Chính phủ Thái Lan bị tố 'thỏa hiệp' với Việt Nam khi tòa phê chuẩn dẫn độ ông Y Quynh Bđắp

Tòa phúc thẩm Thái Lan đã phê chuẩn việc dẫn độ ông Y Quynh Bđắp - một nhà hoạt động người Ê Đê đã được Liên Hợp Quốc cấp quy chế tị nạn - trong một vụ án đang được nhiều tổ chức nhân quyền quốc tế theo dõi.

"Ông Bđắp đang có nguy cơ bị dẫn độ ngay lập tức về Việt Nam sau phán quyết của tòa án," Luật sư của ông Bđắp, bà Nadthasiri Bergman, nói với BBC News Tiếng Việt vào chiều 27/11.

Hôm thứ Tư (26/11), các thẩm phán đã giữ nguyên phán quyết của tòa án sơ thẩm năm 2024 rằng Y Quỳnh Bđắp, người đã sống lưu vong tại Thái Lan từ năm 2018, phải bị trục xuất về Việt Nam.

Tòa cho rằng mặc dù Thái Lan và Việt Nam không có hiệp ước dẫn độ, vụ việc vẫn thuộc phạm vi Điều 9 Luật Dẫn độ của nước này.

Tòa kết luận rằng tội danh mà ông Bđắp bị kết án tại Việt Nam không phải là tội phạm mang tính chất chính trị và do đó đáp ứng các điều kiện để dẫn độ.

"Tòa án thấy không đủ bằng chứng để chứng minh rằng ông ấy sẽ gặp nguy cơ bị tra tấn hoặc bị cưỡng bức mất tích, và đơn kháng cáo của ông là không hợp lý," tòa phúc thẩm tuyên bố trong phán quyết.

Nhiều tổ chức quốc tế đã lên tiếng chỉ trích chính quyền Thái Lan nhượng bộ trước áp lực từ chính phủ Việt Nam trong vụ việc này.

Năm 2023, tòa án ở tỉnh Đắk Lắk đã tuyên án vắng mặt ông Bđắp 10 năm tù với tội danh "khủng bố".

Ông bị cáo buộc đã "tuyển mộ, kích động, chỉ đạo thực hiện vụ khủng bố vào ngày 11/6/2023 ở tỉnh Đắk Lắk", trong đó các tay súng đi xe máy đã nổ súng vào hai đồn công an ở Tây Nguyên, khiến chín người thiệt mạng, trong đó có hai công an.

Ông Bđắp đã phủ nhận các cáo buộc này.

Ông Bđắp từng cho hay ông đã bị tra tấn, đánh đập dã man trong đồn công an trong một lần bị bắt giữ tại Việt Nam năm 2010.

Ông chạy sang Thái Lan lánh nạn năm 2018.

Ông bị cảnh sát thuộc Cục Quản lý Xuất nhập cảnh Thái Lan bắt giữ năm 2024.

Những người này sau đó tuyên bố rằng họ làm theo yêu cầu của chính phủ Việt Nam.

Phán quyết của tòa phúc thẩm Thái Lan được đưa ra trong bối cảnh Quốc hội Việt Nam vừa biểu quyết thông qua Luật Dẫn độ, trong đó quy định rằng khi nước ngoài yêu cầu Việt Nam phải đáp ứng một số điều kiện nhất định để họ đồng ý dẫn độ, thì Bộ Công an Việt Nam "có thể chấp nhận một phần hoặc toàn bộ điều kiện này".

Quyền quyết định trong tay thủ tướng Thái Lan

Việc có thực hiện dẫn độ ông Bđắp hay không hiện nằm hoàn toàn trong tay thủ tướng Thái Lan, theo luật sư.

Điều 22 Luật Dẫn độ của Thái Lan quy định rằng sau khi tòa án ra phán quyết cuối cùng về việc dẫn độ một người, nếu chính phủ Thái Lan không xem xét dẫn độ trong vòng 90 ngày, người đó có thể được trả tự do.

