Bầu cử Campuchia: Bóng ma nội chiến, diễn ngôn hòa bình và Đại tướng Hun Manet

Từ 7 giờ sáng ngày 23/7, các điểm bỏ phiếu trên khắp Vương quốc Campuchia đã mở cửa đón cử tri. Cuộc bầu cử lần này được đánh giá là bước chuyển tiếp để ông Hun Sen dần trao lại quyền lực cho con trai – Đại tướng Hun Manet.

Trường tiểu học Toul Kork nằm cách trung tâm thủ đô Phnom Penh chừng 15 phút đi xe là địa điểm mà Đại tướng Hun Manet chọn để bỏ phiếu.

Đại tướng 45 tuổi - con trai Thủ tướng Hun Sen, người đã lãnh đạo Campuchia gần bốn thập niên qua – đang từng bước tiếp quản chiếc ghế quyền lực từ người cha nổi tiếng của mình.

"Thủ tướng Hun Sen sẽ đi bỏ phiếu ở thành phố Takhmao, khoảng 30-40 phút đi xe từ trung tâm. Nhưng mọi sự chú ý giờ đang dồn vào ông Hun Manet," Len Leng, một người hướng dẫn địa phương, nói với BBC News Tiếng Việt.

Đúng như dự đoán, Trường tiểu học Toul Kork có rất đông cử tri, quan chức, cán bộ nhà nước và những nhà quan sát bầu cử trong và ngoài nước. Nhiều người, bao gồm cả cử tri và quan chức, khá sẵn sàng trả lời truyền thông, không hề sự e ngại trước những câu hỏi của báo giới. Nhiều quan chức trả lời báo giới khá mạch lạc và tự tin bằng tiếng Anh.

Ngày tổng tuyển cử là một ngày rất trọng đại tại Campuchia, đối với cả chính quyền lẫn người dân. Trước và trong ngày bầu cử, hàng quán, cửa hiệu không được bán thức uống có cồn. Hôm trước ngày bầu cử được gọi là “đêm trắng”, khi mà người dân phải kiêng khem rượu bia và tránh ra đường. Họ bị cấm tụ tập bàn về chính trị hay vận động bỏ phiếu. Họ được khuyên ở nhà để “cân nhắc cẩn trọng” cho quyết định của mình.

“Người dân có một ngày nghỉ trước ngày bầu cử để trở về nơi thường trú thực hiện việc bỏ phiếu. Sau hôm bầu cử, họ sẽ có thêm một ngày nghỉ nữa để trở lại nơi làm,” anh Chan Sokmeng, một giảng viên đại học tại Phnom Penh, chia sẻ với BBC News Tiếng Việt. "Chính vì vậy, trước, trong và sau ngày bầu cử, Phnom Penh luôn vắng hơn thường lệ.”

Campuchia: Cuộc chuyển quyền 'trong nhà' từ ông Hun Sen sang Hun Manet sẽ ra sao?

Tổng tuyển cử Campuchia: Sợ hãi và hân hoan trông chờ 'luồng gió mới'

Tổng tuyển cử Campuchia: Thủ tướng Hun Sen không có đối thủ

Quan sát viên quốc tế được tài trợ

Buổi sáng 23/7, tại ngôi trường nơi Đại tướng Hun Manet đến bỏ phiếu, không khí rất sôi nổi. Dù là nơi sắp đón nhân vật quan trọng nhưng không khí khá thoáng, không hề có cảnh súng ống, kiểm soát an ninh hay kiểm tra thẻ tác nghiệp. Phóng viên trong nước và quốc tế thoải mái tác nghiệp, có thể tiếp cận hầu như bất cứ ai để phỏng vấn.

Bên trong khuôn viên trường tiểu học, phóng viên BBC News Tiếng Việt gặp một số người nước ngoài đeo thẻ "quan sát viên quốc tế". Họ đến từ nhiều nước khác nhau như Hàn Quốc, Nhật Bản, Trung Quốc; cũng có vài người đến từ châu Phi.

Ông Hwang Jong-won, 42 tuổi, người Hàn Quốc nói với BBC News Tiếng Việt rằng ông cảm thấy cuộc bầu cử tại Campuchia này khá tự do. Cảm nhận của ông là nó cũng gần như ở Hàn Quốc, “dù có khác biệt đôi chút trong cách thức tiến hành”.

