Nguyễn Giang www.bbcvietnamese.com

	Mạng lưới đường ống dẫn dầu khí của Nga hiện đang trùm lên toàn châu Âu

Kể từ cuộc chiến Nga-Gruzia 8/8 vừa qua, giới phân tích không ngừng đặt câu hỏi có phải Nga đang chủ trương phục hồi đường lối đế quốc.

So sánh các thành tố tạo thành những đế quốc trong quá khứ (ý thức hệ, kinh tế, quân sự và sắc tộc) với vị thế Liên bang Nga hiện nay có thể thấy Nga khó trở lại vị trí đế quốc.

Đồng tiền và tư tưởng

Trong số các thuyết về đế quốc, nghiên cứu của Paul Kennedy, Đại học Yale nêu bật yếu tố thương mại khi phân tích về Anh Quốc và Hoa Kỳ.

Các đế quốc từ Ba Tư, La Mã, Đường, Nguyên, Tây Ban Nha, Ottoman và Moguls đều có sức mạnh thương mại nhưng với Anh và Mỹ, yếu tố này nổi bật hơn cả.

Đế quốc Anh (thế kỷ 18-19) có hệ thống mậu dịch toàn cầu được hải quân hỗ trợ.

Hoa Kỳ trước hết là một đế quốc dùng thuyết mậu dịch tự do và đồng đôla để thúc đẩy các quyền lợi của họ trên thế giới.

Nói một cách cay đắng như Tổng thống Charles de Gaulle của Pháp thì Hoa Kỳ là "đế quốc của đồng đôla".

Niall Ferguson cho rằng hệ thống tài chính quốc tế là xương sống của quyền lực Mỹ và sức mạnh quân sự của Mỹ cũng chỉ nhằm phục mục tiêu mở mang thương mại.

Nga thiếu ý thức hệ cộng sản như Liên Xô, chỉ có dầu khí mà thôi   Denis MacShane

Liên Xô cũng từng lập ra khối kinh tế Comecon với tiền rúp chuyển đổi để cạnh tranh với Hoa Kỳ và Phương Tây.

Ngày nay, về kinh tế và thương mại, Nga hết sức cần Hoa Kỳ và EU làm bạn hàng.

Trên thực tế, Nga không làm chủ một hệ thống thương mại và tài chính có tầm vóc toàn cầu dù các tài phiệt Nga liên tục mua các cơ sở luyện kim, năng lượng ở Âu-Mỹ.

Theo bài của Anders Aslund trên báo Anh Financial Times 05/09/2008 thì thậm chí Phương Tây hoàn toàn có thể dùng sức mạng kinh tế để gây sức ép với Nga.

Ông nói chỉ trong ngày 8/8 vừa qua, tin chiến sự Gruzia làm thị trường chứng khoán Nga sụt 6,5%.

Trong hai tháng qua, thị trường này sụt 36%, làm Nga mất đi 500 tỷ đôla Mỹ vì đồng vốn bỏ chạy trước biến động chính trị.

Còn về hệ tư tưởng, nói như Denis MacShane, cựu Bộ trưởng của Anh phụ trách châu Âu thì "Nga thiếu ý thức hệ cộng sản như Liên Xô, chỉ có dầu khí mà thôi".

Sự phụ thuộc vào hệ thống tài chính Phương Tây và thiếu vắng một ý thức hệ phổ quát khiến Nga không thể nào thành một đế quốc như nghĩa truyền thống.

Vai trò của quân sự

	Hạm đội Biển Đen của Nga có nhiều tàu chiến đã 25 tuổi

Yếu tố quân sự hiển nhiên là luôn có mặt để một quốc gia trở thành đế quốc nhưng chinh phục quân sự hay chiếm đóng, thuê quân cảng, căn cứ chỉ lâu dài nếu không quá tốn kém.

Niall Ferguson trích sử gia Anh John Hobson với số liệu rằng sự hiện diện quân sự của đế quốc Anh ở hải ngoại từ 1870 tới 1913 chỉ làm tốn có 3,2% sản lượng quốc nội.

Hoa Kỳ chi nhiều hơn, với 9% từ 1950 và 1974 nhưng vẫn dưới mức chịu đựng được.

Với khoản chi 4,5% GDP (35 tỷ đôla năm 2006) cho quân sự Nga cũng có kho vũ khí hạt nhân và bộ binh đông đảo (1 triệu 26 nghìn) nhưng lại mất đi sự hiện diện toàn cầu để đủ điều kiện để trở thành đế quốc như Liên Xô trước đây.

Kho vũ khí của Nga, kể cả các đầu đạn hạt nhân nhìn chung đã cũ và cần sửa sang, nâng cấp.

Vậy nếu có thể còn cơ hội thành 'đế quốc', Nga chỉ còn dựa vào các khối dân chúng nói tiếng Nga hoặc chia sẻ các giá trị 'hậu Liên Xô'.

Con người và văn hóa

Ngoài văn hóa cũng là một thành tố để hình thành đế quốc, mối liên hệ giữa một hoặc hai ba tộc người có cùng ngôn ngữ và mã văn hóa cũng đóng vai trò hình thành đế quốc.

