Quốc hội họp bất thường: ghế chủ tịch nước của ông Tô Lâm sẽ như thế nào?

Quốc hội Việt Nam sẽ họp bất thường vào ngày thứ Hai 26/8 để xem xét nội dung về công tác nhân sự. Hiện nay, ở cấp lãnh đạo, có một số vị trí cần được kiện toàn, trong đó đáng chú ý nhất là chức danh chủ tịch nước.

Văn bản dự kiến Chương trình Kỳ họp bất thường lần thứ 8 Quốc hội khóa 15 được Tổng Thư ký, Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội Bùi Văn Cường công bố vào chiều ngày thứ Sáu 23/8 có nội dung như sau:

“Căn cứ quy định của Hiến pháp và pháp luật, Ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định triệu tập Kỳ họp bất thường lần thứ 8, Quốc hội khóa 15 để xem xét nội dung về công tác nhân sự thuộc thẩm quyền của Quốc hội."

Theo quy định tại luật Tổ chức Quốc hội 2014, công tác nhân sự thuộc thẩm quyền của Quốc hội bao gồm: bầu, miễn nhiệm, bãi nhiệm chủ tịch nước, chủ tịch Quốc hội, phó chủ tịch Quốc hội, thủ ướng, ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội, chủ tịch Hội đồng Dân tộc, chủ nhiệm ủy ban của Quốc hội, chủ tịch Hội đồng Bầu cử quốc gia, tổng Kiểm toán Nhà nước, tổng thư ký Quốc hội....

Bên cạnh đó, Quốc hội còn có chức năng phê chuẩn, miễn nhiệm, bãi nhiệm phó tướng, bộ trưởng... theo đề nghị của thủ tướng.

Hiện có một số chức danh dự kiến sẽ chính thức được Quốc hội miễn nhiệm và bầu, phê chuẩn mới, trong đó, có thể có hai phó thủ tướng, một bộ trưởng Tài nguyên và Môi trường và một bộ trưởng Tư pháp. Ngoài ra, dự kiến sẽ có sự thay đổi trong một vài chức danh thuộc chính phủ.

Tuy nhiên, điều mà công chúng quan tâm nhất là trong kỳ họp bất thường thứ 8 của Quốc hội vào 23/8 tới, chức danh chủ tịch nước do ông Tô Lâm đang nắm giữ liệu có sự thay đổi nào hay không.

Có thay chủ tịch nước?

Trong cuốn sách Routledge Handbook of Contemporary Vietnam (Sổ tay Việt Nam đương đại) của Giáo sư Jonathan London, ông viết rằng trong hệ thống đảng, Bộ Chính trị là cơ quan quyền lực nhất, gồm các ủy viên khác nhau về quyền lực và tầm vóc chính trị:

"Kể từ khi Tổng Bí thư Lê Duẩn qua đời vào năm 1986, quyền lực trong Bộ Chính trị đã được chia sẻ, mặc dù không hề đồng đều."

Bộ Chính trị với số ủy viên dao động từ 13-19 người và thêm vào đó là Ban Chấp hành Trung ương Đảng với 200 người (bao gồm 20 ủy viên dự khuyết) là minh chứng cho mô hình tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách - điều mà cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng thường nhấn mạnh - nhằm tránh tình trạng cá nhân độc đoán, chuyên quyền.

Trong Bộ Chính trị thì gồm Tứ Trụ là những lãnh đạo đứng đầu, được xếp hạng về quyền lực từ trên xuống là tổng bí thư, chủ tịch nước, thủ tướng và chủ tịch Quốc hội và các chức danh này thường do những cá nhân khác nhau nắm giữ.

Hiện ông Tô Lâm đang kiêm nhiệm cả hai vị trí, trở thành người đứng đầu đảng và nhà nước, tương tự như Trung Quốc.

Sau khi Chủ tịch nước Trần Đại Quang qua đời, ông Nguyễn Phú Trọng cũng từng nắm giữ cả hai chức vụ nhưng chỉ đến hết nhiệm kỳ Đại hội 12. Sau đó, ở Đại hội 13, Quốc hội đã bầu ông Nguyễn Xuân Phúc làm chủ tịch nước nhiệm kỳ 2021-2026.

Theo đánh giá của các chuyên gia, từ sau trường hợp Lê Duẩn, Việt Nam đã tránh mô hình nhất thể hóa để tránh việc quyền lực tập trung quá nhiều vào một người. Vì vậy, có khả năng việc ông Tô Lâm kiêm nhiệm cả hai chức vụ cũng sẽ như trường hợp ông Trọng, chỉ là phương án tạm thời.

Trong bối cảnh Quốc hội sẽ họp bất thường vào ngày 26/8, nhiều câu hỏi đã đặt ra là liệu Việt Nam có tân chủ tịch nước hay không?

Theo nguồn tin của BBC, chức danh chủ tịch nước sẽ sớm được kiện toàn trước Đại hội 14, nhưng không phải trong kỳ họp bất thường thứ 8 của Quốc hội.

Theo kế hoạch dự kiến, ông Tô Lâm sẽ tham dự Đại hội đồng Liên Hợp Quốc (UNGA) lần thứ 79 ở New York, Mỹ vào khoảng cuối tháng 9.

Ông Tô Lâm dự UNGA với tư cách là chủ tịch nước. Do đó, từ đây tới khi đi ông Tô Lâm đi Mỹ, có thể sẽ không có sự thay đổi nào về chức danh của ông. Vì vậy, Quốc hội họp bất thường khả năng cao chỉ tập trung vào nhân sự của chính phủ.

Còn chức danh chủ tịch nước có thể sẽ được quyết định tại kỳ họp thường kỳ thứ 8 của Quốc hội khóa 15, dự kiến khai mạc vào ngày 21/10 và bế mạc trễ nhất là vào ngày 30/11.

Vào ngày 12/8, hãng tin Reuters dẫn lời một số quan chức Việt Nam và nước ngoài nói rằng ông Tô Lâm sẽ thôi chức chủ tịch nước khi Quốc hội họp thường kỳ vào tháng 10.

Vì sao ông Tô Lâm vẫn giữ hai chức danh?

Như phân tích ở trên, khả năng cao ông Tô Lâm sẽ sớm thôi giữ chức chủ tịch nước mà chỉ tập trung làm công việc của tổng bí thư. Vậy vì sao ông Tô Lâm vẫn giữ hai chức danh?

Chúng ta thấy sau khi cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng qua đời thì ông Tô Lâm trở thành người kế nhiệm và, tương tự ông Trọng, trở thành người đứng đầu đảng và nhà nước.

Chỉ tầm hai tuần sau khi trở thành người quyền lực nhất, Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm đã thăm cấp nhà nước tới Trung Quốc từ 18-20/8 và được Tổng Bí thư, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tiếp đón trọng thị.

Việc ông Tô Lâm vừa là chủ tịch nước, vừa là tổng bí thư có thể là sự sắp xếp của Bộ Chính trị để ông có vị thế ngang hàng, đồng cấp với ông Tập khi đi thăm Trung Quốc. Bởi lẽ, xét về bề dày kinh nghiệm và các chuẩn mực của lãnh đạo tối cao, ông Tô Lâm được đánh giá là người có hồ sơ khá mỏng.

Các đời tổng bí thư gồm: Đỗ Mười (1991-1997), Lê Khả Phiêu (1997-2001), Nông Đức Mạnh (2001-2011) và Nguyễn Phú Trọng (2011-2024) đều đã làm trọn một nhiệm kỳ 5 năm trong Tứ Trụ hoặc là thường trực Ban Bí thư trước khi nắm chức vụ cao nhất trong Đảng.

Trong khi đó, ông Tô Lâm chỉ mới được bầu vào Tứ Trụ hồi tháng 5 vừa rồi, nghĩa là ông chưa phục vụ trọn một nhiệm kỳ với tư cách là chủ tịch nước, nhưng ông vẫn được chọn kế nhiệm cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, làm người lãnh đạo Đảng Cộng sản Việt Nam. Ông Tô Lâm còn là tổng bí thư đầu tiên có xuất thân từ ngành công an.

Ông Wen-Ti Sung (Tống Văn Địch), nhà nghiên cứu tại Trung tâm Trung Quốc Toàn cầu của Hội đồng Atlantic kiêm Giảng viên thỉnh giảng tại Đại học Quốc gia Úc, nhận định với BBC Tiếng Trung rằng nghi thức tiếp đón cấp nhà nước có thể coi như là một lá phiếu tín nhiệm của Trung Quốc và giúp củng cố vị thế chính trị của ông Tô Lâm, điều mà ông Tô Lâm có lẽ rất mong muốn.

Chuyến thăm cấp nhà nước đến Trung Quốc của Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm được Bộ trưởng Ngoại giao Bùi Thanh Sơn đánh giá là "thành công tốt đẹp trên mọi phương diện, góp phần thúc đẩy quan trọng đối với việc xây dựng Cộng đồng chia sẻ tương lai Việt Nam - Trung Quốc".

Sau khi đi Bắc Kinh gặp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, ông Tô Lâm dự kiến sẽ gặp Tổng thống Mỹ Joe Biden vào tháng 9, khi đến New York dự UNGA.

Một số nguồn tin nói với BBC rằng, có khả năng ông Tô Lâm sẽ thăm chính thức Mỹ vào tháng 9 và việc ông Tô Lâm đi Trung Quốc nhanh chóng ngay khi mới lên chức tổng bí thư có thể là để dọn đường cho chuyến thăm Mỹ.

Giáo sư Alexander L Vuving từ Trung tâm nghiên cứu an ninh châu Á-Thái Bình Dương Daniel K. Inouye thuộc Bộ Quốc phòng Mỹ trả lời BBC vào ngày 17/8 đã chỉ ra một quy tắc bất thành văn trong nghi thức đối ngoại của Việt Nam dưới thời ông Nguyễn Phú Trọng: đó là lãnh đạo cao nhất của Việt Nam nên đến Trung Quốc trước khi đến Mỹ.

Theo Giáo sư Vuving, làm như vậy sẽ báo hiệu sự tôn trọng của Hà Nội đối với Bắc Kinh, đây là một yếu tố quan trọng trong cách tiếp cận hiện tại của Việt Nam trong quan hệ với các cường quốc.

Trong quá khứ, đã có trường hợp tổng thống Dân chủ của Hoa Kỳ là ông Barack Obama tiếp đón Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Phòng Bầu Dục - nơi vốn chỉ dành cho nguyên thủ quốc gia. Tuy nhiên, sẽ dễ dàng hơn cho nước chủ nhà Mỹ trong việc đón tiếp ông Tô Lâm nếu ông là nguyên thủ quốc gia, tức vẫn giữ chức vụ đứng đầu nhà nước, bên cạnh ghế tổng bí thư. Bởi lẽ, về phía Mỹ, quốc gia này vẫn muốn tiếp cận một cách chính thống: tập trung vào mối quan hệ giữa nhà nước với nhà nước hơn là với đảng. Mặt khác, chức danh tổng bí thư của ông Tô Lâm chỉ mới được bầu vào giữa khóa, như một phương án tình huống chứ không phải đầu khóa với đầy đủ các quy trình.

Chuyến thăm chính thức Mỹ, nếu được thực hiện, sẽ giúp nâng cao vị thế của ông Tô Lâm ở cả trong nước lẫn quốc tế, tương tự như điều cố Tổng Bí thư đã làm vào năm 2015.

Thời điểm năm 2015, quyền lực của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng được coi là lấn lướt cả vị thế của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng. Trong khi ông Dũng tỏ ra chống Trung Quốc thì ông Trọng được cho là người mềm mỏng với Trung Quốc.

Vì thế, việc ông Nguyễn Phú Trọng sắp xếp khôn khéo và nhận lời đến thăm Mỹ và được tiếp đón tại Phòng Bầu Dục đã giúp xây dựng hình ảnh người đứng đầu Đảng Cộng sản Việt Nam có thể nói chuyện được với phương Tây và cùng lúc duy trì mối giao hảo với Trung Quốc.

Và chuyến thăm nếu có của ông Tô Lâm đến Mỹ cũng sẽ giúp ông trấn an các đồng chí trong Đảng rằng ông có thể tiếp tục đường lối "ngoại giao cây tre" bấy lâu của Việt Nam.