Theo thẻ đeo của ông Jong-won thì ông thuộc "Diễn đàn Liên minh Xã hội dân sự". Đây là một tổ chức thân cận với chính quyền Campuchia, là cầu nối giữa chính phủ và các tổ chức địa phương.

Tuy nhiên, khi được hỏi, ông Jong-won thừa nhận ông không làm việc cho Diễn đàn Liên minh Xã hội dân sự Campuchia. Ở Hàn Quốc, ông cũng không thuộc một tổ chức dân sự xã hội nào. Ông quan sát bầu cử với tư cách cá nhân theo lời mời của chính phủ Campuchia.

Ông Jong-won xác nhận với BBC News Tiếng Việt rằng toàn bộ chuyến đi từ Hàn Quốc đến Campuchia bao gồm chi phí ăn ở, vé máy bay và khách sạn đều được đài thọ toàn phần. Ông Jong-won nhấn mạnh mình "không nhận tiền" để làm việc này mà là được mời.

Trước câu hỏi của BBC News Tiếng Việt về việc vì sao nhận được lời mời đặc biệt này, ông Jong-won ban đầu nói tự ông đăng ký trên website của Ủy ban Bầu cử Quốc gia, nhưng lúc sau nói rằng ông được một hiệp hội Campuchia có trụ sở tại Hàn Quốc chọn mà không phải thông qua phỏng vấn.

Uỷ ban bầu cử quốc gia thông báo rằng dù phương Tây lên án nhưng cơ quan này ghi nhận có hơn 300 quan sát viên quốc tế từ 65 nước khác nhau.

Giới chỉ trích đã gọi cuộc tổng tuyển cử hôm nay của Campuchia là một cuộc bầu cử giả hiệu. Mỹ, Nhật Bản và một số tổ chức quốc tế nói họ không cử quan sát viên chính thức tới cuộc bầu cử 23/7 này vì "không tự do và công bằng".

AP đưa tin rằng chỉ có các viên chức chính thức từ Nga, Trung Quốc và Guinea-Bissau cắt cử đại diện đến để giám sát cuộc bầu cử.

Có mặt tại điểm bầu cử Toul Kork, ông Khieu Kanharith, Bộ trưởng Thông tin, nói với BBC News Tiếng Việt rằng cuộc bầu cử đang diễn ra tốt đẹp và suôn sẻ, người dân đều rất sẵn lòng đi bỏ phiếu.

"Việc đảng đối lập Ánh Nến bị loại không phải lỗi của chính phủ. Họ không đáp ứng yêu cầu về mặt giấy tờ của Ủy ban Bầu cử Quốc gia. Họ cố tình không tham gia tranh cử và muốn phá hoại tính chính danh của cuộc bầu cử," ông Kanharith nói.

Người đứng đầu Bộ Thông tin cũng nói thêm rằng, không kể Ánh Nến, có 17 đảng phái khác tham gia tranh cử nên Campuchia vẫn giữ được sự đa nguyên, đa đảng.

Có thể thấy hầu hết các đảng còn lại này đều quá non trẻ để có thể xem là những đối thủ thật sự của đảng cầm quyền – Đảng Nhân dân Campuchia (CPP).

Năm 2022, trong cuộc bỏ phiếu cấp địa phương, đảng Ánh Nến giành được 22% số phiếu bầu - và giới phân tích nhận định ông Hun Sen xem đảng này là một mối đe dọa tiềm tàng đến quyền lực của mình.

Đến tháng 5 vừa rồi, đảng Ánh Nến đã bị loại tư cách tranh cử.

Giờ đây, Thủ tướng Hun Sen đã tương đối thành công trong việc "dọn đường" để đảng của ông có được chiến thắng áp đảo trong kỳ bầu cử này.

Ông Kimsour Phirith, người phát ngôn của đảng Ánh Nến, nói với BBC News Tiếng Việt hôm 20/7 rằng đây là cuộc bầu cử phi dân chủ khi gạt bỏ tâm tư của hơn 1,6 triệu người ủng hộ cho đảng ông. Ý ông muốn nói đến 1,6 triệu phiếu bầu mà Ánh Nến nhận được trong cuộc bầu cử cấp xã phường hồi năm ngoái.

BBC chất vấn Bộ trưởng Thông tin của Campuchia về việc giải thể đài Tiếng nói Dân chủ (VOD) cũng như việc các trang như RFA, Cambodia Daily Khmer và Komnotara bị chặn ngay trước thềm bầu cử.