Bên cạnh đó, một văn bản pháp lý do Bộ trưởng Bộ Tư pháp Thái Lan ban hành vào năm 2010 nhằm quy định chi tiết việc thực thi Luật Dẫn độ cũng nêu rõ:

"Trong trường hợp Bộ Ngoại giao cho rằng yêu cầu dẫn độ có thể ảnh hưởng đến quan hệ quốc tế hoặc có những lý do khác khiến việc này không thể tiến hành, Bộ Ngoại giao phải trình ý kiến đó cùng với yêu cầu dẫn độ lên Nội các để được xem xét kịp thời."

Do đó, Thủ tướng Thái Lan, với tư cách là người có thẩm quyền hành chính trực tiếp, có thể dừng việc trục xuất ông Bđắp để ngăn việc nước này thực thi một quy trình trái với nguyên tắc pháp quyền, điều này sẽ gây ảnh hưởng tiêu cực đến hình ảnh của đất nước trong cộng đồng quốc tế, luật sư Nadthasiri Bergman cho hay.

Nhóm luật sư của bà Nadthasiri Bergman hôm 27/11 đã gửi đơn kiến nghị tới Thủ tướng Thái Lan, ông Anutin Charnvirakuarnvirakul, đề nghị tuân thủ Điều 13 Luật Phòng chống Tra tấn và Cưỡng bức Mất tích của Thái Lan, tuân thủ các công ước quốc tế liên quan, đình chỉ việc dẫn độ ông Y Quynh Bđắp về Việt Nam, đồng thời đề nghị xem xét dẫn độ ông sang một nước thứ ba.

Điều bà Nadthasiri Bergman lo ngại là ông Anutin chưa từng có kinh nghiệm giải quyết các vụ việc tương tự trong quá khứ.

"Ông ấy cũng chưa từng cho thấy ông quan tâm gì về vấn đề nhân quyền trong lịch sử làm việc của ông," luật sư Nadthasiri Bergman nói với BBC.

Về lý thuyết, việc dẫn độ ông Y Quynh Bđắp sẽ cần được Nội các Thái Lan thông qua, bà Nadthasiri Bergman cho hay.

Nội các Thái Lan họp vào mỗi thứ Ba hằng tuần.

Tuy nhiên, dựa trên các vụ dẫn độ trước đây mà Thái Lan từng thực hiện, bà Nadthasiri Bergman nhận định rằng nhiều khả năng Nội các đã ủy nhiệm một cá nhân đại diện để ra quyết định lập tức về trường hợp Y Quynh Bđắp, sau phán quyết của tòa, mà không cần chờ tới cuộc họp vào tuần tới.

"Mới đây, trùm cờ bạc Trung Quốc Xà Trí Giang (She Zhijiang) đã bị dẫn độ từ Thái Lan chỉ ba ngày sau khi tòa phán quyết," bà Nadthasiri Bergman nói.

Luật sư của ông Bđắp cho hay tình hình của ông hiện "rất đáng lo ngại".

"Chúng tôi vừa gặp ông hôm qua trong trại giam để cho ông biết về diễn biến mới nhất... Ông không thể ăn, không ngủ được, người gầy rộc. Và ông không biết số phận mình sẽ ra sao."

"Tôi chắc chắn ông không thể sống sót với 10 năm tù ở Việt Nam," bà Nadthasiri Bergman nói.

Chỉ trích gay gắt từ quốc tế

Nhà nghiên cứu Thái Lan của Tổ chức Ân xá Quốc tế Chanatip Tatiyakaroonwong nói rằng "Phán quyết này là một thất bại nghiêm trọng đối với các nghĩa vụ nhân quyền của Thái Lan."

Ông nói việc đưa một nhà hoạt động trở về một quốc gia "có truyền thống tra tấn và phân biệt đối xử với người Thượng" sẽ khiến Y Quỳnh Bđắp gặp nguy hiểm nghiêm trọng.

Ông Chanatip Tatiyakaroonwong chỉ trích gay gắt chính phủ Thái Lan, rằng bằng việc "đồng ý giao nộp ông Bđắp cho Việt Nam dựa trên một bán án của một phiên tòa bất công", Thái Lan đã vi phạm một trong những quyền bảo vệ cơ bản nhất của luật pháp quốc tế.

