Tranh cãi cổ vật giữa các nước: Kiệt tác nào đã và chưa được trở về với 'chính chủ'?

Trong công cuộc chinh phạt và thiết lập đế chế trên khắp thế giới, các quốc gia châu Âu đã thu gom nhiều kho báu và những kiệt tác này đang được trưng bày trong các viện bảo tàng của họ.

Gần đây, một số loại cổ vật gây tranh cãi đã được giao trả cho chủ nhân gốc của chúng - bao gồm 12 tấm đồng chạm khắc, còn gọi là Benin Bronze, và một loại vật phẩm hình cỗ xe đại bác thu nhỏ được đính nhiều loại đá quý - Cannon of Kandy.

Tuy nhiên, chính phủ Anh vẫn đang còn giữ tác phẩm điêu khắc Elgin Marble, tại Bảo tàng Anh Quốc (British Museum) ở London.

Một số vật phẩm khác có khả năng dễ hư tổn đến nỗi không thể hồi hương được - như chiếc mũ lông vũ của nhà vua Moctezuma của đế quốc Aztec.

Bảo tàng Horniman ở London phải trả hiện vật cho Nigeria

Về kiệt tác điêu khắc Elgin Marble?

Elgin Marble - còn gọi là những bức điêu khắc Parthenon - gồm hơn 30 bức điêu khắc bằng đá cổ đại từ Hy Lạp đang được lưu giữ tại British Museum, có niên đại cách đây hơn 2.000 năm.

Hầu hết phần điêu khắc đều từ đền Parthenon ở Athens, được người Hy Lạp cổ đại xây dựng vào thế kỷ thứ 5 trước Công nguyên.

Một số bức điêu khắc đến từ Kho tàng của Atreus ở di tích khảo cổ Mycenae, được xây dựng trong khoảng từ năm 1300 đến 1250 trước Công nguyên, do đó tuổi đời của những bức điêu khắc là hơn 3.000 năm.

Những bức điêu khắc này đã được nhà ngoại giao người Anh, Lord Elgin đưa về Anh hồi đầu thế kỷ 19, với sự cho phép của Đế chế Ottoman, vốn thống trị Athens vào thời điểm đó.

Lord Elgin nói rằng những bức điêu khắc khi đó đang đối diện "một sự phá hủy tiềm tàng, không thể tránh khỏi".

Vào năm 1816, Quốc hội Anh quyết định những bức điêu khắc này đã được thu thập một cách hợp pháp, và sau đó thông qua một đạo luật cho phép Bảo tàng Anh Quốc là chủ nhân.

Elgin Marble chiếm gần một nửa số lượng bức điêu khắc từ Đền Parthenon. Phần còn lại là ở Athens.

Tại sao Anh lại không trả lại các bức điêu khắc cho Hy Lạp?

Hy Lạp lần đầu tiên chính thức yêu cầu Anh phải trả lại các tấm điêu khắc Elgin Marble này vào năm 1983 nhưng phía London từ chối. Hồi năm 2009, một bảo tàng ở chân đồi Acropolis đã được xây dựng với các chỗ trống dành cho những cổ vật còn mất tích.

Gần đây, Thủ tướng Anh Rishi Sunak đã hủy bỏ cuộc gặp với người đồng cấp Hy Lạp, Kyriakos Mitsotakis, sau khi ông Mitsotakis công khai nói rằng những tấm điêu khắc Elgin Marble đã "bị đánh cắp" và lặp lại lời kêu gọi phía Anh phải giao trả.

Anh Quốc nói không có kế hoạch trả các bức điêu khắc này cho Hy Lạp. London lập luận bốn triệu người trên khắp thế giới xem bức điêu khắc này mỗi năm ở British Museum.

Tuy nhiên, những người được ủy thác của bảo tàng đã thương lượng về việc giao trả một vài bức điêu khắc tạm thời cho Athens, để đổi lại các cổ vật khác được lưu giữ trong các bảo tàng của Hy Lạp.

Bí mật thế giới ngầm ở Mexico City

Pulque: 'Rượu của các vị thần Aztec'

Bảo tàng nào đang giao trả các tấm đồng lá Benin Bronze?

Benin Bronze bao gồm hàng ngàn tấm đồng lá được chạm khắc trong khoảng giữa thế kỷ 15 và 19.

