Thủ tướng Hungary 'mạnh mẽ' truyền cảm hứng chính trị cho Trump, lại đang dần mất đi quyền lực

Người Hungary có một câu nói nổi tiếng: "Visszanyal a fagyi". Tạm dịch: "Que kem sẽ liếm ngược lại". Ý muốn nói: hãy cẩn thận, vì thứ mà bạn nuốt chửng một cách thích thú có thể quay lại nuốt chửng bạn.

Trong suốt gần hai thập kỷ qua, Thủ tướng Hungary Viktor Orban đã miệt mài công kích thế giới quan cấp tiến, biến đất nước này thành thứ mà ông lần lượt gọi là "nền dân chủ phi cấp tiến" và "quốc gia Kitô giáo tự do".

Trong khi đó, ông cũng thu hút được không ít sự ngưỡng mộ từ khắp nơi trên thế giới, bao gồm Phó Tổng thống Mỹ JD Vance và Thủ tướng Georgia Irakli Kobakhidze.

Tổng thống Mỹ Donald Trump từng gọi ông Orban là người "thông minh" và "cứng rắn".

"Một trong những người được kính trọng nhất, họ gọi ông ấy là nhà lãnh đạo mạnh mẽ," ông Trump nói vào tháng 9/2024.

Trước thềm tổng tuyển cử Hungary vào tháng 4/2026, cộng đồng LGBTQ dường như đang trở thành mục tiêu bị nhắm tới – khi đảng Fidesz của ông Orban thông qua một đạo luật cấm tổ chức sự kiện diễu hành Pride.

Thế nhưng, trong tháng Sáu vừa qua, vẫn có từ 100.000 đến 200.000 người xuống đường – tăng mạnh so với con số chỉ 35.000 người vào năm ngoái.

Tuy nhiên, nhìn cảnh đám đông khổng lồ diễu hành qua Budapest để mừng ngày tự hào đồng tính, vì quyền tự do ngôn luận và quyền hội họp – tất cả đều bất chấp lệnh cấm – nhiều người tự hỏi: liệu thế giới quan cấp tiến có thể phản đòn?

Song ở một góc độ nào đó, câu hỏi ấy lại chưa đúng trọng tâm. Quyền lực của ông Orban quả thật đang bị đe dọa – nhưng không phải theo cách, hay từ những lực lượng, mà người ta vẫn thường nghĩ.

Bởi mối đe dọa thực sự không đến từ cánh tả cấp tiến, mà là từ phe trung hữu.

Đối thủ bất ngờ từ nội bộ

Ông Peter Magyar, 44 tuổi, một đồng minh cũ của ông Orban, đã bất ngờ trở thành đối thủ chính trị vào tháng 2/2024.

Diễn biến này đến sau vụ bê bối liên quan tới quyết định ân xá một người bị kết án vì che giấu hành vi lạm dụng tình dục trẻ em. Vụ việc ấy đã khiến Tổng thống Katalin Novak phải từ chức ngay trên sóng truyền hình trực tiếp.

Bộ trưởng Tư pháp Judit Varga (vợ cũ của ông Magyar) cũng từ chức.

Vụ bê bối đã giáng một đòn mạnh vào tuyên bố của ông Orban về việc bảo vệ các giá trị gia đình truyền thống.

Ông Magyar sau đó đã có một cuộc phỏng vấn dài với Partizan – kênh YouTube đối lập hàng đầu – lên án những điều ông gọi là nạn "gia đình trị" và tham nhũng trong đảng cầm quyền.

Ông Robert Puzser, một nhà hoạt động đối lập dẫn dắt sáng kiến phi đảng phái có tên "Công dân Kháng cự", cho rằng ông Magyar đang bước đi cẩn trọng, trong bối cảnh các quan chức Fidesz và một bộ phận truyền thông tìm cách gán nhãn ông là người cấp tiến hoặc theo chủ nghĩa cánh tả.

Theo ông Puzser, ông Magyar đang cố tránh làm mất lòng tầng lớp cử tri bảo thủ ở nông thôn – vốn là thành trì vững chãi của ông Orban cho tới gần đây. Và ông Magyar cũng đã vẽ lên một câu chuyện đầy sức nặng về một Hungary đang trên đà sụp đổ.

Hầu hết các cuộc thăm dò toàn quốc hiện đều cho thấy đảng Tisza đối lập chính do ông Magyar lãnh đạo đang dẫn trước đảng của Orban từ 9% đến 18%.

Chỉ có một nơi duy nhất, Viện Viewpoint – một tổ chức tư vấn thân chính phủ – vẫn cho rằng Fidesz đang nhỉnh hơn một chút.