Nhà nghiên cứu người Thái cũng chỉ ra rằng, sau vụ trục xuất hàng loạt người Duy Ngô Nhĩ về Trung Quốc hồi đầu năm nay, đây là lần thứ hai Thái Lan "trắng trợn trục xuất người bất chấp nguy cơ vi phạm nhân quyền nghiêm trọng, bất chấp luật trong nước cấm tra tấn và không trục xuất có hiệu lực từ năm 2023".

"Chính quyền Thái Lan phải đảm bảo an toàn và bảo vệ cho tất cả những người chạy trốn khỏi sự đàn áp – bao gồm cả các nhóm thiểu số bản địa và tôn giáo từ Việt Nam – thay vì đặt họ vào nguy cơ bị tổn hại," ông Chanatip Tatiyakaroonwong nói.

Quỹ Giao lưu Văn hóa (Cross Cultural Foundation) - một tổ chức phi chính phủ có trụ sở tại Thái Lan phát đi thông cáo hôm 27/11 rằng việc tôn trọng nguyên tắc không trục xuất – một nguyên tắc phổ quát được tất cả các quốc gia văn minh tuân thủ nghiêm ngặt – là bắt buộc.

"Bất kỳ hành động có đi có lại nào giữa hai nước, nếu nhằm mục đích đàn áp xuyên quốc gia, đều bị cấm. Nếu chính phủ Thái Lan không trục xuất ông Bđắp, Thái Lan sẽ lấy lại được uy tín của mình trong lĩnh vực nhân quyền," thông cáo cho hay.

Ủy ban Nhân quyền Quốc gia trước đó cũng đã kêu gọi chính phủ Thái Lan không trục xuất ông Bđắp, do lo ngại về sự an toàn của ông.

Tổ chức International Christian Concern (ICC) trong thông cáo phát đi hôm 26/11 bày tỏ lo ngại rằng nếu bị dẫn độ về Việt Nam, ông Bđắp "có thể sẽ phải đối mặt với tra tấn, bạo lực và tù đày".

Bên cạnh việc kêu gọi không dẫn độ ông Bđắp, ICC cũng cho đặt câu hỏi phải chăng "tòa án Thái Lan đang nhượng bộ trước áp lực từ Đảng Cộng sản Việt Nam" trong vụ việc này.

"Điều này sẽ tạo ra một tiền lệ nguy hiểm cho hàng ngàn người tị nạn Cơ đốc giáo khác ở Thái Lan, những người cũng có thể bị dẫn độ về nước, nơi họ chạy trốn khỏi sự đàn áp," thông cáo nêu.

ICC cũng cho hay nhân viên của tổ chức đã thăm cộng đồng người Thượng theo đạo Tin lành đang xin tị nạn tại Thái Lan "sau khi bị đàn áp" và đã chứng kiến "hàng chục gia đình sống trong điều kiện rất cơ bản và khắc nghiệt, chờ đợi nhiều năm ở Thái Lan với hy vọng được tái định cư."

Trên X, Đại sứ Robert Rehak phụ trách về Holocaust, Đối thoại Liên tôn giáo và Tự do Tôn giáo của Cộng hòa Séc viết:

"Với vai trò Chủ tịch Liên minh Quốc tế vì Tự do Tôn giáo hoặc Niềm tin (IRFBA), tôi bày tỏ sự quan ngại sâu sắc về khả năng dẫn độ nhà bảo vệ nhân quyền Y Quynh Bđắp. Việc trả ông về Việt Nam sẽ đặt ông trước nguy cơ bị tra tấn nghiêm trọng. Tôi kêu gọi Thái Lan hoãn việc dẫn độ ông."

Ông David Smith, Đặc sứ của Vương quốc Anh về tự do tôn giáo quốc tế, đăng lại lời kêu gọi của ông Rehak trên tài khoản X và nói rằng ông có "chung mối quan ngại".

Thái Lan 'không còn an toàn cho người tị nạn'

Thái Lan ngày càng trở nên không an toàn đối với người tị nạn, theo các nhà quan sát.