Chúng được binh lính Anh đem về nước vào năm 1897 sau cuộc xâm chiếm Vương quốc Benin, tức Nigeria ngày nay.

Nhiều tấm đồng sau đó được đem ra đấu giá ở London và một vài tấm được giới sưu tầm cổ vật trên khắp thế giới mua lại.

Ủy ban Bảo tàng và Đài kỷ niệm Quốc gia (National Commission for Museums and Monuments) của Nigeria đã đưa ra yêu cầu hồi hương chính thức những tấm đồng này đến các bảo tàng trên khắp thế giới.

Tìm thấy tượng thần thế kỷ 12 bị đánh cắp từ đền thờ Ấn Độ

Hồi tháng 11/2022, Bảo tàng Horniman ở London cũng đã đồng ý giao trả 72 vật phẩm, bao gồm một số tấm đồng Benin Bronze.

Giám đốc bảo tàng, Nick Merriman nói "không còn ngờ vực gì nữa, những tấm đồng này đã bị vơ cướp - vì vậy đã có một cuộc tranh cãi về mặt đạo đức về chuyện hồi hương chúng".

Tháng sau đó, Đại học Cambridge đã đồng ý trao trả 116 tấm đồng, và Đức cũng giao lại 22 tấm mà quốc gia này đã lưu giữ.

Từ năm 2026, những tám đồng được trao trả sẽ được trưng bày ở Bảo tàng Edo về Nghệ thuật Tây Phi (Edo Museum of West African Art) ở thành phố Benin.

Bảo tàng Horniman ở London phải trả hiện vật cho Nigeria

Một số cổ vật đồng vẫn còn nằm trong kho của các bảo tàng khác ở Anh, bao gồm British Museum, vốn có bộ sưu tập lớn nhất gồm khoảng 900 vật phẩm.

Bảo tàng cho biết chính đạo luật British Museum Act 1963 đã ngăn chặn việc giao trả.

Huyền thoại về những 'nữ chiến binh Amazon' ở Benin

Ai đang trả lại Cannon of Kandy vốn đã bị vơ cướp?

Hồi tháng 7/2023, chính phủ Hà Lan nói bảo tàng Rijksmuseum của nước này sẽ giao trả cổ vật mang tính lễ nghi quan trọng Cannon of Kandy cho Sri Lanka.

Vật phẩm này đã bị binh sĩ cướp đi từ Công ty Đông Ấn Hà Lan (Dutch East India Company) hồi năm 1765, cùng với năm vật phẩm khác.

Tại sao mũ lông vũ của vua Moctezuma lại không thể quay về Mexico?

Trong hàng năm qua, chính phủ Mexico đã tiến hành vận động hành lang cho việc hồi hương chiếc mũ lông vũ, được cho là của vua đế quốc Aztec, Moctezuma sở hữu.

Có chiều rộng gần một mét, chiếc mũ này được làm từ hơn 450 lông chim màu xanh, và hiện đang được giữ tại Bảo tàng Dân tộc học (Museum of Ethnology) ở thủ đô Vienna của Áo.

Một số người cho rằng đây là một món quà từ vua Moctezuma dành cho Tướng Hernan Cortes của Tây Ban Nha hồi thế kỷ 16. Một số tranh cãi cho rằng đây là chiếc mũ mà các vị thầy tế lễ của đế quốc Aztec đội vào thời điểm đó.

Chính phủ Áo không muốn giao trả cho Mexico bởi vì theo luật pháp của Mexico, chiếc mũ này sẽ ở quốc gia này vĩnh viễn nếu được giao trả.

Hồi năm 2012, Mexico đã thay đổi luật, và Áo đã đồng ý tạm thời giao trả.

Tuy nhiên, các chuyên gia về bảo tàng sau đó kết luận việc vận chuyển chiếc mũ này về Mexico sẽ làm hỏng hàng trăm chiếc lông vũ trên đó và không thể phục hồi được.

Trong một đồng thái xoa dịu, Bảo tàng Dân tộc học của Vienna (Vienna's Ethnography Museum) đã cho tất cả công dân Mexico được vào xem miễn phí cổ vật này.

Tìm thấy tượng thần thế kỷ 12 bị đánh cắp từ đền thờ Ấn Độ