Ông Magyar và đảng của ông đang tận dụng triệt để tình trạng xuống cấp của các bệnh viện công, trường học công và hệ thống đường sắt quốc doanh để công kích ông Orban.

Giờ đây, "cẩm nang" cai trị lâu nay của ông Orban – vốn được ngưỡng mộ ở nước ngoài – đang dần thất bại ngay trên sân nhà.

Hungary đang tiến gần hơn bao giờ hết đến việc phế truất người đã nắm quyền trong suốt 15 năm qua.

Bổn cũ soạn lại

Từ khi chế độ cộng sản sụp đổ 35 năm trước, ông Viktor Orban đã nắm quyền tổng cộng 19 năm, khiến ông trở thành một trong những nhà lãnh đạo dày dạn kinh nghiệm nhất Liên minh châu Âu.

Vào đầu thập niên 1990, đảng Fidesz của ông đã từ bỏ gốc rễ cấp tiến, để rồi dưới sự dẫn dắt của ông Orban, chuyển mình thành một lực lượng chính trị mang bản sắc bảo thủ, dân tộc chủ nghĩa và cánh hữu rõ nét.

Năm 2015, khi dòng người tị nạn và di cư kéo tới châu Âu, ông Orban gọi họ là "một phong trào di cư gồm người nhập cư vì kinh tế, người tị nạn và cả các chiến binh nước ngoài."

Kể từ khi Nga tiến hành xâm lược toàn diện Ukraine vào tháng 2/2022, ông Orban luôn phản đối việc viện trợ quân sự cho Kyiv, đồng thời chống lại nỗ lực gia nhập EU của Ukraine.

Một trong những trụ cột của cẩm nang chính trị Orban chính là khả năng nắm bắt và khai thác nỗi sợ của cử tri – điều đã giúp ông giành chiến thắng áp đảo trong các kỳ bầu cử vào các năm 2010, 2014, 2018 và 2022.

Theo một cuộc khảo sát do hãng truyền thông Publicus thực hiện từ ngày 23–25/6, 45% người dân ủng hộ cuộc diễu hành Pride ở Budapest, Hungary, trong khi 48% phản đối.

Tuy nhiên, trong số cử tri ủng hộ đảng Fidesz, chỉ 8% bày tỏ sự đồng tình – một dấu hiệu cho thấy đây vẫn là một "lá cờ hiệu triệu" giúp ông Orban củng cố khối ủng hộ cốt lõi của mình.

Sau cuộc diễu hành, những người ủng hộ Fidesz đã chia sẻ nhiều hình ảnh khiêu khích từ sự kiện Pride, bao gồm cả cảnh khỏa thân và một trường hợp một người đàn ông bị cảnh sát bắt giữ vì thủ dâm nơi công cộng.

Sau sự kiện, ca sĩ dân gian Marianna Majorosi – người có bài hát được dùng trong một tiết mục biểu diễn hoán giới drag queen tại Pride – lên tiếng nói rằng: "Tôi cảm thấy đau lòng vì dù là người biểu diễn, tôi lại không có quyền ngăn người khác làm điều đó với giọng hát của mình."

Ông Orban sau đó đã công khai bày tỏ sự ủng hộ cô trên Facebook.

Năm 2022, chính phủ tổ chức một cuộc trưng cầu dân ý về "bảo vệ trẻ em", diễn ra song song với cuộc tổng tuyển cử.

Các câu hỏi bao gồm: "Bạn có ủng hộ việc cho phép trẻ em tham gia các lớp học về xu hướng tính dục mà không cần sự đồng ý của phụ huynh không?" và "Bạn có ủng hộ việc cổ vũ chuyển đổi giới tính cho trẻ vị thành niên không?"

Tổng cộng có 3,7 triệu người Hungary tham gia bỏ phiếu, với phần đông lựa chọn "Không".

Kể từ đó, các quan chức chính phủ liên tục viện dẫn kết quả này như bằng chứng cho thấy người dân Hungary phản đối những gì mà phong trào Pride đại diện.

Thắng ăn cả

Một nguyên lý cốt lõi trong chiến lược chính trị của ông Viktor Orban là: thắng ăn cả. Sau khi thất cử vào năm 2002, ông Orban trở lại nắm quyền năm 2010.

Thông qua luật bầu cử mới năm 2011, ông Orban khiến số ghế Quốc hội giảm từ 386 xuống còn 199 và bãi bỏ vòng bầu cử thứ hai, giúp dồn số phiếu về cho đảng mạnh nhất.

Trong khi các đảng đối lập còn đang chia nhau những mảnh vụn, Fidesz đã giành trọn chiếc bánh.

Năm 2014, đảng này chỉ cần 45% số phiếu bầu nhưng vẫn chiếm tới 67% số ghế trong Quốc hội.

