Quan hệ Nhật Bản-Trung Quốc: mùa đông lạnh lẽo đang đến

Phát ngôn bất ngờ của tân Thủ tướng Sanae Takaichi đã gây ra một cuộc tranh cãi lớn chưa từng thấy với Trung Quốc. Tuy nhiên, dường như diễn ngôn đó không phải là dấu hiệu cho thấy bà Takaichi sẽ theo đuổi một lập trường cứng rắn mới, theo Reuters.

Thế nhưng, sau khi công khai tuyên bố về cách Nhật Bản có thể phản ứng trước một cuộc tấn công giả định của Trung Quốc vào Đài Loan, bà sẽ phải xoay xở tìm cách xoa dịu các tranh cãi vốn có thể dẫn đến nguy cơ gây thiệt hại nặng nề cho nền kinh tế, hai quan chức chính phủ nắm rõ vấn đề cho hay.

Trung Quốc đã thể hiện sự bất mãn trước những động thái nhằm gây sức ép lên nền kinh tế lớn thứ tư thế giới, sau câu trả lời mà các quan chức mô tả là ngoài kịch bản của bà Takaichi đối với câu hỏi từ một nghị sĩ phe đối lập trong phiên chất vấn đầu tiên của bà tại Quốc hội.

Các biện pháp này bao gồm từ tẩy chay du lịch đến đình chỉ nhập khẩu hải sản và hủy bỏ các cuộc gặp gỡ, sự kiện văn hóa.

Tuy nhiên, các quan chức cho hay bà Takaichi không thể đáp ứng yêu cầu cốt lõi của Bắc Kinh là rút lại lời bình luận rằng một cuộc tấn công vào Đài Loan - hòn đảo tự chủ nhưng bị Bắc Kinh tuyên bố chủ quyền - có thể dẫn đến phản ứng quân sự từ Tokyo.

"Lẽ ra không nên nói điều đó, nhưng không sai," một trong hai quan chức, người yêu cầu giấu tên vì đây là vấn đề nhạy cảm, đánh giá.

"Chúng tôi không thể rút lại."

Tuy nhiên, các cuộc thăm dò ý kiến cho thấy những bình luận này không làm tổn hại đến sự tin tưởng đối với bà Takaichi trong nước.

Một người phát ngôn văn phòng thủ tướng cho hay: "Phát ngôn của bà không làm thay đổi lập trường hiện tại của chính phủ," đồng thời nói thêm rằng "Nhật Bản vẫn để ngỏ cho nhiều hình thức đối thoại khác nhau giữa hai nước."

Bộ Ngoại giao Trung Quốc chưa phản hồi yêu cầu bình luận.

Mùa đông dài phía trước

Cho đến nay, các nhà lãnh đạo Nhật Bản thường tránh đề cập đến Đài Loan trong các cuộc thảo luận công khai về những kịch bản như vậy, tuân theo sự mơ hồ chiến lược mà đồng minh an ninh chính của Tokyo là Mỹ cũng ủng hộ.

"Bà Takaichi vô tình đặt mình vào thế khó và thực sự không có lối thoát ngay lập tức," Jeremy Chan, một nhà phân tích cấp cao về Đông Bắc Á tại công ty tư vấn về rủi ro chính trị Eurasia Group, nhận định.

Ông Chan, cựu quan chức ngoại giao Mỹ từng làm việc ở cả Trung Quốc và Nhật Bản, cho rằng quan hệ giữa hai nền kinh tế hàng đầu châu Á có thể trải qua "một mùa đông dài" kéo dài suốt nhiệm kỳ thủ tướng của bà Takaichi.

Bắc Kinh đã bác bỏ khả năng diễn ra một cuộc gặp để hàn gắn giữa bà Takaichi và Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường bên lề hội nghị G20 tại Nam Phi vào cuối tuần này.

Một số nhà phân tích so sánh rạn nứt này với cuộc khủng hoảng năm 2012 do quyết định quốc hữu hóa các đảo tranh chấp của Tokyo, khi đó đã châm ngòi cho các cuộc biểu tình chống Nhật Bản quy mô lớn trên khắp Trung Quốc. Các nhà lãnh đạo đã không gặp nhau trong suốt hai năm rưỡi trong thời gian diễn ra tranh chấp đó.