Khi bà Paetongtarn Shinawatra trở thành thủ tướng Thái Lan năm 2024, luật sư Nadthasiri Bergman nói với BBC rằng bà hi vọng "một nhà lãnh đạo thế hệ mới" như bà Paetongtarn sẽ đóng một vai trò quan trọng trong việc quyết định rằng Thái Lan không muốn đi theo con đường "đàn áp nhân quyền" của chính quyền quân sự trước đây của ông Prayut Chan-o-cha và ông Prawit Wongsuwon.

Tuy nhiên, nay, dưới sự lãnh đạo của tân Thủ tướng Anutin, bà Nadthasiri Bergman không có quá nhiều hi vọng.

Đầu năm 2025, chính quyền Thái Lan đã bắt giữ 43 người Thượng, với lý do nhập cảnh trái phép vào Thái Lan.

Trong số những người này có vợ của ông Y Quynh Bđắp,

Những người này nằm trong số 68 người xin tị nạn bị cảnh sát Thái Lan bắt giữ trong một cuộc đột kích ở tỉnh Nonthaburi.

Sau khi nộp phạt 4.000 baht/người (khoảng 3,4 triệu đồng), hầu hết đã được trả tự do. Tuy nhiên, số phận của họ trên đất Thái rất bấp bênh.

Thái Lan hiện chưa ký kết Công ước về Người tị nạn của Liên Hợp Quốc và không công nhận người tị nạn trên văn bản.

Những người tị nạn đang sống tại Thái Lan không được công nhận hợp pháp là người tị nạn, nên họ dễ bị cảnh sát bắt và giam giữ, bị mất tích cưỡng bức, dẫn độ và bị trục xuất, bất chấp việc họ có được Liên Hợp Quốc cấp quy chế tị nạn hay không.

Kể từ năm 2014, hơn 150 người tị nạn ở Thái Lan đã trở thành nạn nhân của đàn áp xuyên quốc gia, theo số liệu của Freedom House.

Chính phủ Thái Lan đã trục xuất nhiều người Duy Ngô Nhĩ, Campuchia, Lào, Việt Nam về quê hương của họ.

Năm 2024, báo cáo của HRW 'Chúng tôi tưởng rằng chúng tôi an toàn': Đàn áp và trục xuất người tị nạn ở Thái Lan' cho thấy những vụ chính quyền Thái Lan bắt tay với các chính phủ khác để bắt và trục xuất người ngày càng thường xuyên hơn sau cuộc đảo chính quân sự vào tháng 5/2014 tại Thái Lan.

Ông Y Quynh Bđắp là ai?

Ông Y Quynh Bđắp là người Ê Đê theo đạo Thiên Chúa và được giới thiệu là một nhà hoạt động đấu tranh cho quyền tự do tôn giáo của các nhóm dân tộc thiểu số.

Ông cũng là người đồng sáng lập Tổ chức Người Thượng Đấu tranh vì Công lý (MSFJ) - nơi đào tạo cộng đồng người Thượng tại Việt Nam về luật pháp Việt Nam và quốc tế, các cơ chế xã hội dân sự, và các phương pháp ghi chép và báo cáo các vụ đàn áp tôn giáo và vi phạm nhân quyền cho Liên Hợp Quốc và cộng đồng quốc tế.

Ông Bđắp chạy sang Thái Lan vào năm 2018, sau khi tố cáo rằng ông bị chính quyền Việt Nam đàn áp.

Ông đã được Cao ủy Liên hợp quốc về Người tị nạn (UNHCR) cấp quy chế tị nạn.

Ngày 11/6/2024, ông bị các viên chức của Cục Quản lý Xuất nhập cảnh Thái Lan bắt giữ. Những người này tuyên bố rằng Việt Nam đã yêu cầu dẫn độ ông sau khi tòa án ở Đắk Lắk kết án ông về tội khủng bố

Ông phủ nhận mọi liên quan đến vụ việc, khẳng định rằng hoạt động nhân quyền của ông, đặc biệt là vì quyền tự do tôn giáo của người Thượng, luôn diễn ra trong hòa bình và phi bạo lực.