Hệ thống đại diện tỷ lệ trước đây đã bị thay thế bằng một cơ chế gần giống như chế độ "người về đầu trúng cử" (first-past-the-post) đang được áp dụng tại Anh.

Ông Orban cũng đã bổ nhiệm nhiều thẩm phán thân Fidesz vào Tòa án Hiến pháp và Tòa án Tối cao.

Năm 2014, ông tuyên bố rằng nhà nước "phi cấp tiến" mà ông xây dựng "không bác bỏ các nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa cấp tiến như sự tự do… nhưng cũng không xem đó là nền tảng tổ chức nhà nước".

Bản thân ông Orban đến nay vẫn đang loay hoay tìm một cái tên chính xác cho mô hình mà ông kiến tạo. Triết gia András Lánczi – người được coi là một trong những động lực tư tưởng có ảnh hưởng lớn nhất lên ông Orban – gọi đó là "chủ nghĩa hiện thực chính trị… những ý tưởng dựa trên trải nghiệm, chứ không phải những lý tưởng viển vông hay đạo đức sáo rỗng mà phe cánh tả thường tôn thờ."

Chinh phục các lãnh đạo quốc gia

Ông Orban cai trị bằng những thông điệp đơn giản, đúc kết từ các cuộc khảo sát dư luận chưa từng công bố – do chính phủ đặt hàng để nắm bắt nỗi lo của công chúng.

Sau đó, truyền thông thân chính phủ, mạng xã hội và các bảng quảng cáo phủ khắp cả nước đóng vai trò như một "buồng van", lặp lại và khuếch đại những thông điệp đó.

Một số nhà lãnh đạo nước ngoài dường như ngưỡng mộ cách tiếp cận này, trong khi nhiều đảng viên Cộng hòa thuộc phe MAGA (Làm nước Mỹ vĩ đại trở lại) ở Mỹ đặc biệt yêu thích ông Orban vì ông chống lại thứ mà họ gọi là "văn hóa thức tỉnh" (woke).

Thủ tướng Slovakia và Georgia cũng được cho là những người ngưỡng mộ trung thành, bên cạnh bà Alice Weidel (đảng Sự lựa chọn vì nước Đức – AfD), ông Geert Wilders (đảng Tự do Hà Lan) và ông Herbert Kickl (đảng Tự do Áo).

Theo ông Lánczi, Orban đã thổi vào người dân Hungary "một sự tự tin mới" sau nhiều thế kỷ sống dưới ách cai trị ngoại bang: "Dân tộc này đã mạnh mẽ hơn, và chúng tôi muốn tin rằng mình không hề thua kém bất kỳ quốc gia nào khác."

Thế nhưng, khi ông Orban đang ở đỉnh cao danh tiếng quốc tế, thì ở quê nhà, thảm đỏ dường như đang bị kéo đi dưới chân ông.

Những vết rạn nứt đã bắt đầu xuất hiện?

Ông Peter Magyar gần như liên tục đi khắp đất nước, liên tục công kích chính phủ về tình trạng xuống cấp của các bệnh viện, hệ thống đường sắt trì trệ và mức lương công chức thuộc hàng thấp nhất châu Âu.

Ông thu hút được những đám đông lớn, và các chuyến thăm bệnh viện, trường học hay viện dưỡng lão đều được phát trực tiếp trên Facebook – nhiều buổi livestream thu hút hàng chục ngàn lượt xem.

"Chúng ta sẽ cùng nhau xây dựng lại đất nước này, từng viên gạch một," ông Magyar nhấn mạnh.

"Từng viên gạch một!" – đám đông đồng thanh hô vang theo.

Giới truyền thông thân Fidesz gọi ông là một "đấng cứu thế rỗng tuếch" hoặc là "kẻ phản bội từ nội bộ". Nhưng ông Magyar đã mang đến cho công chúng một viễn cảnh thay thế – một lộ trình hồi phục đất nước.

Ngay cả ông Orban cũng đã bắt đầu phạm phải những sai lầm, chẳng hạn như việc ông công khai ủng hộ ứng cử viên cực hữu George Simion trong cuộc bầu cử tổng thống Romania gần đây – bất chấp việc ông Simion từng nhiều lần có phát ngôn bài Hungary.

Ông Orban coi ông Simion là một đồng minh tiềm năng trong Nghị viện châu Âu, nơi cả hai cùng chia sẻ thông điệp rằng "châu Âu Kitô giáo" đang bị đe dọa. Nhưng ông Simion đã bất ngờ thất bại trong vòng hai của cuộc bầu cử đó.

Thất bại của ông Orban trong việc ngăn chặn sự kiện Pride – sau khi ông từng hứa chắc chắn với người ủng hộ rằng nó sẽ không được phép tổ chức – cũng cho thấy quyền lực của ông đang dần suy yếu.

