Việc Hoa Kỳ tấn công 'tàu ma túy Venezuela' liệu có hợp pháp?

Các chuyên gia pháp lý nói với BBC Verify rằng một cuộc tấn công do lực lượng Hoa Kỳ thực hiện vào một chiếc thuyền ở Biển Caribe - mà Nhà Trắng cho biết đã tiêu diệt 11 kẻ buôn bán ma túy - có thể đã vi phạm luật hàng hải và nhân quyền quốc tế.

Hôm 2/9, Tổng thống Donald Trump tuyên bố lực lượng Hoa Kỳ đã phá hủy một chiếc tàu mà ông cho là đã rời khỏi Venezuela. Ông nói rằng con tàu này do băng đảng Tren de Aragua điều hành và đang chở ma túy đến Hoa Kỳ.

Các quan chức quốc phòng Hoa Kỳ cho đến nay vẫn từ chối cung cấp thông tin chi tiết về cuộc tấn công mà ông Trump đã chia sẻ trên mạng xã hội Truth Social, bao gồm cả thẩm quyền pháp lý mà họ dựa vào để biện minh cho hành động đó.

BBC Verify đã liên hệ với nhiều chuyên gia về luật quốc tế và luật hàng hải, trong đó nhiều người cho rằng Hoa Kỳ có thể đã hành động bất hợp pháp khi tấn công con tàu.

Hoa Kỳ không phải là bên ký kết Công ước của Liên hợp quốc về Luật Biển, nhưng các cố vấn pháp lý của quân đội Hoa Kỳ trước đây đã nói rằng Hoa Kỳ nên "hành động theo cách phù hợp với các điều khoản của công ước".

Theo công ước, các quốc gia đồng ý không can thiệp vào hoạt động của tàu thuyền trên vùng biển quốc tế. Có một số ngoại lệ hạn chế cho phép một quốc gia bắt giữ tàu thuyền, chẳng hạn như "truy đuổi nóng", tức là tàu thuyền bị truy đuổi từ vùng biển của một quốc gia ra vùng biển quốc tế.

Giáo sư Luke Moffett của Đại học Queens Belfast cho biết: "Có thể sử dụng vũ lực để chặn một chiếc thuyền nhưng nhìn chung đây không nên là biện pháp gây chết người".

Nhưng ông nói thêm rằng việc sử dụng các chiến thuật mang tính bạo lực phải "hợp lý và cần thiết để tự vệ khi có mối đe dọa trực tiếp gây thương tích nghiêm trọng hoặc mất mạng cho các quan chức thực thi pháp luật", đồng thời lưu ý rằng các động thái của Hoa Kỳ có thể "vi phạm luật biển".

Các cuộc tấn công của Hoa Kỳ vào những người bị cáo buộc là thành viên băng đảng có hợp pháp không?

Các chuyên gia cũng đặt câu hỏi liệu việc giết hại những người bị cáo buộc là thành viên băng đảng Tren de Aragua có vi phạm luật pháp quốc tế về việc sử dụng vũ lực hay không.

Theo Điều 2(4) của Hiến chương Liên Hợp Quốc, các quốc gia có thể sử dụng vũ lực khi bị tấn công và triển khai quân đội để tự vệ. Ông Trump trước đây đã cáo buộc băng đảng Tren de Aragua tiến hành chiến tranh phi chính quy chống lại Hoa Kỳ, và Bộ Ngoại giao đã liệt nhóm này vào danh sách Tổ chức Khủng bố Nước ngoài.

Nhưng Giáo sư Michael Becker của trường Trinity College Dublin nói với BBC Verify rằng hành động của Hoa Kỳ "làm cho ý nghĩa của thuật ngữ này vượt quá giới hạn của nó".

"Việc các quan chức Hoa Kỳ mô tả những cá nhân bị giết trong cuộc không kích của Hoa Kỳ là khủng bố ma túy không biến họ thành mục tiêu quân sự hợp pháp", ông nói.

