Ấn Độ không kích, Pakistan sẽ đáp trả thế nào?

Trong một chiến dịch diễn ra xuyên đêm đầy kịch tính, Ấn Độ tuyên bố đã phóng tên lửa và không kích vào chín địa điểm trên lãnh thổ Pakistan và khu vực Kashmir do Pakistan kiểm soát, nhắm vào các vị trí mà họ gọi là căn cứ phiến quân, dựa trên "thông tin tình báo đáng tin cậy".

Dù chỉ kéo dài 25 phút - từ 01:05 đến 01:30 giờ Ấn Độ (tức 19:35 đến 20:00 giờ Việt Nam), cuộc không kích đã gây chấn động khắp khu vực, khiến người dân bị những tiếng nổ vang trời đánh thức.

Phía Pakistan cho biết chỉ có sáu địa điểm bị tấn công và tuyên bố đã bắn hạ năm chiến đấu cơ cùng một máy bay không người lái của Ấn Độ – một tuyên bố mà New Delhi chưa xác nhận.

Pakistan nói rằng 26 người đã thiệt mạng và 46 người bị thương trong các cuộc không kích và pháo kích của Ấn Độ dọc theo Đường kiểm soát (LoC) – biên giới trên thực tế giữa Ấn Độ và Pakistan. Trong khi đó, quân đội Ấn Độ nói rằng 10 dân thường đã thiệt mạng bên phần lãnh thổ Ấn Độ kiểm soát do pháo kích từ phía Pakistan.

Diễn biến leo thang nghiêm trọng này xảy ra sau vụ tấn công đẫm máu nhằm vào khách du lịch ở Pahalgam, thuộc khu vực Kashmir do Ấn Độ kiểm soát, vào hồi tháng trước, đẩy căng thẳng giữa hai quốc gia sở hữu vũ khí hạt nhân lên các mức nguy hiểm mới.

Ấn Độ tuyên bố có bằng chứng rõ ràng cho thấy các phần tử khủng bố từ Pakistan và các yếu tố bên ngoài có liên quan đến vụ tấn công – điều mà Pakistan hoàn toàn phủ nhận.

Pakistan cũng nhấn mạnh rằng phía Ấn Độ chưa đưa ra bất kỳ bằng chứng nào để củng cố cáo buộc của mình.

Cuộc tấn công lần này là động thái leo thang?

Năm 2016, sau khi 19 binh sĩ Ấn Độ thiệt mạng trong vụ tấn công ở Uri thuộc Kashmir, Ấn Độ, New Delhi đã tiến hành các cuộc "tấn công chính xác" xuyên qua Đường kiểm soát (LoC).

Đến năm 2019, vụ đánh bom ở Pulwama khiến 40 nhân viên bán quân sự Ấn Độ thiệt mạng đã khiến New Delhi phát động không kích vào sâu bên trong khu vực Balakot. Đó là lần đầu tiên, kể từ năm 1971, một cuộc tấn công như vậy được thực hiện trên lãnh thổ Pakistan – và dẫn đến các cuộc tập kích trả đũa cùng với một trận không chiến.

Các chuyên gia nhận định cuộc trả đũa sau vụ tấn công ở Pahalgam nổi trội do có quy mô lớn hơn, với việc cùng lúc nhắm vào hạ tầng cơ sở của ba nhóm vũ trang lớn có trụ sở tại Pakistan.

Ấn Độ cho biết họ đã tấn công chín mục tiêu của phiến quân trên khắp Pakistan và khu vực Kashmir do Pakistan kiểm soát, đánh sâu vào các trung tâm trọng yếu của Lashkar-e-Taiba (LeT), Jaish-e-Mohammed và Hizbul Mujahideen.

Đây là ba tổ chức vũ trang Hồi giáo hoạt động chủ yếu ở khu vực tranh chấp Kashmir giữa Ấn Độ và Pakistan.

Theo một người phát ngôn Ấn Độ, trong số các mục tiêu gần nhất có hai trại huấn luyện ở Sialkot, chỉ cách biên giới hai nước 6–18km.

Cũng theo phía Ấn Độ, đòn đánh sâu nhất nhắm vào trụ sở của Jaish-e-Mohammed ở Bahawalpur, nằm sau 100km trong lãnh thổ Pakistan.

Một trại của LeT ở Muzaffarabad – cách LoC khoảng 30km và là thủ phủ của khu vực Kashmir do Pakistan kiểm soát – được cho là có liên quan đến các vụ tấn công gần đây vào khu vực Kashmir do Ấn Độ kiểm soát, người phát ngôn cho biết.

Pakistan xác nhận sáu địa điểm bị tấn công, nhưng phủ nhận cáo buộc rằng đó là các trại khủng bố.

"Điều đáng chú ý lần này là sự mở rộng mục tiêu của Ấn Độ vượt ra ngoài các khuôn mẫu trước đây. Trước đây, các cuộc tấn công như ở Balakot tập trung vào khu vực Kashmir do Pakistan quản lý bên kia LOC - một biên giới quân sự hóa," ông Srinath Raghavan, một nhà sử học tại Delhi, nói với BBC.

