Chân dung lãnh đạo VN một thời qua ký ức con trai cụ Trần Duy Hưng

'Đảng và Bác Hồ' hiện lên khá rõ ràng và sinh động trong ký ức được kể lại qua những trang viết của con trai một cố Thị trưởng Hà Nội dưới thời chính quyền Việt Nam Dân chủ Cộng hòa mà BBC tiếp cận được trong dịp Việt Nam đánh dấu những ngày lễ chính trị 19/8 và 2/9 năm nay.

Đó là những hồi ức, chưa in thành sách, được ông Trần Tiến Đức, người con trai thứ của Bác sỹ Trần Duy Hưng, cựu Thị trưởng đầu tiên của chính quyền Việt Minh thiết lập ở Hà Nội, ghi lại qua những trang viết mà ông đặt tên "Đời Là Một Cuộc Rong Chơi".

Trong những ấn tượng mà các trang viết đem lại, có thể thấy ngay hình ảnh của một chính quyền, bộ máy quyền lực, cùng các quan chức chủ chốt, trong đó có cả những lãnh tụ, lãnh đạo từ thời trứng nước của chính quyền Việt Minh, Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và cuộc cách mạng của họ, được thể hiện với những nét khá sống động mà như tác giả nói là những gì in dấu như một cuốn phim cuộc đời ngày hôm qua, hôm nay chiếu lại.

Xét lại vai trò Tướng Giáp: Một quan điểm viết sử mới tại Việt Nam

Nội các Trần Trọng Kim: 5 thành tựu trong 4 tháng

Trần Đính: 'Đèn Cù là tiếng kêu đau' của tôi

Năm 1945: Cướp chính quyền và thay quyền dân

Cách mạng tháng Tám, Cựu Hoàng Bảo Đại và chính quyền Trần Trọng Kim

"Đời Là Một Cuộc Rong Chơi", bên cạnh hồi ức cá nhân và gia đình, kể về cuộc cách mạng và những giai đoạn hình thành, phát triển ban đầu của chính quyền Việt Minh, cho tới nhiều thập niên sau khi những người Cộng sản Việt Nam giành được chính quyền.

Trần Tiến Đức, nguyên Vụ trưởng Vụ Truyền thông, Ủy Ban Nhà nước về Dân số, Kế hoạch hóa Gia đình Việt Nam, dùng câu chuyện bản thân và gia đình Bác sỹ Trần Duy Hưng để kể lại.

Chân dung 'Đảng, Bác' qua những con người cụ thể

Có thể điểm qua một vài nhân vật, điểm xuyết không đầy đủ theo sợi chỉ sự kiện cuộc đời được nhìn lại qua hồi ký của tác giả.

Hồ Chí Minh: Một con người giản dị, hiểu biết, có văn hóa, yêu trẻ em, am hiểu Đông - Tây, rất tâm lý trong ứng xử, đối đãi trong ngoài, trong đó có các cán bộ mà ông sử dụng (như Trần Duy Hưng, bố đẻ của tác giả hồi ký).

Trong đó có một chi tiết kể lại rằng một lần Bác Hồ gặp gỡ các cháu thiếu sinh được cử sang Trung Quốc học tập, rèn luyện, các cháu hỏi Bác vì sao trong va-li, hành lý của Bác lại có một đôi giày phụ nữ, mà theo lời kể của tác giả có thể là của một người phụ nữ Trung Quốc tên là Tăng Tuyết Minh. Nhà lãnh đạo Cách mạng nói đại ý các cháu còn bé, tò mò làm gì.

Trường Chinh: Hoạt động khôn ngoan, biết nhớ ơn người từng giúp đỡ mình thoát hiểm.

Hồi ức Trần Tiến Đức kể rằng trong thời hoạt động cách mạng của Việt Minh, ông Trường Chinh bố trí nơi hoạt động của mình ở một căn nhà ở ven làng, tại một vùng nông thôn miền Bắc, mà phía sau ngôi nhà đơn sơ đó có lối thoát cửa hậu chạy ngay ra bờ bãi, gần một bến sông.