"Hoa Kỳ không tham gia vào bất kỳ cuộc xung đột vũ trang nào với Venezuela hay tổ chức tội phạm Tren de Aragua."

"Cuộc tấn công này không chỉ vi phạm lệnh cấm sử dụng vũ lực mà còn vi phạm quyền sống theo luật nhân quyền quốc tế."

Giáo sư Moffett cho biết việc sử dụng vũ lực trong trường hợp này có thể dẫn đến "hành vi giết người tùy tiện ngoài vòng pháp luật" và "vi phạm cơ bản quyền con người".

Ông cho biết: "Việc gán cho mọi người cái mác khủng bố không biến họ thành mục tiêu hợp pháp và cho phép các quốc gia lách luật pháp quốc tế".

Giáo sư Mary Ellen O'Connell của Trường Luật Notre Dame nói với BBC Verify rằng cuộc tấn công "vi phạm các nguyên tắc cơ bản của luật pháp quốc tế".

Bà nói thêm: "Việc giết người có chủ ý bên ngoài khu vực xung đột vũ trang là bất hợp pháp trừ khi nhằm mục đích cứu mạng người ngay lập tức".

"Đôi khi các nhóm vũ trang gây chiến với chính phủ buôn bán ma túy để trả tiền cho việc tham gia xung đột. Không có bằng chứng nào cho thấy băng nhóm mà Tổng thống Trump nhắm đến là một nhóm như vậy."

Nhưng các quan chức Hoa Kỳ đã nhanh chóng lên tiếng biện minh cho cuộc tấn công. Thượng nghị sĩ Đảng Cộng hòa Lindsay Graham đã viết trên X rằng cuộc tấn công là "dấu hiệu cuối cùng - và đáng hoan nghênh nhất - cho thấy chúng ta có một cảnh sát trưởng mới".

Thượng nghị sĩ Đảng Cộng hòa Bernie Moreno đến từ Ohio đã viết: "Đánh chìm con thuyền này đã cứu sống nhiều sinh mạng người Mỹ. Đối với những kẻ buôn bán ma túy và những tên độc tài ma túy, cuối cùng các người cũng sẽ nhận được sự đối xử tương tự."

Một quan chức Nhà Trắng nói với BBC Verify rằng Trump đã cho phép tấn công con tàu, được cho là do các thành viên Tren de Aragua điều khiển, sau khi rời Venezuela. Vị quan chức này nói thêm rằng tổng thống cam kết sẽ sử dụng mọi biện pháp để ngăn chặn ma túy đến Mỹ.

Lầu Năm Góc đã từ chối chia sẻ tư vấn pháp lý mà họ có được trước khi thực hiện cuộc tấn công.

Bộ trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ Pete Hegseth nói với Fox News: "Chúng tôi có nguồn lực đáng kinh ngạc và chúng đang tập trung tại khu vực... 11 kẻ buôn bán ma túy đó không còn ở đây nữa, điều này gửi đi một tín hiệu rất rõ ràng rằng Hoa Kỳ sẽ không dung thứ cho hoạt động này tại bán cầu của chúng tôi."

Ông Trump có thể tấn công mà không cần sự chấp thuận của Quốc hội không?

Những câu hỏi cũng được đặt ra về việc liệu Nhà Trắng có tuân thủ luật pháp Hoa Kỳ khi cho phép cuộc tấn công hay không. Hiến pháp Hoa Kỳ quy định chỉ có Quốc hội mới có quyền tuyên chiến.

Tuy nhiên, Điều II - quy định quyền hạn của tổng thống - nêu rõ "tổng thống sẽ là Tổng tư lệnh Quân đội" và một số chuyên gia về hiến pháp cho rằng điều này trao cho tổng thống quyền cho phép tấn công các mục tiêu quân sự. Các nguồn tin từ chính quyền Trump trước đây đã trích dẫn điều khoản này khi biện hộ cho các cuộc tấn công của Mỹ vào Iran.

Nhưng vẫn chưa rõ liệu điều khoản đó có mở rộng đến việc sử dụng vũ lực chống lại các tác nhân phi nhà nước như các băng đảng ma túy hay không.