"Lần này, Ấn Độ đã tấn công vào Punjab của Pakistan, vượt qua Biên giới Quốc tế, nhắm vào hạ tầng cơ sở khủng bố, trụ sở và các địa điểm ở Bahawalpur và Muridke đã được xác định có liên hệ với Lashkar-e-Taiba.

"Họ cũng đã tấn công các tài sản của Jaish-e-Mohammed và Hizbul Mujahideen. Điều này cho thấy một phản ứng rộng hơn, trên phạm vi địa lý lớn hơn, báo hiệu rằng nhiều nhóm hiện đang nằm trong tầm ngắm của Ấn Độ - và gửi đi một thông điệp rộng rãi hơn," ông đánh giá.

Biên giới Quốc tế Ấn Độ-Pakistan là ranh giới phân chia hai nước được công nhận chính thức, kéo dài từ Gujarat đến Jammu.

Cựu Cao ủy Ấn Độ tại Pakistan Ajay Bisaria nói với BBC rằng những gì Ấn Độ làm là một "phản ứng 'Balakot cộng thêm' nhằm thiết lập sự răn đe, nhắm vào các trung tâm khủng bố đã được xác định, nhưng đi kèm với một thông điệp xuống thang mạnh mẽ".

"Cuộc tấn công lần này chính xác hơn, có mục tiêu cụ thể hơn và dễ thấy hơn so với trước đây. Do đó, Pakistan khó phủ nhận [chúng] hơn," ông Bisaria nói.

Các nguồn tin Ấn Độ cho biết các cuộc tấn công nhằm "tái thiết lập khả năng răn đe".

"Chính phủ Ấn Độ cho rằng sự răn đe được thiết lập vào năm 2019 đã suy yếu và cần phải được tái thiết lập," Giáo sư Raghavan nói.

"Điều này dường như phản ánh học thuyết của Israel rằng sự răn đe đòi hỏi các cuộc tấn công định kỳ, lặp đi lặp lại. Nhưng nếu chúng ta cho rằng chỉ tấn công đáp trả thôi là đủ để ngăn chặn được chủ nghĩa khủng bố thì chúng ta có nguy cơ trao cho Pakistan mọi động cơ để trả đũa - và điều đó có thể nhanh chóng vượt khỏi tầm kiểm soát."

Leo thang thành xung đột rộng hơn?

Phần lớn các chuyên gia đồng tình rằng Pakistan chắc chắn sẽ có hành động đáp trả – và lúc đó ngoại giao sẽ đóng vai trò then chốt.

"Pakistan chắc chắn đáp trả. Thách thức nằm ở việc kiểm soát mức độ leo thang tiếp đó. Đây là lúc ngoại giao trong khủng hoảng đóng vài trò quan trọng," ông Bisaria nhận định.

"Pakistan sẽ nhận được nhiều lời khuyên về việc giữ kiềm chế. Nhưng yếu tố then chốt là công tác ngoại giao sau khi Pakistan đã phản ứng, nhằm đảm bảo hai nước không tiếp tục leo thang quá nhanh."

Các chuyên gia tại Pakistan như Ejaz Hussain – nhà phân tích chính trị và quân sự tại Lahore – cho rằng các cuộc không kích chính xác của Ấn Độ nhắm vào những địa điểm như Muridke và Bahawalpur "phần lớn đã được dự đoán trước trong bối cảnh căng thẳng hiện nay".

Tiến sĩ Hussain tin rằng khả năng tấn công đáp trả là rất cao.

"Dựa trên những tuyên bố hùng hồn từ giới truyền thông quân đội Pakistan cũng như cam kết sẽ 'trả đũa sòng phẳng', hành động đáp trả – có thể là không kích chính xác xuyên biên giới – rất có thể sẽ diễn ra trong vài ngày tới," ông nói với BBC.

Tuy nhiên, ông Hussain cũng lo ngại rằng các cuộc tấn công chính xác từ cả hai phía có thể "leo thang thành một cuộc chiến tranh quy ước giới hạn".

Ông Christopher Clary, thuộc Đại học Albany (Mỹ), cho rằng với quy mô của cuộc không kích từ Ấn Độ, "thiệt hại rõ ràng tại các vị trí trọng yếu" cùng với số thương vong được ghi nhận, khả năng Pakistan đáp trả là rất cao.

"Nếu không làm gì, điều đó chẳng khác nào trao cho Ấn Độ quyền được tấn công Pakistan bất cứ khi nào New Delhi cảm thấy bị xúc phạm – điều này hoàn toàn trái ngược với cam kết 'đáp trả mạnh mẽ hơn' (quid pro quo plus) mà quân đội Pakistan đã nhiều lần tuyên bố," ông Clary – chuyên nghiên cứu chính trị Nam Á – nói với BBC.

"Xét việc các mục tiêu mà Ấn Độ tuyên bố nhắm vào là những nhóm và cơ sở liên quan tới khủng bố và phiến quân hoạt động tại Ấn Độ, tôi cho rằng nhiều khả năng – dù không chắc chắn – Pakistan sẽ giới hạn phản ứng của mình qua việc chỉ tấn công các mục tiêu quân sự của Ấn Độ," ông nói thêm.

