Đông Đức nhiều người hợp tác đã bị lật tẩy, và đa số nhân viên nhà nước đã bị chính phủ Tây Đức thanh lọc. Ba Lan không có một đối tác như thế.

Công đoàn Đoàn kết lên nắm quyền sau một thỏa thuận với người cộng sản.

Lech Walesa, lãnh tụ nổi danh nhất của Công đoàn và từng là tổng thống, nói mặc dù Công đoàn thắng trong bầu cử 1989, nhưng các bộ nội vụ và quốc phòng vẫn nằm trong tay cộng sản. Khi ấy việc phanh phui những ai hợp tác thì là quá nguy hiểm.

Ông bảo: “Lúc ấy người cộng sản còn quá mạnh. Chúng tôi không thể bắt đầu thanh lọc. Một trận chiến với người cộng sản khi ấy sẽ kết thúc trong bi thương.”

‘Thanh lọc đạo đức’

Hai năm trước, đảng Luật pháp và Công lý lên nắm quyền với lời hứa thanh lọc đạo đức ở trong nước và vạch trần những ai từng chỉ điểm.

Theo Wojciech Roszkowsi, một nghị sĩ trong đảng này, ngày hôm nay con người cảm thấy bị phản bội.

Ông này cho rằng sự chuyển hóa của Ba Lan ngày trước gần như chỉ là chia quyền lực không song phẳng giữa Công đoàn Đoàn kết và phe cộng sản.

Những anh hùng lớn nhất của Công đoàn mạnh mẽ bác bỏ cáo buộc.

Bản thân họ lại cáo buộc hai anh em sinh đôi mà nay đang cai trị, Tổng thống Lech Kaczynski và Thủ tướng Jaroslaw Kaczynski, là đang thực thi cuộc truy tìm phù thủy để trừng phạt đối thủ chính trị.

Trọng tậm trong chiến dịch của hai người là một dự luật đề nghị những ai giữ chức vụ mang tính công cộng phải tự khai báo hoặc bị đuổi. Nhưng nó bị tòa án hiến pháp phán quyết là vi hiến hồi tháng Năm.

Nhưng kể từ khi hai an hem nhà Kaczynski nắm quyền, báo chí đã đăng một loạt bài phanh phui.

Maciej Damiecki là một diễn viên kỳ cựu. Mùa xuân năm nay, thế giới của ông sụp đổ.

Ông nhớ lại: “Một thanh niên đến gặp tôi. Anh ta bảo muốn nói chuyện về quá khứ của tôi với tư cách là kẻ chỉ điểm. Anh ta có một hồ sơ mật vụ. Thật là cú sốc.”

Sau 40 năm, bí mật của Damiecki bị lộ. Tờ báo đăng các trích đoạn trong hồ sơ ghi lại rằng ông đã lên án các bạn mình.

Ông thừa nhận tội lỗi và giải thích rằng trong thập niên 1970, ông bị cảnh sát bắt khi lái xe trong trạng thái say xỉn.

“Họ đề nghị đổi trác và sẽ trả lại bằng lái cho tôi. Họ bắt đầu đe dọa. Họ nói tôi sẽ bị đuổi việc trừ phi đồng ý khai báo đồng nghiệp.”

Vì ông này bị xem là “có tội”, ông không được phép cho xem hồ sơ về mình. Nhưng cuối cùng ông cũng lấy được một bản, và nói ông chỉ viết có hai báo cáo mà thôi. Ông nói toàn bộ phần còn lại đã bị ngụy tạo.

Mật vụ cộng sản được biết là có khả năng tạo ra thông tin nhiễu. Ấy thế mà chính phủ ngày nay và người ủng hộ có vẻ làm lớn chuyện vì chúng.

Hiện nay chính phủ, với sự ủng hộ của đa số các đảng, đang kêu gọi mở hồ sơ cho công chúng vào xem. Nhưng điều này sẽ dẫn tới cái gì?

Jan Molka là một nhà hoạt động của Công đoàn Đoàn kết và sau đó làm chỉ điểm.

Ông này đã khai báo nhiều người trong Công đoàn, trong đó có cả hai anh em nhà Kaczynski.

Ông nói nếu hồ sơ mở ra, Ba Lan sẽ thấy “địa ngục.”

“Hồ sơ như thuốc nổ và có thể nổ, có thể hủy hoại cuộc sống ngày nay. Người ta sợ hãi. Hồ sơ kết tội hàng triệu người.”

Chương trình Poland: Spies, Secret and Lies phát ở kênh BBC Radio 4, 25-7.