Vì sao cuộc đối đầu 43 ngày làm tê liệt chính phủ Mỹ?

Đợt đóng cửa chính phủ liên bang dài nhất trong lịch sử Mỹ đã kết thúc sau 43 ngày.

Lần đóng cửa này đã khiến khoảng 1,4 triệu nhân viên liên bang không được trả lương trong nhiều tuần, nhiều người thu nhập thấp bị cắt trợ cấp lương thực và hàng ngàn chuyến bay bị hoãn hoặc hủy.

Dưới đây là phần giải đáp các câu hỏi chính về tình trạng bế tắc ngân sách lịch sử này.

Tình trạng đóng cửa đã kết thúc chưa?

Đã kết thúc.

Vào hôm 12/11- ngày thứ 43 của đợt đóng cửa - Hạ viện do đảng Cộng hòa kiểm soát đã thông qua dự luật ngân sách mới với tỷ lệ 222–209, trong đó có sáu nghị sĩ Dân chủ bỏ phiếu thuận.

Gói chi tiêu này đã được Thượng viện phê duyệt hai ngày trước đó với tỷ lệ 60–40, trong đó bảy thượng nghị sĩ Dân chủ và một thượng nghị sĩ độc lập đứng về phía Cộng hòa.

Chỉ vài giờ sau, Tổng thống Donald Trump đã ký phê chuẩn dự luật và tuyên bố: "Hôm nay là một ngày tuyệt vời."

Tuy nhiên, có thể cần vài ngày, thậm chí vài tuần, để chính phủ hoàn toàn mở cửa trở lại và khởi động lại một số chương trình thiết yếu.

Trong bối cảnh kỳ nghỉ Lễ Tạ ơn bận rộn đang cận kề vào cuối tháng này, ngành hàng không có thể cần thời gian để khôi phục hoàn toàn sau các gián đoạn. Công suất bay đang dần tăng lên, khi mức cắt giảm áp dụng trong thời gian đóng cửa đã giảm từ 6% xuống còn 3%.

Nhiều sân bay bận rộn nhất nước Mỹ đã buộc phải hủy chuyến hoặc giảm hoạt động vì nhân viên kiểm soát không lưu xin nghỉ bệnh do không được trả lương.

Gói ngân sách có gì?

Dự luật dài 328 trang gia hạn ngân sách cho hầu hết các cơ quan liên bang đến ngày 30/1.

Gói ngân sách này cấp kinh phí cho chương trình hỗ trợ lương thực SNAP, Bộ Nông nghiệp, Quốc hội và Cựu chiến binh đến tháng 9/2026.

Dự luật bảo đảm toàn bộ nhân viên liên bang sẽ được truy lĩnh tiền lương, và thu hồi việc sa thải hàng ngàn nhân viên liên bang vì lý do đóng cửa.

Tuy nhiên, dự luật không đưa vào điều khoản mà đảng Dân chủ coi là quan trọng nhất: gia hạn các khoản trợ cấp bảo hiểm y tế sắp hết hạn vốn ảnh hưởng đến khoảng 24 triệu người Mỹ.

Thay vì đưa nội dung này vào dự luật, các thượng nghị sĩ đạt thỏa thuận sẽ bỏ phiếu riêng về trợ cấp thuế vào cuối tuần thứ hai của tháng 12.

Nếu những khoản trợ cấp này không được gia hạn, chi phí chăm sóc sức khỏe của người thu nhập thấp sẽ tăng vọt.

Dự luật còn có nhiều nội dung khác.

Dự luật bổ sung quy định cấm các công tố viên liên bang kiểm tra lịch sử liên lạc trên điện thoại của thượng nghị sĩ mà không thông báo, và cho phép mức bồi thường lên đến 500.000 USD cho mỗi vi phạm.

Quy định này có hiệu lực hồi tố tới năm 2022, đồng nghĩa nhiều thượng nghị sĩ Cộng hòa có thể kiện lại việc liên lạc của họ từng bị kiểm tra trong cuộc điều tra vai trò của ông Trump trong vụ bạo loạn Đồi Capitol tháng 1/2021.

Dự luật cũng đảo ngược việc hợp pháp hóa cần sa chiết xuất từ cây gai dầu được thông qua năm 2018 - điều từng mở cửa cho sự hình thành ngành công nghiệp sản phẩm chứa THC liều thấp trị giá hàng tỷ USD.

Quy định mới "ngăn chặn việc bán tràn lan các sản phẩm gai dầu có tác dụng gây say như Delta-8 tại các cửa hàng, trạm xăng và trên mạng, đồng thời bảo vệ các sản phẩm CBD và gai dầu công nghiệp không gây say", theo tóm tắt của Thượng viện.

Ngoài ra, dự luật cấm Lầu Năm Góc tăng chi tiêu nếu chưa có sự phê chuẩn trước; và cấp 88 triệu USD để tăng cường an ninh cho Quốc hội, Tòa án Tối cao và hệ thống tòa án liên bang trước các mối đe dọa bạo lực chính trị gia tăng.

Vì sao chính phủ Mỹ phải đóng cửa?

Trong hệ thống chính trị Mỹ, cả hai viện phải thông qua kế hoạch chi tiêu trước khi tổng thống ký thành luật.

Hạ viện đã thông qua một dự luật ngân sách tạm thời, nhưng Thượng viện không thông qua do phe Dân chủ phản đối.

Đảng Cộng hòa hiện kiểm soát cả Hạ viện và Thượng viện, nhưng vào cuối tháng Chín, Thượng viện thiếu bảy phiếu để đạt mức 60 phiếu cần thiết.

Đảng Cộng hòa nắm 53 ghế và cần thêm phiếu của phe Dân chủ, điều này tạo cho phe Dân chủ đòn bẩy thương lượng.

