Đảo Thị Tứ: Hòn đảo Hy Vọng nơi Philippines đối đầu Trung Quốc ở Biển Đông

Với diện tích chỉ 37 hécta, hòn đảo do Philippines kiểm soát có tên Pagasa (nghĩa là "hy vọng") - mà Việt Nam gọi là đảo Thị Tứ – chỉ vừa đủ lớn để cư dân sinh sống. Gần như không có gì ở đó.

Khoảng 300 cư dân sống trong một cụm nhà gỗ nhỏ. Họ đánh cá ở vùng nước trong xanh màu ngọc lam và trồng bất kỳ loại rau nào có thể sống trên đất cát.

Nhưng họ không đơn độc trong vùng biển tranh chấp trên Biển Đông này: ngay ngoài khơi, về phía tây, có một đội tàu.

Tất cả đều là tàu của Trung Quốc, từ hải quân, cảnh sát biển hoặc lực lượng gọi là dân quân biển – tức những tàu cá lớn được tái sử dụng để duy trì sự thống trị của Trung Quốc trên vùng biển này. Khi máy bay của chúng tôi tiếp cận hòn đảo, chúng tôi đếm được ít nhất có 20 tàu.

Trong 10 năm qua, Trung Quốc đã mở rộng sự hiện diện ở Biển Đông bằng cách chiếm các rạn san hô ngầm, xây dựng ba căn cứ không quân lớn và triển khai hàng trăm con tàu để củng cố yêu sách đối với gần như toàn bộ các tuyến hàng hải chiến lược chạy xuống phía nam từ các thành phố xuất khẩu lớn dọc theo bờ biển Trung Quốc.

Một số ít quốc gia Đông Nam Á có tuyên bố chủ quyền đối với các đảo trong vùng biển này đã dám phản kháng lại Trung Quốc; chỉ có Việt Nam và Philippines làm vậy.

Quân đội của cả Hà Nội và Manila đều nhỏ hơn nhiều so với Bắc Kinh, nhưng vẫn giữ một số ít rạn san hô và đảo.

Hòn đảo Pagasa – mà Việt Nam gọi là đảo Thị Tứ và các bên tuyên bố chủ quyền khác gọi bằng những tên khác – là đảo lớn nhất trong cụm này (cụm Thị Tứ thuộc quần đảo Trường Sa).

Tuy nhiên, thứ khiến cho nơi này trở nên đặc biệt là có dân thường sinh sống, điều hiếm thấy trong số các đảo ở khu vực này của Biển Đông.

Theo quan điểm của Philippines, điều này cùng với thực tế rằng Pagasa là vùng đảo nổi cố định, không phải là một rạn san hô chìm một phần hoặc bãi cát, càng làm tăng tính hợp pháp của các yêu sách chủ quyền của họ trong khu vực.

"Pagasa rất quan trọng đối với chúng tôi," ông Jonathan Malaya, trợ lý tổng giám đốc Hội đồng An ninh Quốc gia Philippines, nói với BBC.

"Nó (hòn đảo) có đường băng. Nó có thể hỗ trợ sự sống – nó có cộng đồng người Philippines và ngư dân sinh sống ở đó."

"Và xét đến diện tích của hòn đảo - một trong số ít đảo không cần phải bồi đắp từ biển - theo luật pháp quốc tế, nó tạo ra vùng lãnh hải riêng rộng 12 hải lý."

"Vì vậy, theo một cách nào đó, nó là điểm then chốt cho sự hiện diện của Philippines."

Để đến Pagasa, bạn phải đi thuyền từ đảo Palawan của Philippines trong hai đến ba ngày, hoặc đi máy bay mất khoảng một giờ, nhưng cả hai cách đều phụ thuộc vào thời tiết vốn giông bão thường xuyên.

Trước khi Philippines làm một đường băng cách đây hai năm và kéo dài nó lên 1.300m, chỉ những máy bay nhỏ mới có thể hạ cánh lên hòn đảo này.

Bây giờ họ có thể đưa máy bay vận tải lớn C-130 tới. Việc di chuyển trên những chiếc máy bay này – như chúng tôi đã trải nghiệm – cũng giống như đi xe buýt vào giờ cao điểm.

Mọi thứ đều phải được mang từ đất liền tới, đó là lý do tại sao máy bay của chúng tôi được chất đầy từ sàn đến trần – nào là nệm, trứng, bao gạo, vài chiếc xe máy và nhiều đống hành lý – chưa kể đến rất đông quân nhân, hầu hết đều phải đứng trong suốt chuyến bay.

Nhiều thứ đã thay đổi trong những năm gần đây.

Hiện đã có một nhà chứa máy bay mới, đủ lớn để che chắn máy bay trong những cơn bão. Họ đang xây dựng một tháp điều khiển và nạo vét một bến cảng nhỏ để những con tàu lớn hơn có thể cập bến.

Chúng tôi được một số lính thủy đánh bộ Philippines đang đóng quân ở đó đưa đi tham quan quanh đảo, mặc dù với diện tích nhỏ bé của nơi đây thì việc này dường như không cần thiết

Philippines đã chiếm đảo Pagasa từ Đài Loan vào năm 1971, khi quân đồn trú Đài Loan rời khỏi đây trong một cơn bão. Đảo này đã chính thức được Philippines sáp nhập vào năm 1978.

Sau đó, chính phủ bắt đầu khuyến khích người dân định cư tại đây. Nhưng họ cần sự hỗ trợ để tồn tại trên mảnh đất xa xôi này. Hằng tháng, các gia đình nhận được trợ cấp chính thức gồm thực phẩm, nước uống và các nhu yếu phẩm khác. Giờ đây họ đã có điện và sóng điện thoại di động, nhưng những tiện ích này mới chỉ xuất hiện từ bốn năm trước.