Hy Lạp, La Mã liên kết các vùng của họ theo hệ thống triết học, thần thoại, pháp luật và ngôn ngữ chung.

Đế quốc Trung Hoa ngày xưa cũng có chữ Hán và Khổng giáo thống nhất các sắc tộc Hán, Hồi, Mãn, Tạng v.v. và lan tỏa sang cả Triều Tiên, Việt Nam. Đế quốc Ottoman dựa trên Hồi giáo và mã văn hóa chung là kinh Koran.

	Khối Commonwealth là những gì còn lại về mặt ngôn ngữ và văn hóa của đế quốc Anh sau khi tan rã

Nhưng ngày nay, toàn cầu hóa với tiếng Anh là phương tiện chính đặt lại vị trí của văn hóa mang màu sắc dân tộc.

Văn hóa và ngôn ngữ Nga sau thời Liên Xô đã không còn được coi trọng ở Đông Âu, Việt Nam hay châu Mỹ La-tinh.

Yếu tố con người cũng là một tiêu chuẩn nhưng không quan trọng để hình thành một đế quốc.

Theo Niall Ferguson, một thế kỷ trước, đế quốc Anh chỉ có khoảng 15 triệu thần dân sống ở hải ngoại.

Sự đóng góp của họ cho đế quốc Anh thực ra chẳng là bao so với hàng trăm triệu người Ấn Độ.

Hoa Kỳ ngày nay còn chỉ có khoảng 4 triệu người mang quốc tịch Mỹ ở nước ngoài, đa phần tại Canada, Mexico và Tây Âu.

Các đế quốc 'thành công' đã không thể dựa vào một nhóm di dân dù họ có mặt ở nhiều nơi trên địa cầu.

Chưa kể hiện nay các khối dân gốc Nga ngoài Liên bang Nga ở Kavkaz, Trung Á, Transdniestria v.v. đang sống ở những vùng rất lạc hậu.

Moscow khó mà trông cậy vào sự đóng góp của họ cho dự án 'đế quốc' nếu có.

Bản thân Nga đang có mức suy giảm dân số khủng khiếp, gây ra nhiều vấn đề nội bộ.

Lý do cuộc chiến

Theo Stephen Larrabee, chủ tịch hội đồng an ninh của cơ quan nghiên cứu RAND Corporation thì hành động đưa quân vào Gruzia cho thấy không phải Moscow muốn phục hồi lại Chiến tranh Lạnh mà chỉ để "tự vệ" nhằm gìn giữ "không gian Soviet" cũ.

Theo ông, cú đánh Gruzia cũng chỉ là đòn báo hiệu Nga quyết không để Ukraina vào Nato và cho các nước thuộc Liên Xô cũ thấy rằng Hoa Kỳ cũng chẳng bảo vệ được họ.

Có thể yếu tố dầu khí lại một lần nữa là động lực quan trọng cho chính sách ngoại giao của Moscow.

Theo báo Ba Lan Forum (07/09/2008) quyền lực điện Kremlin lâu nay đã không dựa vào giới trí thức, truyền thông mà do mạng lưới an ninh tình báo, các tổ hợp quân sự, dầu khí, khai khoáng và những nhà tài phiệt chỉ đạo.

Như thế, hoạt động của Moscow đi theo hướng đâu có lợi cho các nhóm quyền lực và quyền lợi đó chứ không nhất thiết vì mục tiêu lâu dài của dân tộc.

Nhà bình luận độc lập Aleksandr Konovalov của Nga cho rằng việc công nhận độc lập của Nam Ossetia và Abkhazia “Tạo ra một quả bom nổ chậm cho toàn vùng Bắc Kavkaz và ý tưởng liên bang".

Nga tạo ra một quả bom nổ chậm cho toàn vùng Bắc Kavkaz và ý tưởng liên bang   Aleksandr Konovalov

Giới nhà báo Nga còn cho rằng “dự án Nam Ossetia” có thể đơn giản là do các cựu nhân viên an ninh Nga tạo dựng để có một mảnh đất làm ăn.

Vẫn theo các dòng chảy của dầu khí, Nga cũng không quá lo ngại nếu Phương Tây loại họ ra khỏi nhóm G8 như lời đe dọa của ứng viên tổng thống Mỹ John McCain.

Gazprom đang có kế hoạch phát triển hợp tác với Lybia và Algeria để lập một liên minh dầu khí.

Moscow cũng sẵn sàng tăng cường hợp tác với Syria để dùng cảng biển của họ ở Địa Trung Hải cho mục tiêu quân sự.

Thách thức lớn nhất cho châu Âu và Hoa Kỳ là làm sao vừa duy trì đối thoại với Nga, vừa đạt các mục tiêu của mình ở vùng Kavkaz và trong quan hệ với Ukraina.

Điều nghịch lý là chính vì Nga chẳng thành được một đế quốc toàn cầu như Liên Xô ngày xưa với những trách nhiệm quốc tế cụ thể nên việc hợp tác với Moscow sẽ còn khó khăn.

Ngược lại, Nga sẽ vẫn là một cường quốc hạt nhân có nhiều tiền và bộ máy an ninh- quân sự lớn nên nếu không đối thoại được thì việc kiềm chế Nga sẽ còn khó khăn hơn.