"Nếu mối quan hệ đang xấu đi hiện nay vẫn tiếp tục kéo dài như lần đó, thiệt hại kinh tế đối với Nhật Bản sẽ rất lớn", Takahide Kiuchi, nhà kinh tế tại Viện Nghiên cứu Nomura, nhận xét.

Ông ước tính riêng việc Trung Quốc tẩy chay du lịch có thể khiến Nhật Bản mất hơn 14 tỷ USD mỗi năm.

Quan chức chính phủ Nhật Bản cho hay nỗi sợ lớn hơn là Trung Quốc sẽ siết chặt nguồn cung các khoáng sản thiết yếu được sử dụng trong mọi thứ từ đồ điện tử đến xe hơi.

Bất chấp những nỗ lực đa dạng hóa của Nhật Bản, Trung Quốc vẫn cung cấp khoảng 60% lượng nhập khẩu đất hiếm của nước này, công ty nghiên cứu kinh tế vĩ mô Capital Economics ước tính.

Một cuộc tẩy chay hàng hóa Nhật Bản trên diện rộng ở Trung Quốc, như đã xảy ra vào năm 2012, có thể dẫn đến tổn thất doanh thu tương đương khoảng 1% GDP của Nhật Bản và gây tổn hại nặng nề cho ngành công nghiệp ô tô chủ chốt của nước này, Marcel Thieliant, người đứng đầu khu vực châu Á của Capital Economics, bình luận.

Cuộc gặp lạnh nhạt ở Bắc Kinh

Những nỗ lực của Tokyo nhằm hạ nhiệt căng thẳng hiện tại chỉ càng làm rõ hơn sự chia rẽ sâu sắc.

Lưu Kim Tùng, một quan chức cấp cao Trung Quốc đã tiếp người đồng cấp Nhật Bản tại Bắc Kinh hôm thứ 18/11, mô tả cuộc hội đàm của họ là "trang trọng". Biên bản tóm tắt chính thức của cuộc họp cho thấy cả hai bên đều nhắc lại những bất bình của mình.

Thậm chí việc ông Lưu chọn trang phục cũng là một biểu tượng của sự thách thức, theo truyền thông nhà nước.

Phong cách bộ suit không cổ, năm nút của ông được liên kết với cuộc nổi dậy của sinh viên Trung Quốc năm 1919 chống lại chủ nghĩa đế quốc Nhật Bản cũng như là bước ngoặt trên con đường hiện đại hóa của Trung Quốc.

Hình ảnh video được phát sóng trên truyền hình Trung Quốc sau cuộc họp cho thấy ông Lưu đứng cách xa người đồng cấp Nhật Bản với tay đút túi - một hành động thường được coi là thiếu tôn trọng trong các buổi gặp mặt chính thức.

"Người Trung Quốc rõ ràng thực hiện hầu hết các hoạt động ngoại giao sau cánh cửa đóng kín. Họ là bậc thầy trong lĩnh vực đó. Vì vậy, việc họ làm điều này trước ống kính máy quay cho thấy họ muốn cả thế giới chứng kiến," ông Chan từ Eurasia Group nhận xét.

Cả hai quan chức chính phủ Nhật Bản đều nói rằng không có phương án rõ ràng nào nhằm phá vỡ thế bế tắc. Quan chức thứ hai nói: "Hiện tại, thậm chí còn chưa xuất hiện điểm khởi đầu để cải thiện tình hình".

Trong khi đó, Trung Quốc đang tăng cường các cuộc chỉ trích cay độc nhằm vào bà Takaichi.

Ban đầu, một nhà ngoại giao Trung Quốc dường như đe dọa chặt đầu bà trong một bài đăng sau đó đã bị xóa trên mạng xã hội, một nhà bình luận theo chủ nghĩa dân tộc nổi tiếng gọi bà là "phù thủy độc ác", và một bức biếm họa trên tài khoản X của lực lượng vũ trang Trung Quốc đã miêu tả bà đang đốt hiến pháp hòa bình của Nhật Bản.

"Tôi hoài nghi về khả năng xuất hiện một lối thoát trong tương lai gần, ít nhất là cho đến khi họ (Trung Quốc) một lần nữa gây rối quan hệ với Washington và nhận thấy cần phải tìm cách thu hút Nhật Bản," một nhà ngoại giao cấp cao của Mỹ tại châu Á bình luận với điều kiện giấu tên.