Bộ Công an tinh gọn bộ máy, sẽ bỏ công an huyện?

Nhiều báo Việt Nam dẫn lời Bộ trưởng Công an Lương Tam Quang về phương án ''không tổ chức công an cấp huyện'', một phương án tinh gọn tổ chức bộ máy công an địa phương. Tuy nhiên, sau đó hàng loạt tờ báo đã đục bỏ nội dung này.

Bài viết do báo Thanh Niên đăng tải tối 7/1 với nhan đề 'Bộ Công An đề xuất không tổ chức công an cấp huyện' từng có đoạn dẫn nhập viết là ''xây dựng công an 3 cấp (bộ, tỉnh, xã), không tổ chức công an cấp huyện; bảo đảm lãnh đạo trực tiếp, xuyên suốt từ bộ đến địa phương''.

Thông tin mà tờ báo này dẫn là theo phát biểu của ông Quang tại Hội nghị tổng kết công tác tổ chức cán bộ trong Công an nhân dân năm 2024 và triển khai chương trình công tác năm 2025 diễn ra vào ngày 7/1.

Không lâu sau đó, phát ngôn với nội dung "giảm cơ quan công an cấp huyện" đã bị gỡ bỏ trên Thanh Niên cũng như hầu hết các mặt báo, thay vào đó là chi tiết "giảm cấp trung gian ở địa phương".

Dù vậy, từ khóa ''không tổ chức công an cấp huyện'' vẫn hiện lên ở cuối bài trên trang Thanh Niên.

BBC News Tiếng Việt đã kiểm tra các báo đưa tin về hội nghị trên như VnExpress, VTC, Tuổi Trẻ, Công an nhân dân... thì nhận thấy thông tin về việc bỏ cấp công an huyện vẫn hiển thị trong kết quả tìm kiếm của Google, nhưng khi bấm vào thì nội dung này đều đã bị gỡ bỏ.

Cho đến 15 giờ 30 phút chiều ngày 8/1, báo Hải Dương là tờ báo hiếm hoi vẫn để nguyên nhan đề và nội dung "bỏ công an cấp huyện".

Cùng thời điểm đó, nội dung tương tự vẫn được tìm thấy trên trang Facebook của Truyền hình Đài Tiếng nói Việt Nam – VOVTV và Cổng thông tin Quốc hội, thu hút hàng ngàn lượt thích và chia sẻ.

Theo báo Hải Dương, tại hội nghị được tổ chức trực tuyến từ hội trường Bộ Công an đến công an các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, Bộ trưởng Lương Tam Quang đã ''yêu cầu, khẩn trương hoàn thiện Đề án, phương án về điều chỉnh chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, tổ chức bộ máy Bộ Công an và sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy công an địa phương trình cấp có thẩm quyền phê duyệt và sớm có kế hoạch triển khai thực hiện theo hướng giảm cấp trung gian ở địa phương, tăng cường cơ sở, sắp xếp lại lực lượng, xây dựng công an 3 cấp (bộ, tỉnh, xã), không tổ chức công an cấp huyện; bảo đảm lãnh đạo, chỉ huy trực tiếp, nhanh nhất, xuyên suốt từ bộ đến địa phương.''

Đây là một chính sách vô tiền khoáng hậu ở Việt Nam. Nó được đưa ra giữa bối cảnh có nhiều câu hỏi đặt ra về việc Bộ Công an có nằm trong chiến dịch tinh gọn bộ máy của Tổng Bí thư Tô Lâm hay không, một chiến dịch được dự kiến là sẽ ảnh hưởng đến ít nhất 100.000 người và cần 130.000 tỷ đồng để thực hiện.

Đây không phải lần đầu tiên chính sách này gây sự chú ý. Theo bài viết ngày 26/12/2024 trên báo Thanh Niên, vào ngày 25/12/2024, Công an tỉnh Bình Dương đã bác bỏ thông tin thí điểm bỏ công an cấp huyện, nói rằng đó là thông tin ''không chính xác'', sau khi thông tin này được phát tán trên mạng.

Năm 2020, khi còn là Bộ trưởng Công an, ông Tô Lâm đã ký ban hành Chỉ thị số 05 về tiếp tục xây dựng công an cấp huyện vững mạnh, toàn diện, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ bảo đảm an ninh trật tự trong tình hình mới.

Việc ông Quang, người kế nhiệm của ông Tô Lâm, công khai kế hoạch xây dựng công an ba cấp và bỏ công an cấp huyện rồi sau đó bị các báo nhà nước kiểm soát gỡ bỏ đặt câu hỏi liệu kế hoạch này có được thực hiện hay không.

Sức ép phải tinh gọn?

Thời kỳ nắm quyền ở Bộ Công an, ông Tô Lâm đã thực hiện tinh giản biên chế trong ngành công an. Kết quả là số cơ quan ở cấp trung ương và cấp tỉnh được rà soát và tinh giản, giảm bớt số tướng tá cấp trung ương.

Hôm 26/12/2024, Thiếu tướng Phạm Quang Tuyển, Phó Cục trưởng Cục Tổ chức cán bộ, cho biết từ năm 2018 đến thời điểm phát biểu, bộ này đã giảm 6 Tổng cục, 1 đơn vị tương đương cấp Tổng cục, 55 đơn vị cấp Cục, 7 trường công an nhân dân, 20 cảnh sát phòng cháy chữa cháy cấp tỉnh, gần 1.200 đơn vị cấp phòng, trên 3.500 đơn vị cấp đội, theo cổng thông tin điện tử của Bộ Công an.