Một lần ông bị địch, lính Pháp, vào lùng, đã theo cửa này thoát ra. Trong lúc tìm cách thoát hiểm, ông được một người chèo thuyền áp vào bờ đưa đi thoát.

Sau này, khi trở thành lãnh đạo cao cấp của Đảng và chính quyền 'những năm kháng chiến chống Mỹ', có lần người chèo thuyền đó đã lên Hà Nội xin gặp ông Trường Chinh tại nhà riêng, giải quyết chế độ cho con đang gặp khó khăn.

Ông Trường Chinh nghe tên khách được cấp dưới báo cáo, đã mời vào, tiếp, lắng nghe chăm chú và đã giải quyết ngay việc chế độ, chính sách ấy.

Phạm Văn Đồng: Bình dị, gần gũi ít ra là với tác giả, chẳng hạn hồi ức của Trần Tiến Đức kể một chi tiết.

Thủ tướng khi tới công trình Nhà máy Thủy Điện Sông Đà ở Hòa Bình, một công trình quy mô mà Liên Xô khi đó giúp Việt Nam xây dựng, trong lúc ném tượng trưng một khối bê tông nhỏ có hình đúc sẵn (kiểu kim tự tháp) xuống nơi mà sau đó hàng tấn đá và khối bê tông được đổ xuống khu vực để hàn cửa đập, đã bất ngờ bị 'mất thăng bằng' mà nếu không cẩn thận có thể đổ rơi xuống.

Chính tác giả, khi đó làm đạo diễn lên làm phim, đã kịp thời 'túm áo' của Thủ tướng kéo lại, nhanh hơn cả cảnh vệ của ông Phạm Văn Đồng. Ông Thủ tướng quay lại và chỉ nói rất nhẹ nhàng lời cảm ơn, mà tác giả cho thấy còn nhớ một cách sống động tới bây giờ.

Võ Nguyên Giáp: Sẵn sàng hợp tác, khi phải thực hiện lại một cuộc phỏng vấn ghi hình tới hai lần, ở hai địa điểm khác nhau, vào thời điểm mà tên tuổi của ông bị 'ỉm đi', 'che mờ', và có chủ trương cho về vườn.

Trần Duy Hưng: cựu Thị trưởng Hà Nội, dưới chính quyền mới của VNDCH, cha đẻ của tác giả, một nhân sỹ, trí thức tây học, có chuyên môn, đạo đức, nhân từ, gần dân, thương dân, không luồn cúi, từng được trọng dụng, nhưng rồi lại bị phân biệt đối xử ngay trong đảng.

Cuối đời bị từ chối không cho ra nước ngoài điều trị, dưỡng bệnh (không cho đi Pháp), mất tại bệnh viện (Hữu Nghị Việt - Xô), khi mất không trăn trối gì.

Trần Lâm: Lãnh đạo ngành phát thanh, truyền hình biết tin tưởng, giao phó cho người có chuyên môn, tâm huyết, năng lực (là tác giả) trong các công việc có tính đột phá về nội dung, công nghệ, kỹ thuật, thể hiện có khả năng trọng dụng và sử dụng nhân tài (ít ra là qua trường hợp tác giả và các đồng nghiệp), dám giao phó để nhân tài phát huy (hợp tác truyền hình quốc tế Việt - Xô, làm các cầu truyền hình đầu tiên, khai phá, có tính cột mốc, trong đó có các sự kiện du hành gia Phạm Tuân được đưa lên vũ trụ, Olympics 1980 tại Moscow/Maskva, các sự kiện chính trị khác...)

Võ Văn Kiệt: Một nhà lãnh đạo có tầm nhìn, có năng lực, cấp tiến, bén nhạy với những vấn đề mới, đầu óc lãnh đạo chiến lược, có tầm nhìn, có bản lĩnh, quyết tâm, dám đi những bước đi và ra những quyết định có tầm vóc lâu dài, chiến lược, biết tin tưởng cán bộ, trọng dụng nhân tài, sống có tâm, hiểu biết, hòa nhã.