Ông Kanharith phủ nhận việc đàn áp báo chí, nói rằng VOD đã vi phạm nguyên tắc khi đưa tin không trung thực về Đại tướng Hun Manet nhưng không chịu cải chính. Ông cũng nói đài RFA và các trang tin tức khác không hề bị chặn.

Tuy nhiên, phóng viên BBC vẫn không thể truy cập vào các trang này tại Campuchia ngay sau phát biểu của ngài bộ trưởng.

Việc đóng cửa Cambodia Daily và RFA lần lượt vào năm 2017 và 2018 cùng với việc Phnom Penh Post thay đổi chủ sở hữu và chuyển dần sang ủng hộ chính phủ đã khiến cho Campuchia mất đi một số tiếng nói độc lập quan trọng.

Ông Ith Sotheouth, Giám đốc truyền thông của Trung tâm Truyền thông Độc lập Campuchia – cơ quan lập ra VOD, nói với BBC News Tiếng Việt hôm 20/7 rằng trong một xã hội dân chủ, người dân cần được thông tin đầy đủ từ nhiều nguồn khả tín khác nhau, gồm cả những tiếng nói đối lập, đặc biệt trong bối cảnh bầu cử.

Bà Astrid Noren-Nilson, giảng viên cấp cao tại Đại học Lund, Thụy Điển, đã có hai lần quan sát bầu cử tại Campuchia, nói với BBC News Tiếng Việt rằng đây là lần thứ hai Campuchia có một cuộc tổng tuyển cử vắng bóng đảng đối lập thực thụ.

Điều thú vị, theo bà Nilson, là chính phủ của ông Hun Sen đã thành công trong việc bình thường hóa chuyện bầu cử mà không có đảng cạnh tranh thực sự.

"Đợt tổng tuyển cử trước người dân có phần sốc khi gần hai thập kỷ của sự tranh đua giữa các đảng đi đến hồi kết, nhưng lần này có vẻ là không," bà Nilson nói.

'Bổn cũ soạn lại'?

Một điểm nổi bật trong các chiến dịch vận động của đảng CPP là các biểu ngữ, băng-rôn, lời kêu gọi về một đất nước hòa bình.

Ngày 21/7, trong đợt vận động cuối cùng cho CPP, Đại tướng Hun Manet phát biểu rằng việc bầu cho đảng ông không chỉ là giúp ích cho người dân, mà còn để ngăn chặn những thủ đoạn xấu xa đối với hòa bình của đất nước.

Thủ tướng Hun Sen liên tục lặp lại thông điệp “Cảm ơn Hòa bình”. Câu nói này đã trở thành khẩu hiệu của đảng cầm quyền.

Thông điệp "hòa bình" được giăng khắp các trụ sở hành chính ở thủ đô Phnom Penh như một lời hứa làm an lòng người dân ở đất nước vốn vẫn còn bị ám ảnh bởi cuộc diệt chủng Khmer Đỏ.

"Cảm ơn Hòa bình hàm ý bày tỏ lòng biết ơn đối với ông Hun Sen và đảng Nhân dân Campuchia. Như cách ông ấy liên tục nhấn mạnh hòa bình là vô giá trong quá khứ, hiện tại hay tương lai, những ai muốn phá hủy nó là kẻ khủng bố," một nhà báo phân tích với BBC.

Một cử tri giấu tên nói với BBC News Tiếng Việt rằng diễn ngôn về công trạng của đảng CPP hoặc cá nhân Thủ tướng Hun Sen trong việc đem lại hòa bình cho đất nước là "bổn cũ soạn lại" mỗi lần bầu cử toàn quốc.

"Thế hệ cha mẹ tôi đúng là họ đã tin tưởng và bầu cho CPP vì công trạng diệt trừ Khmer Đỏ và mang lại hòa bình. Nhưng lịch sử nội chiến đó để lại một vết thương lâu dài với những nghi kỵ lẫn nhau trong lòng đất nước và tôi không thấy lãnh đạo nào muốn hòa giải. Họ thậm chí lợi dụng điều đó cho chiến dịch tranh cử của mình," người này nói.

Cô cũng giải thích thêm, CPP luôn ngầm phát đi thông điệp rằng nếu các đảng đối lập khác nắm quyền thì Campuchia sẽ rơi vào tình trạng "nồi da xáo thịt".

