Tinh gọn bộ máy: phép thử cho Tổng Bí thư Tô Lâm trước Đại hội 14

Tổng Bí thư Tô Lâm đã đề ra thời hạn cho việc tinh gọn bộ máy chính trị cồng kềnh là vào quý 1/2025. Đây được xem là phép thử để nhà lãnh đạo xuất thân từ công an thể hiện tài năng của mình trước thềm Đại hội 14.

"Tinh gọn bộ máy" là cụm từ xuất hiện trên báo chí với tần suất dày đặc, với những khẩu hiệu và phát ngôn quyết liệt thể hiện quyết tâm chính trị cao độ của lãnh đạo cao nhất - Tổng Bí thư Tô Lâm.

Ngày 3/12, tại buổi tiếp xúc cử tri tại Hà Nội, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh đất nước Việt Nam đang bước vào kỷ nguyên vươn mình và rằng "để lỡ thời cơ là có lỗi với đất nước, với nhân dân."

Báo Thanh Niên dẫn lời Tổng Bí thư Tô Lâm nói rằng tinh gọn bộ máy sẽ được thực hiện từ trên xuống, hoàn thành trong quý 1/2025.

Phép thử cam go

Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh là Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Trung ương Đảng sẽ tiến hành sắp xếp, cơ cấu lại một số ban của Đảng; một số bộ, ngành, một số ủy ban của Quốc hội, các tổ chức đảng thuộc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam...

Quan trọng nhất, ông Tô Lâm còn nêu ra thời hạn của việc hoàn thành công tác tinh gọn bộ máy là quý 1/2025.

"Vấn đề chín rồi, không ngại và cũng rất dân chủ xin ý kiến của các cơ quan, nhân dân. Trong tháng 12 này các tổ chức đảng phải xong, các bộ, ngành phải có phương án. Lần này sẽ làm từ trên xuống với phương châm 'Trung ương làm gương, địa phương hưởng ứng', với tinh thần 'vừa chạy vừa xếp hàng', cả hàng phải chạy, không chờ đợi ai cả," Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định.

Với việc đặt ra một kỳ hạn cho công tác tinh gọn bộ máy, có thể thấy quyết tâm lớn của nhà lãnh đạo quyền lực nhất Việt Nam.

Ông Tô Lâm được bầu làm tổng bí thư đến nay đã tròn bốn tháng nhưng đã có hàng loạt những phát ngôn, chủ trương tạo ấn tượng sẽ có thay đổi to lớn, ví như "kỷ nguyên vươn mình dân tộc", hay "tinh gọn bộ máy". Đây có thể được xem là cách ông tạo dấu ấn lãnh đạo của riêng mình, khác biệt so với người tiền nhiệm Nguyễn Phú Trọng.

Thực tế bộ máy cồng kềnh - bao gồm đảng, chính quyền, đoàn thể - là điều ai cũng thấy và Tổng Bí thư Tô Lâm không phải lãnh đạo đầu tiên nêu vấn đề này. Đã có nhiều lãnh đạo Đảng và chính phủ hô hào tinh giản bộ máy, cải cách thể chế, nhưng kết quả là không tinh giản được bộ máy mà thể chế thì vẫn "nghẽn".

Năm 2013, ông Nguyễn Xuân Phúc khi đó làm phó thủ tướng đã có phát biểu nêu bật tình trạng này. Ông nói rằng: "Trong bộ máy có tới 30% số công chức không có cũng được, bởi họ làm việc theo kiểu sáng cắp ô đi, tối cắp về."

Nghị quyết 18 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa 12 ra đời ngày 25/10/2017 thể hiện rằng Đảng Cộng sản Việt Nam đã nhận thấy việc tinh gọn bộ máy là yêu cầu cấp bách. Nhưng vấn đề tinh gọn này đã không được thực hiện một cách quyết liệt dưới thời Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, người đã tái lập các ban đảng để phục vụ cho mục tiêu chính trị của mình.