Nhưng vấn đề nghiêm trọng nhất có lẽ là tình trạng trì trệ của nền kinh tế Hungary – vốn phụ thuộc nặng nề vào thị trường Đức, đặc biệt là ngành sản xuất ô tô Đức đặt tại Hungary.

Ông Orban hiện không còn có thể mang lại mức sống ngày một cải thiện cho người dân như trước.

Ngay cả ông András Lánczi – người vẫn tin rằng Orban sẽ thắng trong kỳ bầu cử sắp tới – cũng thừa nhận: "Đó là điều không thể tránh khỏi, có quá nhiều xung đột trong một giai đoạn cầm quyền kéo dài như vậy" – những xung đột mà theo ông, "làm xói mòn niềm tin, sự tôn trọng, và nhiều yếu tố tích cực từng gắn kết cộng đồng chính trị này."

Cuộc chiến cho linh hồn Hungary

Một thất bại dành cho ông Orban – người đã cầm quyền Hungary suốt 15 năm qua – sẽ là một bước ngoặt lịch sử.

"Ông Orban có thể huy động được lượng cử tri cốt lõi của mình, khoảng hai triệu người, nhưng điều đó chưa đủ để thắng cử," ông Zoltan Kiszelly, nhà phân tích chính trị thân Fidesz, nhận định.

Đảng Tisza hiện cũng có khoảng hai triệu người ủng hộ.

Trong cuộc bầu cử năm 2022, hơn năm triệu người Hungary đã đi bầu, với tỷ lệ cử tri đi bỏ phiếu là 69%. Do đó, cuộc bầu cử vào tháng 4/2026 rất có thể sẽ được những cử tri - đang còn do dự - quyết định .

"Chúng tôi đang tìm kiếm những vấn đề chính sách có thể thu hút thêm từ 500.000 đến một triệu cử tri nữa, những lá phiếu cần thiết để [chúng tôi] vượt mặt các đảng đối lập," ông Kiszelly giải thích.

Năm 2022, trong bối cảnh chiến tranh ở Ukraine, ông Orban tự định hướng mình như một "ứng viên hòa bình" và cáo buộc phe đối lập sẽ kéo Hungary vào chiến tranh.

Đây là một chiến thuật thành công trong một quốc gia có lịch sử nhiều lần bị quân đội ngoại bang tràn vào.

Theo ông Kiszelly, cuộc chiến ở Ukraine có thể giúp ông Orban tái đắc cử vào năm 2026.

Tuy nhiên, nếu chiến tranh ở Ukraine kết thúc trước đó, ông Orban, "nhà hiện thực chính trị" sẽ có thể tự nhận công lao là nhà lãnh đạo phương Tây đã cảnh báo rằng Ukraine không thể đánh bại sức mạnh của Nga.

Còn nếu chiến tranh tiếp diễn, đảng Fidesz có thể tăng cường chiến dịch phản đối ông Manfred Weber – lãnh đạo Đảng Nhân dân châu Âu (EPP), vốn ủng hộ việc tiếp tục cung cấp viện trợ quân sự của phương Tây cho Ukraine.

"Ông Orban có thể một lần nữa xuất hiện như chim bồ câu của hòa bình," ông Kiszelly phân tích.

Ông Orban cũng thể hiện mối quan hệ tốt đẹp giữa ông và Tổng thống Nga Vladimir Putin là một đảm bảo cho nguồn cung khí đốt và dầu khí giá rẻ từ Nga cho người tiêu dùng Hungary – điều liên tục bị các lệnh trừng phạt của EU nhằm vào Nga đe dọa.

Dù vậy, cho đến nay ông Orban vẫn chưa một lần ngăn chặn thành công 18 gói trừng phạt EU đối với Nga.

Tuy nhiên, phe đối lập hy vọng đảng Tisza và ông Magyar có thể giữ vững vị trí dẫn đầu trong các cuộc thăm dò. Ông Puzser – nhà hoạt động đối lập – tin rằng Tisza sẽ chiến thắng "dù sớm hay muộn".

Ông mô tả Hungary đang đứng trước một ngã rẽ. "Có một con đường dẫn tới sự chuyển tiếp dân chủ từ hệ thống bán độc tài, bán hiến pháp hiện tại," ông phân tích, "và một con đường khác là con đường độc đoán dẫn tới chế độ độc tài."

Vào tháng Ba, ông Orban từng nói rằng có một cuộc chiến đang diễn ra "cho linh hồn của thế giới phương Tây" – và một số người xem cuộc bầu cử vào tháng 4/2026 là trận chiến giành lấy linh hồn của Hungary.