Ông Rumen Cholakov, một chuyên gia về luật hiến pháp Hoa Kỳ tại đại học King's College London, nói với BBC Verify rằng kể từ ngày 11/9, các tổng thống Hoa Kỳ đã dựa vào Đạo luật Ủy quyền Sử dụng Lực lượng Quân sự năm 2001 (AUMF) khi thực hiện các cuộc tấn công chống lại các nhóm chịu trách nhiệm cho các vụ tấn công trong ngày đó.

"Phạm vi của nó đã được mở rộng liên tục trong các chính quyền tiếp theo", ông nói thêm. "Hiện tại, chưa rõ liệu các băng đảng ma túy như Tren de Aragua có nằm trong phạm vi quyền hạn của Tổng thống trong AUMF hay không, nhưng đó có thể là điều mà "bọn khủng bố ma túy" đang ám chỉ."

Vẫn còn nhiều câu hỏi về việc liệu ông Trump có tuân thủ Nghị quyết Quyền hạn Chiến tranh hay không, trong đó yêu cầu tổng thống "trong mọi trường hợp có thể phải tham khảo ý kiến ​​của Quốc hội trước khi đưa Lực lượng vũ trang Hoa Kỳ vào các cuộc chiến tranh".

Hoa Kỳ đã tiến hành cuộc tấn công như thế nào?

Hiện chưa rõ Hoa Kỳ đã sử dụng phương pháp nào để phát động cuộc tấn công. Ông Trump không cung cấp chi tiết trong cuộc họp báo tại Phòng Bầu dục, và Bộ Quốc phòng cũng không cung cấp thêm thông tin.

Tại Venezuela, Tổng thống Maduro vẫn chưa lên tiếng về các cuộc tấn công của Mỹ, nhưng Bộ trưởng Truyền thông Freddy Ñáñez cho rằng đoạn phim do Nhà Trắng công bố có thể đã được tạo ra bằng trí tuệ nhân tạo (AI). Trong một bài đăng trên X, ông cho rằng nước trong video "trông rất cách điệu và thiếu tự nhiên".

BBC Verify đã chạy đoạn clip qua SynthID - phần mềm phát hiện AI của Google - và không tìm thấy bằng chứng nào cho thấy đoạn phim này là giả.

Các cuộc tấn công diễn ra trong bối cảnh có thông tin cho rằng Hoa Kỳ đã triển khai một số tàu chiến đến khu vực này để hỗ trợ các hoạt động chống ma túy ở Venezuela.

Chúng tôi chưa thể theo dõi tất cả các tàu này. Tuy nhiên, bằng cách sử dụng thông tin từ các thiết bị theo dõi công khai trên tàu và video trên mạng xã hội, chúng tôi có khả năng đã xác định được bốn chiếc trong số các con tàu này trong khu vực.

Một con tàu tự nhận là USS Lake Erie - tàu tuần dương tên lửa dẫn đường - đã truyền tải vị trí cuối cùng của mình ở Biển Caribe vào ngày 30/8, phía đông Kênh đào Panama vào ngày 30/8.

Hai tàu khác tự nhận là USS Gravely và USS Jason Dunham đã phát tín hiệu vị trí lần cuối vào giữa tháng 8, tại căn cứ Mỹ ở Vịnh Guantanamo. Tàu thứ tư, USS Fort Lauderdale, đã phát tín hiệu vị trí ở phía bắc Cộng hòa Dominica vào ngày 28/8.

Ông Trump - người từ lâu đã tìm cách lật đổ Tổng thống Venezuela Nicolás Maduro - đã phê chuẩn phần thưởng 50 triệu đô la Mỹ cho bất kỳ thông tin nào dẫn đến việc bắt giữ ông.

Nhà lãnh đạo Venezuela đã tuyên bố chiến thắng trong cuộc bầu cử năm ngoái, vốn bị các nhà quan sát quốc tế cho là gian lận.

Lucy Gilder tường thuật bổ sung