Dù căng thẳng đang gia tăng, một số chuyên gia vẫn hy vọng tình hình sẽ được kiểm soát.

"Có khả năng tương đối rằng chúng ta sẽ vượt qua cuộc khủng hoảng này chỉ với một vòng không kích qua lại và một thời kỳ gia tăng giao tranh dọc LoC," ông Clary nhận định.

Tuy vậy, nguy cơ leo thang vẫn rất cao, biến sự kiện lần này thành xung đột "nguy hiểm nhất" giữa Ấn Độ và Pakistan kể từ năm 2002 – thậm chí còn rủi ro hơn cả các lần đối đầu năm 2016 và 2019, ông nhận định thêm.

Pakistan chắc chắn sẽ trả đũa?

Các chuyên gia ở Pakistan lưu ý rằng mặc dù không có cơn cuồng chiến nào khiến Ấn Độ tấn công, tình hình có thể nhanh chóng thay đổi.

"Chúng ta có một xã hội chia rẽ chính trị sâu sắc, với việc người lãnh đạo nổi tiếng nhất đất nước đang ở trong tù. Việc ông Imran Khan bị bỏ tù đã gây ra một phản ứng chống quân đội mạnh mẽ trong công chúng," Umer Farooq, một nhà phân tích ở Islamabad và là cựu phóng viên của Jane's Defence Weekly, cho biết.

Jane's là một tạp chí quốc phòng có tiếng.

"Hiện tại, công chúng Pakistan ít mặn mà hơn trong việc ủng hộ quân đội so với năm 2016 hoặc 2019 – có thể thấy rõ rằng làn sóng cuồng chiến thường thấy đã vắng bóng. Nhưng nếu dư luận thay đổi ở miền trung Punjab, nơi cảm xúc chống Ấn Độ mạnh mẽ hơn, áp lực dân sự lên quân đội yêu cầu hành động có thể gia tăng. Và quân đội sẽ lấy lại được sự ủng hộ nhờ cuộc xung đột lần này."

Tiến sĩ Hussain cũng có quan điểm tương tự.

"Tôi tin rằng thế đối đầu với Ấn Độ hiện tại khiến quân đội Pakistan có cơ hội lấy lại sự ủng hộ của công chúng, đặc biệt là từ tầng lớp trung lưu đô thị, những người gần đây đã chỉ trích quân đội vì cho rằng họ can thiệp chính trị," ông nói.

"Thế phòng thủ chủ động của quân đội đang được khuếch đại thông qua các phương tiện truyền thông chính thống và mạng xã hội, với một số kênh tuyên bố rằng sáu hoặc bảy máy bay chiến đấu của Ấn Độ đã bị bắn hạ.

"Mặc dù những tuyên bố này cần được độc lập xác minh, nhưng chúng phục vụ mục đích củng cố hình ảnh của quân đội trong một bộ phận quần chúng vốn thường xoay quanh các câu chuyện về quốc phòng trong thời điểm có mối đe dọa từ bên ngoài."

Liệu có thể lùi khỏi bờ vực cuộc chiến?

Ấn Độ một lần nữa lại đi trên lằn ranh mong manh giữa leo thang và kiềm chế.

Ngay sau vụ tấn công ở Pahalgam, Ấn Độ đã nhanh chóng trả đũa bằng cách đóng cửa khẩu biên giới chính, đình chỉ hiệp ước chia sẻ nước, trục xuất các nhà ngoại giao và ngừng hầu hết các thị thực cho công dân Pakistan.

Quân đội cả hai bên đã giao tranh bằng vũ khí nhỏ, và Ấn Độ cấm tất cả máy bay Pakistan bay vào không phận của mình, lặp lại động thái trước đó của Pakistan. Đáp lại, Pakistan đã đình chỉ hiệp ước hòa bình năm 1972 và thực hiện các biện pháp trả đũa của riêng mình.

Điều này lặp lại những hành động của Ấn Độ sau vụ tấn công Pulwama năm 2019, khi nước này nhanh chóng thu hồi quy chế tối huệ quốc của Pakistan, áp đặt thuế quan cao và đình chỉ các tuyến thương mại và vận tải quan trọng.

Cuộc khủng hoảng đã leo thang khi Ấn Độ tiến hành các cuộc không kích vào Balakot, tiếp theo là các cuộc không kích trả đũa của Pakistan và việc bắt giữ phi công Ấn Độ Abhinandan Varthaman, khiến căng thẳng càng gia tăng. Tuy nhiên, các kênh ngoại giao cuối cùng giúp hạ nhiệt căng thẳng, Pakistan đã thả phi công nói trên như một cử chỉ thiện chí.

"Ấn Độ đã sẵn sàng trao cho ngoại giao kiểu cũ một cơ hội khác.... Điều này xảy ra khi Ấn Độ đạt được một mục tiêu chiến lược và quân sự, còn Pakistan tuyên bố được một hình ảnh chiến thắng cho khán giả trong nước," ông Bisaria nói với tôi vào tuần trước.