Trong sáu năm đó, Bộ Công an đã giảm hơn 30.000 biên chế, trong đó nghỉ hưu hơn 19.000 người, thôi phục vụ trước thời hạn 4.100 người, thực hiện chính sách tinh giản hơn 5.100 người, tinh giản theo nghị định của Chính phủ hơn 1.400 người, báo VietnamNet ngày 8/6/2023 dẫn lời Trung tướng Tô Ân Xô, lúc bấy giờ là người phát ngôn Bộ Công an.

Tuy nhiên, lực lượng công an cấp cơ sở lại phình to.

Cụ thể, theo Luật Công an nhân dân 2018, "Công an xã là một bộ phận trong hệ thống tổ chức của Công an nhân dân Việt Nam". Nghị định 42/2021 có hiệu lực từ ngày 16/5/2021 quy định việc xây dựng công an xã, thị trấn chính quy, đã hình thành cơ sở pháp lý cho lực lượng này.

Như vậy, từ lực lượng bán chuyên trách, Bộ Công an đã xây dựng một lực lượng hơn 48.000 công an viên cấp xã chính quy tại 100% xã, thị trấn trên toàn quốc, theo báo Nhân Dân.

Bên cạnh đó, cuối năm 2023, Quốc hội đã thông qua Luật Lực lượng tham gia bảo vệ an ninh, trật tự ở cơ sở, có hiệu lực từ ngày 1/7/2024. Theo đó, ba lực lượng, gồm bảo vệ dân phố, công an xã bán chuyên trách và đội dân phòng được hợp thức hóa và được quản lý bởi Bộ Công an.

Lực lượng này được phát phù hiệu, trang phục và những công cụ, thiết bị cần thiết khác cũng như có kinh phí hoạt động từ ngân sách nhà nước.

Theo báo cáo của Chính phủ, thời điểm đó, toàn quốc 298.688 người đang tham gia hoạt động trong lực lượng bảo vệ dân phố, công an xã bán chuyên trách, với ngân sách hằng năm khoảng 3.570 tỷ đồng.

Dự kiến cần ít nhất 254.163 người tham gia để triển khai ba lực lượng này và tổng kinh phí cần chi cho hoạt động của họ là 3.505 tỉ đồng/năm.

Nhìn vào con số dự kiến nói trên thì có thể thấy kinh phí hoạt động sau khi có luật mới sẽ giảm hàng chục tỷ đồng so với trước.

Tuy nhiên, trước đó, trong phiên thảo luận về luật này hôm 11/9/2020, ông Tô Lâm ở cương vị bộ trưởng đã cho biết sau khi luật được thông qua, tổng số người ở ba lực lượng trên sẽ rơi vào khoảng 1,5 triệu người – giảm 50.000 người theo luật quy định, và ngân sách nhà nước cần chi khoảng 600 tỉ đồng/tháng và mỗi tỉnh khoảng 10 tỉ đồng/tháng cho lực lượng này, theo báo Thanh Niên.

Có thể thấy ba lực lượng này thực tế sẽ tăng lên 800.000 người để thành con số ông Tô Lâm đưa ra, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Hoàng Thanh Tùng nêu vấn đề tại phiên họp và thắc mắc về chi phí phát sinh.

Việc Bộ Công an đề xuất bỏ cấp công an huyện được coi là một đề xuất táo bạo nếu so với hệ thống quản lý 4 cấp theo truyền thống ở Việt Nam.

Cụ thể, về quản lý hành chính, một cơ quan ở địa phương sẽ phải chịu sự quản lý theo hàng ngang và hàng dọc, thường được nhắc đến là hệ thống "song trùng trực thuộc".

Hàng ngang là sự quản lý về hành chính của địa phương, còn hàng dọc là quản lý chuyên môn của cơ quan trung ương, với hệ thống chính quyền 4 cấp.

Chẳng hạn, với bộ máy công an, ở chính quyền trung ương có bộ, về các địa phương sẽ là các công an tỉnh/thành, xuống đến là công an quận/huyện và cuối cùng là phường/xã.

Việc bỏ đi cấp trung gian là huyện, theo tường thuật của các báo, là nhằm tăng cường cơ sở, sắp xếp lại lực lượng, đồng thời bảo đảm lãnh đạo, chỉ huy trực tiếp, nhanh nhất, xuyên suốt từ bộ đến địa phương.

Việt Nam hiện có 705 đơn vị hành chính cấp huyện, trong đó có 523 huyện, 46 quận, 51 thị xã, 84 thành phố thuộc tỉnh và một thành phố thuộc thành phố trực thuộc trung ương.

Nếu tinh giản theo hướng bỏ công an cấp huyện (quận, thị xã và thành phố cùng cấp), Bộ Công an sẽ phải "ngưng hoạt động" hơn 700 cơ quan công an các quận, huyện, thị xã và thành phố.

Khi đó, vẫn chưa rõ lực lượng "tinh giản" này sẽ được bố trí vào đâu.

Nếu theo công thức sáu năm tinh gọn của Bộ Công an nói trên, công an cấp huyện có thể về hưu, hoặc thôi phục vụ trước thời hạn.