Một số nhà quan sát cho rằng dưới thời ông Trọng, vấn đề tinh gọn không ai dám nhắc đến dù Đảng đã có Nghị quyết 18 định hướng cách làm, cách thực hiện. Do đó, việc tân lãnh đạo Tô Lâm quyết tâm tinh gọn, tái cơ cấu bộ máy chính trị cho thấy đây là một bước đổi mới rõ nét trong cách lãnh đạo của ông Tô Lâm so với ông Trọng.

"Công tác này làm không ngừng nghỉ, không có vùng cấm, không có ngoại lệ để tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị thực sự trong sạch, vững mạnh, thực sự là bộ máy của dân, do dân, vì dân; công chức, viên chức phải thực sự là công bộc của dân," ông Tô Lâm tái khẳng định trong buổi tiếp xúc cử tri ngày 3/12.

Với quyết tâm chính trị như vậy, nếu thực hiện thành công, có thể xem đây sẽ là dấu ấn và thành tích nổi trội để ông Tô Lâm có thể nắm chắc vị trí tổng bí thư ở Đại hội 14 (diễn ra vào quý 1/2026).

Ngược lại, nếu việc tinh gọn bộ máy không thành công, ông có thể sẽ vấp phải những lời chỉ trích, phê bình từ các đối thủ cạnh tranh cũng như tạo ra dư luận bất lợi cho ông.

Thời kỳ nắm quyền ở Bộ Công an, ông Tô Lâm đã thực hiện tinh giản biên chế trong ngành công an. Kết quả là số cơ quan ở cấp trung ương và cấp tỉnh được rà soát và tinh giản, giảm bớt số tướng tá cấp trung ương. Tuy nhiên, lực lượng công an cấp cơ sở lại phình to.

Ở một quy mô lớn hơn là toàn bộ hệ thống chính trị bao gồm các ban bệ của Đảng, của chính phủ, của Quốc hội và các đoàn thể (Mặt trận Tổ Quốc, Hội Liên hiệp Phụ nữ, Liên đoàn Lao động...), việc tinh gọn bộ máy vốn rất cồng kềnh, chồng chéo ngốn 70% ngân sách này sẽ là phép thử lớn cho vị tổng bí thư.

Tinh gọn thế nào?

Tại hội nghị về việc triển khai Nghị quyết 18 vào ngày 1/12, Bộ Chính trị, Ban Bí thư đã thông báo phương án tinh gọn, trong đó bao gồm hướng nghiên cứu cắt giảm 5 bộ của Chính phủ, 4 ban của Quốc hội, sáp nhập và chấm dứt hoạt động một số ban Đảng.

Dự kiến, về mặt chính phủ, Bộ Kế hoạch và Đầu tư sẽ sáp nhập với Bộ Tài chính; Bộ Giao thông vận tải sáp nhập với Bộ Xây dựng. Bộ Thông tin và Truyền thông sáp nhập với Bộ Khoa học và Công nghệ và chuyển một số nhiệm vụ khác về Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Bộ Giáo dục và Đào tạo và các cơ quan liên quan.

Bộ Tài nguyên và Môi trường sáp nhập với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn. Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội chấm dứt hoạt động, chuyển nhiệm vụ về Bộ Nội vụ, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Ủy ban Dân tộc, các cơ quan có liên quan.

Ban Tôn giáo Chính phủ chuyển về Ủy ban Dân tộc, thành lập Ủy ban Dân tộc - Tôn giáo. Truyền hình Thông tấn, Truyền hình VOV, VTC sẽ kết thúc hoạt động, chuyển chức năng nhiệm vụ liên quan về VTV.

Phần Quốc hội sẽ cho kết thúc hoạt động của Ủy ban Đối ngoại và Viện Nghiên cứu Lập pháp. Các vụ chuyên môn của Văn phòng Quốc hội được chuyển về các Ủy ban của Quốc hội và Thường vụ Quốc hội. Ban Dân nguyện sẽ chuyển thành Ban Giám sát và Dân nguyện.

Mô hình tổng thư ký, ban thư ký Quốc hội sẽ được nghiên cứu tinh gọn. Đài Truyền hình Quốc hội cũng sẽ đóng, nhập vô VTV.