Ngoài các công việc do chính phủ hỗ trợ, đánh bắt cá là kế sinh nhai duy nhất, nhưng kể từ khi các đội tàu Trung Quốc xuất hiện, ngay cả việc này cũng trở nên khó khăn.

Ngư dân Larry Hugo đã sống trên hòn đảo này được 16 năm và đã ghi lại quá trình Trung Quốc ngày càng kiểm soát khu vực này. Ông từng quay cảnh xây dựng ban đầu trên Đá Xu Bi, cách Pagasa khoảng 32km, nơi hiện đã trở thành một căn cứ không quân quy mô lớn.

Một trong những video quay cảnh chiếc thuyền gỗ nhỏ của ông suýt bị một tàu hải cảnh Trung Quốc đâm vào năm 2021 đã khiến ông trở nên nổi tiếng.

Sự quấy rối của Trung Quốc đã buộc ông phải đánh bắt cá ở một khu vực nhỏ hơn, gần nhà hơn.

"Tàu của họ to hơn tàu của chúng tôi nhiều. Họ đe dọa chúng tôi, tiến đến và hú còi inh ỏi để đuổi chúng tôi đi. Thực sự rất đáng sợ. Vì vậy, tôi không còn đến các ngư trường cũ xa hơn nữa. Bây giờ tôi phải đánh bắt cá gần đảo, nhưng lượng cá ở đây đang giảm dần và việc lấp đầy thùng cá như trước đây khó khăn hơn nhiều."

Một cư dân khác là Realyn Limbo, người đã làm giáo viên trên đảo trong 10 năm và chứng kiến ngôi trường phát triển từ một túp lều nhỏ thành một ngôi trường quy mô lớn dạy hơn 100 học sinh, từ mẫu giáo đến 18 tuổi.

"Với tôi, hòn đảo này giống như thiên đường," bà nói. "Mọi nhu cầu cơ bản của chúng tôi đều được đáp ứng. Nơi đây sạch sẽ và yên bình – lũ trẻ có thể chơi bóng rổ hoặc đi bơi sau giờ học. Chúng tôi không cần trung tâm thương mại hay tất cả những thứ vật chất phù phiếm đó."

Pagasa thực sự rất yên tĩnh. Giữa cái nóng gay gắt của buổi trưa, chúng tôi thấy hầu hết người dân nằm đung đưa trên võng hoặc nghe nhạc trước hiên nhà. Chúng tôi tình cờ gặp Melania Alojado, một nhân viên y tế trong thôn, đang ru một em bé nhỏ ngủ.

"Thách thức lớn nhất đối với chúng tôi là khi người dân, đặc biệt là trẻ em, bị bệnh," cô nói.

"Nếu bệnh nặng, chúng tôi cần phải sơ tán họ về đất liền. Tôi không phải là y tá có chứng chỉ, vì vậy tôi không thể thực hiện các thủ thuật y khoa phức tạp. Nhưng không phải máy bay lúc nào cũng sẵn, và đôi khi thời tiết quá khắc nghiệt tới mức không đi được.

"Khi điều đó xảy ra, chúng tôi chỉ có thể chăm sóc họ tốt nhất có thể."

Nhưng Alojado cũng trân trọng sự yên bình của cuộc sống trên đảo. "Chúng tôi không phải chịu nhiều áp lực như ở nơi khác. Chúng tôi được trợ cấp thực phẩm và chúng tôi có thể tự trồng một ít. Ở các thành phố lớn, làm gì cũng cần đến tiền."

Chúng tôi thấy một vài ngôi nhà mới đang được xây, nhưng thực ra Pagasa không thể chứa thêm nhiều người. Do ít việc làm, các thanh niên thường rời hòn đảo sau khi học xong.

Dù mang vẻ quyến rũ của một nơi thanh bình, cùng những bãi biển cát trắng tuyệt đẹp, hòn đảo này vẫn mang dáng dấp của một tiền đồn quân sự, đang giữ vững phòng tuyến trước sự hiện diện áp đảo của Trung Quốc – hiện rõ ngay ngoài khơi.

"Người Trung Quốc ở căn cứ không quân trên Đá Xu Bi luôn thách thức chúng tôi mỗi khi đến gần Pagasa," một phi công kể. "Họ luôn cảnh báo chúng tôi rằng chúng tôi đang xâm phạm lãnh thổ Trung Quốc trái phép."

Họ có bao giờ tìm cách ngăn cản các anh không?

"Không, đó chỉ là thủ tục thường lệ. Chúng tôi nói với họ rằng đây là lãnh thổ của Philippines. Lần nào cũng vậy."

Trợ lý Tổng giám đốc Jonathan Malaya cho biết chính phủ của ông đã gửi công hàm phản đối ngoại giao chính thức hằng tuần đến Đại sứ quán Trung Quốc về sự hiện diện của các tàu Trung Quốc trong vùng biển mà Philippines xem là lãnh hải của Pagasa.

Điều này hoàn toàn trái ngược với chính quyền trước đây của Tổng thống Rodrigo Duterte, vốn tránh đối đầu với Trung Quốc với hy vọng nhận được thêm đầu tư vào Philippines.

"Tôi nghĩ chúng tôi sẽ nhận được nhiều sự tôn trọng hơn từ Trung Quốc nếu chúng tôi giữ vững lập trường, và cho họ thấy rằng chúng tôi cũng có thể chơi ván cờ này. Nhưng vấn đề của các nền dân chủ như Philippines là chính sách có thể thay đổi khi có chính quyền mới. Trung Quốc thì không gặp phải vấn đề đó."

Xem thêm: