Góc nhìn người Việt ở Anh về di sản Nữ hoàng và tương lai khối Thịnh vượng chung

Trong thời gian quốc tang sau khi Nữ hoàng Elizabeth II băng hà thứ Năm, 8/9, ở Anh Quốc cũng như trên thế giới đã có nhiều tranh luận khác nhau về di sản của Nữ hoàng, về hệ thống quân chủ Anh, và về tân vương Charles III.

Ngày 15/9, BBC News Tiếng Việt đã có một buổi thảo luận về các chủ đề trên với nhà nghiên cứu ngôn ngữ học Đoàn Xuân Kiên, đã sống ở Anh từ khoảng thập niên 80, và cô Phạm Thu Trà, hiện đang học thạc sĩ ở Đại học Westminster và đã ở Anh được một năm.

Phản ứng về sự ra đi của Nữ hoàng

Ông Đoàn Xuân Kiên nói phản ứng đầu tiên khi nhận được tin buồn là Nữ hoàng “đã sống cuộc đời hết sức trọn vẹn, 70 năm phụng sự quốc gia và cộng đồng Commonwealth”.

Ông nói “Cụ đã làm việc cho tới ngày chót của đời mình, không có ngày lơi công việc… Nữ hoàng đã có những cống hiến âm thầm nhưng rất lớn cho sự ổn định của vương triều Anh Quốc, nhất là sau Thế chiến thứ Hai, khi tình hình thế giới có rất nhiều biến động”.

Cô Phạm Thu Trà nói đây là tiếc nuối lớn “không chỉ đối với sinh viên mà toàn thể Vương quốc Anh nói chung”.

“Bà là một trong những phụ nữ có số năm trị vì lâu nhất, bà đã tạo nên tên tuổi và vị trí rất vững chắc trong lòng người dân Anh cũng như toàn thể thế giới, nên sự ra đi của bà làm toàn thể sinh viên chúng tôi cảm thấy rất tiếc”.

Ông Đoàn Xuân Kiên nhắc tới những người xếp hàng nhiều tiếng đồng hồ, thức qua đêm, thậm chí đi xe lửa hoặc máy bay từ nơi khác để vào viếng linh cữu Nữ hoàng. “Đó là một tình cảm khó có thể hiểu được nếu không ở xứ sở này. Không ai bắt buộc họ cả đâu, tất cả đều tự nguyện.”

Vai trò của Hoàng gia

Cô Thu Trà nói “Nữ hoàng là một trong những nhà bảo trợ chính cho học bổng của trường University of Westminster, cho nên nhiều sự kiện hay ngày lễ của trường đã bị trì hoãn vì sự ra đi của bà”.

Theo ông Kiên, Hoàng gia có vai trò đặc biệt, vừa là lãnh đạo quân đội, vừa là lãnh đạo xã hội dân sự, trong đó có các tổ chức từ thiện – “hai mặt rất khác biệt, nhưng Hoàng gia đã chu toàn cả hai”.

“Ngoài việc lãnh đạo quân đội, là một tổ chức đứng ngoài mọi sự khác biệt chính trị, chỉ có bổn phận duy nhất là ổn định quốc phòng cho đất nước, Hoàng gia lại có công lao rất lớn là giúp bảo trợ sự thăng tiến đời sống của giới lao động, những người kém thế”.

Chẳng hạn, Công chúa Anne, con gái của Nữ hoàng Elizabeth II, là chủ tịch Hội đồng quản trị của quỹ Save the Children. Trong thập niên 90, Save the Children bảo trợ cho trẻ em Việt Nam không gia đình từ Hong Kong và nuôi nấng tới khi đoàn tụ với gia đình. Vì làm việc cho trại nhận trẻ em Việt Nam khi đó, ông Kiên được gặp Công chúa Anne vài lần.

Vì sao hệ thống quân chủ Anh vẫn tồn tại?

Theo ông Đoàn Xuân Kiên, hệ thống quân chủ của Anh đã qua nhiều thay đổi, nội chiến, giằng co giữa các nhóm quý tộc (như Vương tộc Lancaster và Vương tộc York), đã rơi rụng nhiều triều đại…

Đến thế kỷ 18, khi có nhiều biến động ở Châu Âu, nước Anh nhận ra là phải thống nhất và “đi đến một sự đồng thuận về mô hình quân chủ”, từ đó có Tuyên ngôn Nhân quyền (Bill of Rights).

“Nó tôn trọng sự độc lập của giới quý tộc, quyền làm chủ của vua chúa, nhưng đồng thời cũng tôn trọng cả quyền công dân của những người cần lao. Đó là một nét đặc sắc của quân chủ phong kiến chuyển sang quân chủ lập hiến của nước Anh.”

Ông Kiên nói nước Anh “rút được bài học lớn từ lịch sử”, “tránh được tai họa lớn”, và từ thế kỷ 18 trở đi, “dù có những xung đột, có những khác biệt, nền quân chủ lập hiến của Anh cứ vững tiến đi lên”.

Khuynh hướng Cộng hòa

Theo ông Kiên, khuynh hướng Cộng hòa, tức là kêu gọi từ bỏ vua chúa và hoàng gia, đã có từ thời Nữ hoàng Victoria (thế kỷ 19) và tiếp tục tới ngày hôm nay.

“Các tờ báo cấp tiến ở Anh là diễn đàn của xu thế Cộng hòa. Nói như thế không có nghĩa là nền quân chủ lập hiến của Anh đang bị đe dọa”.

Theo ông, ngay cả ở giai đoạn thấp nhất, khi Hoàng gia Anh bị khủng hoảng trong thập niên 90 sau cái chết của Công nương Diana, “khuynh hướng Cộng hòa cũng không quá một phần ba dân số nước Anh. Điều đó cho thấy sự tôn kính Nữ hoàng ảnh hưởng đến sự tôn trọng và ước muốn duy trì sự ổn định của thể chế quân chủ lập hiến của Anh”.

Tương lai của Anh Quốc và Khối Thịnh vượng chung

Sau khi Nữ hoàng băng hà, các quốc gia thuộc khối Thịnh vượng chung (Commonwealth) đang có một số tiếng nói muốn chuyển sang thể chế cộng hòa và không công nhận Vua Charles III là nguyên thủ quốc gia.

Theo ông Đoàn Xuân Kiên “Xu hướng đó đi lên, không hẳn đi theo chiều vector đi lên, nó lên và xuống”, “trong một số điều tra thống kê, tỷ lệ những người ủng hộ khuynh hướng Cộng hòa cũng xấp xỉ trên dưới một nửa chứ không rõ ràng.”

Tuy nhiên ông cũng nói “Xu thế này là xu thế của lịch sử, và Tân vương Charles III sẽ phải có những hoạt động ngoại giao, những hoạt động liên đới trong khối Thịnh vượng chung, để giữ ổn định.”

Ông nói thêm “Các quốc gia đó đã học hỏi được những giá trị tốt của cơ sở sinh hoạt giá trị dân chủ”.

Mặc dù thuộc khối Thịnh vượng chung và có quốc vương Anh là nguyên thủ, các quốc gia đó “tự trị, có quốc hội, có chính phủ, và có những quyền công dân căn bản mà họ đã thu được từ cơ sở của chế độ dân chủ phương Tây.”

Về tương lai, ông Kiên cho rằng “Hội đồng Cơ mật cũng như chính quyền Anh sẽ phải tư vấn cho quốc vương về những hoạt động thích nghi để có thể giữ được khối Thịnh vượng chung được ổn định và tiến lên trong sự cộng tác mật thiết giữa các quốc gia.”

Bấm vào đường link này để theo dõi thảo luận trên YouTube của BBC với ông Đoàn Xuân Kiên và cô Phạm Thu Trà hôm 15/9.