Yêu cầu chính của phe Dân chủ là đưa vào dự luật nội dung gia hạn các khoản tín dụng thuế giúp giảm chi phí bảo hiểm y tế cho hàng triệu người Mỹ.

Vì thế, ngày 1/10, chính phủ Mỹ đóng cửa lần đầu tiên sau gần bảy năm.

Những dịch vụ nào đã dừng và khi nào sẽ hoạt động lại?

Những dịch vụ nào đã dừng và khi nào sẽ hoạt động lại?

Hàng ngàn nhân viên liên bang không thuộc nhóm thiết yếu bị cho nghỉ việc tạm thời, không lương. Giờ phần lớn những người này sẽ quay lại làm việc.

Trong thời gian đóng cửa, kiểm soát không lưu vẫn phải làm việc không lương. Nhưng một số người xin nghỉ bệnh, khiến nhiều chuyến bay bị hủy hoặc trễ. Chính phủ liên bang thậm chí yêu cầu giảm chuyến tại 40 sân bay - gồm cả các sân bay bận rộn nhất - để giảm tải cho lực lượng phải làm việc quá sức.

Những người này dự kiến sẽ được truy lĩnh lương trong vài ngày tới. Tổng thống cũng gợi ý khả năng thưởng cho kiểm soát viên không lưu đã làm việc xuyên suốt đợt đóng cửa, dù ông nói chưa rõ nguồn kinh phí.

Bộ An ninh Nội địa đã bắt đầu gửi séc thưởng 10.000 USD cho các nhân viên TSA làm việc không lương nhưng "hoàn thành nhiệm vụ xuất sắc".

Ngành hàng không có thể mất khoảng một tuần để trở lại công suất trước khi đóng cửa, theo hiệp hội các hãng hàng không lớn.

Dự kiến, tình hình sẽ phần nào cải thiện sau khi Cơ quan Hàng không Liên bang (FAA) ngày 14/11 thông báo nới lỏng hạn chế bay.

FAA sẽ tăng công suất điều hành bay từ 94% lên 97% kể từ ngày 15/11. Cơ quan này sẽ theo dõi tình hình vào cuối tuần và sau đó quyết định khi nào trở lại mức 100%.

Hơn 42 triệu người Mỹ phụ thuộc vào trợ cấp lương thực SNAP chỉ nhận được một phần tiền hỗ trợ sau khi Tối cao Pháp viện cho phép chính quyền Trump tạm giữ một phần kinh phí chờ điều trần. Các khoản này sẽ trở lại bình thường khi chính phủ mở cửa.

Các bảo tàng và đài tưởng niệm như Bảo tàng Lịch sử Mỹ và Bảo tàng Hàng không & Không gian ở Washington DC - từng không hoạt động trong thời gian đóng cửa chính phủ - đã mở cửa lại từ 14/11. Một số địa điểm khác như Vườn thú Quốc gia sẽ mở lại từ 15/11 hoặc theo từng giai đoạn.

Trong khi hầu hết nhân viên liên bang không được trả lương, các nghị sĩ Quốc hội vẫn tiếp tục nhận lương.

Một số chương trình liên bang sẽ mất nhiều thời gian lâu để khôi phục.

Chương trình hỗ trợ sưởi ấm LIHEAP dành cho khoảng 6 triệu hộ thu nhập thấp sẽ không hoạt động trong vài tuần, đúng vào mùa đông. Head Start - chương trình giáo dục sớm cho trẻ em - cũng có thể mất vài tuần để vận hành lại.

Không phải mọi lĩnh vực của chính phủ đều bị ảnh hưởng.

Lực lượng thực thi pháp luật liên bang vẫn hoạt động bình thường, các khoản lương hưu và trợ cấp Medicare vẫn được chi trả, và bưu điện vẫn phát thư. Chính quyền Trump cũng đã dùng quỹ nghiên cứu và nhận tiền từ một nhà tài trợ ẩn danh để trả lương cho quân đội.

Tác động đến kinh tế như thế nào?

Ảnh hưởng của các đợt đóng cửa chính phủ đối với nền kinh tế thường ở mức hạn chế và mang tính tạm thời - tương tự như sự gián đoạn do một cơn bão tố phong ba gây ra.

Nhưng vẫn gây ra nhiều vấn đề. Các thủ tục phê duyệt khoản vay và giấy phép bị trì hoãn, và hàng trăm triệu USD hợp đồng liên bang bị treo lại.

Không giống nhân viên chính phủ, các nhà thầu không được truy lĩnh lương khi chính phủ mở cửa trở lại, và nhiều doanh nghiệp trong số họ là các công ty nhỏ, không có hợp đồng lớn khác để bù đắp.

Nhìn chung, các chuyên gia ước tính đợt đóng cửa này làm giảm khoảng 0,1 - 0,2 điểm phần trăm tăng trưởng kinh tế mỗi tuần - tương đương khoảng 15 tỷ USD mỗi tuần.

Những đợt đóng cửa chính phủ trước đây diễn ra như thế nào?

Đóng cửa chính phủ vì bế tắc ngân sách là một đặc trưng của chính trị Mỹ.

Đợt đóng cửa lâu thứ hai kéo dài 34 ngày, bắt đầu vào cuối năm 2018, trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump.

Nhưng các cuộc xung đột lập pháp như thế này đã tồn tại từ rất lâu trước đó.

Dưới thời Tổng thống Ronald Reagan trong thập niên 1980, đã xảy ra tám đợt đóng cửa, dù tất cả đều khá ngắn.

Cựu Tổng thống Dân chủ Bill Clinton trải qua đợt đóng cửa 21 ngày vào năm 1995, trong khi một đợt đóng cửa kéo dài 16 ngày đã diễn ra dưới thời ông Barack Obama vào năm 2013.