Về các ban bệ của Đảng, dự kiến sẽ sáp nhập Ban Tuyên giáo Trung ương và Ban Dân vận Trung ương; kết thúc hoạt động Ban Đối ngoại Trung ương và Ban Bảo vệ chăm sóc sức khỏe cán bộ Trung ương, chuyển hoạt động các ban này về một ban, bộ liên quan.

Các ban cán sự đảng Chính phủ, Đảng đoàn Quốc hội, Đảng ủy Khối các cơ quan Trung ương, Đảng ủy Khối các doanh nghiệp Trung ương cũng sẽ chấm dứt hoạt động.

Đoàn thể bao gồm Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị xã hội và các hội quần chúng cũng sẽ được rà soát hoạt động theo hướng tinh gọn, sáp nhập, kết thúc hoạt động; chỉ giữ lại những cơ quan, đơn vị có chức năng, nhiệm vụ cần thiết.

Tại hội nghị về tinh gọn, Trưởng ban Tổ chức Trung ương Lê Minh Hưng cho biết biết báo cáo tổng kết các phương án tinh gọn bộ máy sẽ được trình Bộ Chính trị trước ngày 28/2/2025 để trình Hội nghị Trung ương Đảng, dự kiến trung tuần tháng 3/2025 xem xét, thông qua.

Thông báo của ông Hưng như vậy, nhưng phát biểu của ông Tô Lâm - rằng sẽ thực hiện xong tinh gọn bộ máy vào quý 1/2025 - cho thấy thời hạn còn gấp rút hơn.

Tổng Bí thư Tô Lâm liên tục nhấn mạnh trong các phát biểu của mình ở nhiều cuộc họp, trong đó có Hội nghị Trung ương bất thường ngày 25/11 rằng tinh gọn bộ máy là vấn đề đặc biệt quan trọng, tác động đến sự phát triển của đất nước, tâm tư tình cảm, quyền lợi của cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức trong hệ thống chính trị.

Phát biểu của ông Tô Lâm cho thấy sự phức tạp của việc tinh gọn bộ máy, dự kiến sẽ có nhiều biến động nhân sự từ trung ương đến địa phương. Ví dụ một số ban, bộ, ngành bị giải thể hoặc sáp nhập sẽ đặt ra bài toán về tình trạng dôi dư nhân sự.

Để thực hiện điều này, Bộ Chính trị đã thành lập Ban Chỉ đạo tổng kết Nghị quyết số 18, ban hành Quy chế hoạt động phân công trách nhiệm, kế hoạch thực hiện hướng dẫn các bộ, ngành, địa phương; tiến hành tổng kết theo đề cương và có định hướng cụ thể. Ban này do Tổng Bí thư Tô Lâm làm trưởng ban.

Chính phủ của Thủ tướng Phạm Minh Chính cũng đã thành lập Ban Chỉ đạo tổng kết thực hiện Nghị quyết số 18-NQ/TW. Thủ tướng Chính là trưởng ban, Phó Thủ tướng Nguyễn Hòa Bình làm phó trưởng ban, năm phó thủ tướng còn lại cùng một số bộ trưởng làm ủy viên.

Quốc hội cũng thành lập Ban Chỉ đạo tương tự để sắp xếp bộ máy tinh gọn, hiệu quả tại các cơ quan của Quốc hội, cơ quan thuộc Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Văn phòng Quốc hội.

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn làm trưởng ban, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh làm phó trưởng ban thường trực; các phó chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định, Nguyễn Đức Hải, Trần Quang Phương làm phó trưởng ban. Các thành viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội là ủy viên.

Hàng loạt các tờ báo Việt Nam như Thanh Niên, Tuổi Trẻ, Dân Trí đều có nhiều bài viết lấy ý kiến của các chuyên gia hiến kế, góp ý theo chiến thuật truyền thông "tiền hô hậu ủng", "nhất hô bá ứng".

Luật sư Lê Nguyễn Duy Hậu phân tích trên trang Góc nhìn của VnExpress rằng, chiến dịch tinh gọn cần phải bắt đầu bằng việc tự định nghĩa lại vai trò của nhà nước trong cuộc sống xã hội.

Ông Hậu cho rằng, nếu vẫn tin rằng việc gì nhà nước quản lý vẫn hơn, thì sẽ khó có một nhà nước tinh gọn.