Các đảng đối lập như Đảng Cứu nguy dân tộc (CNRP) hay sau này là đảng Ánh Nến thì thường sử dụng lá bài chủ nghĩa dân tộc, cáo buộc chính phủ ông Hun Sen nhượng đất cho Việt Nam và hứa hẹn rằng sẽ lấy lại phần lãnh thổ đã bị mất vào tay Việt Nam như đảo Phú Quốc (Koh Tral trong tiếng Khmer).

Hun Manet giữa đám đông

Vào giữa buổi sáng, địa điểm bầu cử tại Trường tiểu học Toul Kork chợt trở nên náo loạn khi ông Hun Manet xuất hiện. Một rừng máy quay phim, chụp ảnh vây lấy ông, và cùng với đó là một rừng người đang tìm cách chen lấn để tiếp cận ông.

Ông Hun Manet – viên đại tướng 45 tuổi, con trai của Thủ tướng Hun Sen, người được chờ đợi sẽ thừa kế vai trò quyền lực của cha mình - là một người đàn ông tầm thước, trông có vẻ khá thân thiện, thỉnh thoảng dừng lại chụp hình “selfie” với những người đang cố chen lấn xung quanh. Tuy nhiên, ông luôn khước từ mọi đề nghị phỏng vấn từ báo chí.

Cho nên, tất cả những gì mà cánh phóng viên có thể khai thác được vào buổi sáng ngày 23/7 chỉ là một người đàn ông tươi cười, đi giữa những vệ sĩ đang cố đẩy lùi đám đông dân chúng và phóng viên, tiến vào phòng, thực hiện việc bỏ phiếu và giơ ngón tay còn dính mực điểm chỉ để chụp hình sau khi hoàn tất việc bỏ phiếu.

Xong đâu đấy các vệ sĩ lại vất vả dẹp đường để ông đi tới chỗ chiếc xe Toyota Land Cruiser màu xanh của mình và rời đi trong ánh nắng mai chói chang.

Chân dung vị lãnh đạo tiềm năng vì thế vẫn còn rất bí ẩn đối với mọi người, như một bình luận mới đây của nhà quan sát Virak Ou với BBC News Tiếng Việt.

"Tôi chưa thấy được niềm đam mê thực sự hay tầm nhìn của ông Hun Manet. Diễn ngôn của ông ấy phần lớn là lặp lại cha mình trong các cuộc vận động chính trị. Có thể đó là màn trình diễn làm hài lòng các vị bô lão, nhưng chúng ta thấy Hun Manet chưa sẵn sàng cất lên tiếng nói của chính mình," ông Virak Ou nói.

Dù bị giới quan sát đánh giá là một nhà lãnh đạo được đỡ đầu, chưa qua thử thách, Đại tướng Hun Manet vẫn nhận được sự cuồng nhiệt từ đám đông, chính là nhờ ảnh hưởng từ người cha Hun Sen. Cảnh tượng ở trường Toul Kork là một minh họa sống động cho điều đó.

Người dẫn chương trình nổi tiếng Chea Vibol, 44 tuổi, nói rằng đối với ông thì Thủ tướng Hun Sen là người hùng đã mang đến hòa bình và ổn định cho đất nước. Vì ngưỡng mộ ông Hun Sen mà ông Vibol dành tình cảm cho con trai ông là Hun Manet, đó là một logic tình cảm dễ hiểu của nhiều người.

Ông Tann Borin, 61 tuổi, là người đã chiến đấu chống Khmer Đỏ vào năm 1995 ở biên giới Campuchia - Thái Lan. Ông nói rằng lá phiếu của mình là dành cho các nhà lãnh đạo tiếp tục theo đuổi hòa bình cho đất nước.

Còn đối với Oung Kim Y, 21 tuổi, đây là lần đầu tiên cô bỏ phiếu trong một cuộc tổng tuyển cử. Cô tin rằng lá phiếu của mình là quan trọng trong một nền dân chủ.

"Tôi nghĩ điều quan trọng là phải hoàn thành vai trò của một công dân vì chúng tôi đang sống ở một đất nước dân chủ. Công dân có thể chọn đảng mình yêu thích để ủng hộ. Tôi hy vọng tất cả người dân sẽ đến thực hiện quyền bầu cử của mình hôm nay để phát triển đất nước và thể hiện hệ thống dân chủ," cô chia sẻ.