Tác giả đã được ông Kiệt trọng dụng và hết sức tin cậy, ủng hộ trong nhiều công việc quan trọng, hỏi ý kiến, giao việc quan yếu, chiến lược (làm chiến lược, chính sách, kế hoạch dài hạn về các lĩnh vực liên quan Dân số, Kế hoạch hóa gia đình, Dân số & Phát triển...), hỏi ý kiến (để thăm dò) khi dự định làm tuyến đường tải điện chiến lược nối kết Bắc - Nam...

Gần gũi, chân tình, chia sẻ: chơi tennis cùng, uống rượu cùng, người thân (con gái) của cán bộ mất (do gặp nạn), đến tận nhà để thắp hương, chia sẻ...

Và hàng chục nhân vật khác nữa trong các tổ chức, cơ quan khác nhau mà tác giả có dịp làm việc, hợp tác, cộng tác, quen biết, sinh hoạt, nhiều người trong đó là các bạn học, 'chiến hữu' từ thời niên thiếu ở Hướng đạo, rồi An toàn khu (ATK), thiếu sinh quân (đi học tại Trung Quốc), rồi du học sinh, sinh viên đi học tại Liên Xô, các đồng nghiệp tại các cơ quan trong ngoài nhà nước, chính phủ mà tác giả có dịp gặp gỡ, làm việc trực hay gián tiếp...

Bản thân tác giả Trần Tiến Đức hiện ra như một người đa tài, đa năng, làm việc trong rất nhiều lĩnh vực quan trọng, mà như tác giả kể, ở lĩnh vực nào cũng như hay gần như là người đi đầu, đột phá, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm.

Qua cuộc đời trên 80 năm trải qua tới nay của tác giả, có thể thấy Trần Tiến Đức đã có rất nhiều dịp quý và hiếm để sống và làm việc trong chế độ, nơi mà tại đó ông làm việc hết mình, xông xáo, lăn xả trong suốt cuộc đời, như tác giả tự kể.

Chân dung chế độ từ góc nhìn Trần Tiến Đức hiện lên sinh động, gần gũi, khá rõ ràng trong sách.

Dường như, theo tác giả, những người Cộng sản khi cần thì sử dụng, khi không cần thì có thể đối xử khác đi (như với cha tác giả). Sử dụng nhưng kiềm chế, có vạch lằn ranh, không cho phát triển thêm (như với tác giả, được sử dụng làm chuyên viên, phiên dịch, tư vấn, tham mưu... nhưng không cho đi học chính quy, trường lớp nữa, làm cho bị... lỡ thời).

Qua đó có thể thấy xã hội Việt Nam hiện lên sinh động, có những 'khuôn mặt người', 'hơi thở người', với đủ 'hỷ, nộ, ái, ố', những ưu và cả khuyết tật... đằng sau những quyết định, luật lệ, những chuyển động của cỗ máy quyền lực, ứng phó trong ngoài, đối nội, đối ngoại qua suốt những chặng đường, giai đoạn mà tác giả là một chứng nhân.

Hồi ký 'Đời Là Một Cuộc Rong Chơi' của Trần Tiến Đức có thể được coi là một tư liệu đáng chú ý, có thể được viết ra như bởi một chứng nhân, cung cấp thêm thông tin về Việt Nam trong giai đoạn từ 1945, qua 1954, qua 1975, cho tới gần đây.

Một số độc giả ban đầu của bản thảo 'Đời Là Một Cuộc Rong Chơi' mà tác giả Trần Tiến Đức viết đã bày tỏ và chia sẻ trên truyền thông mạng xã hội. Những người này mong ước cuốn sách sẽ mau sớm được in ấn, xuất bản dù chính thức hay không tại Việt Nam và hải ngoại.