Việt Nam đang thay đổi nhanh chóng, từ một quốc gia đóng cửa và nhiều áp bức thành một nền kinh tế năng động. Trong phần tiếp của loạt bài về Việt Nam, Kate McGeown của BBC nhìn vào một Việt Nam thay đổi cả về văn hóa chứ không chỉ về kinh tế.

	Đỗ Hoàng Diệu là tác giả của tập truyện Bóng Đè

Khi họa sĩ Trần Lương tìm cách đưa một nhóm sinh viên sang thăm Trung Quốc hồi năm ngoái, mục đích của anh chỉ là tìm cảm hứng nghệ thuật.

Nhưng anh đã gặp phải sự kiểm duyệt khi mà công an văn hóa tịch thu các tư liệu và cấm không cho anh rời Việt Nam.

Anh không phải là nghệ sĩ hay nhà văn duy nhất ở Việt Nam bị những cấm đoán của đảng Cộng sản nhắm vào.

Nghệ sĩ Đào Anh Khánh đã từng có một số show bị cấm ra mắt, còn nhà văn Đỗ Hoàng Diệu thì thấy tác phẩm của cô bị một cơ bão phê phán tấn công.

Cả ba người này không làm điều gì mang tính chính trị nhưng cách họ trình bày sự vật bên ngoài các chủ đề truyền thống như tình yêu gia đình, tình yêu dân tộc đã đủ để chính quyền ‘đánh’ họ vì có ‘nguy cơ’ trở nên phản loạn.

Franz Xaver Augustin, Giám đốc Viện Goethe ở Hà Nội nói rằng trong lúc Việt Nam đổi mạnh về kinh tế và đang vươn ra thị trường toàn cầu, những thay đổi trong chính trị và văn hóa diễn ra chậm hơn nhiều.

Ông nói:-"Tại Đông Âu, nghệ thuật là xương sống của phong trào làm đổ chế độ cũ, nhưng tại đây thì không phải như thế,"

"Có rất ít nghệ sĩ thực sự là những người bất đồng chính kiến, và kể cả như thế thì họ vẫn còn rất thận trọng về những việc họ làm."

	Nghệ sĩ Đào Anh Khánh nói về cơn khát nghệ thuật mới lạ

Đào Anh Khánh nói:

-"Nghệ sĩ tại Trung Quốc có thể có quan điểm riêng về lãnh tụ như ông Mao, và các tác phẩm của họ vẫn được chấp nhận. Còn tại Việt Nam bạn không được phép làm thế với ông Hồ Chí Minh."

Trần Lương cũng đồng ý rằng "Trung Quốc cởi mở hơn Việt Nam,"

Anh nói thêm rằng "Chúng tôi không thể nào so sánh với họ được."

Không lời giải thích

Trên thực tế, chính quyền ở Việt Nam cho phép công dân hưởng khá nhiều tự do. Truyền thông thì vẫn bị kiểm duyệt chặt chẽ, nhưng cuộc sống tại Việt Nam - nếu không kể sinh hoạt của một số nhỏ những người bất đồng chính kiến có tiếng – thì không cảm thấy bị gò bó hơn ở các nước Đông Nam Á khác.

Nhưng đây chính là điều nhiều người trong số văn nghệ sĩ tại Việt Nam không thể giải thích được vì sao các tác phẩm của họ lại bị coi là nguy hiểm.

Trần Lương kể: "Nhà chức trách chưa bao giờ nói với tôi vì sao họ ngăn không cho tôi sang thăm Trung Quốc,"

	Nhà nước hỗ trợ nhiều công tác tuyên truyền

Đỗ Hoàng Diệu, tác giả Bóng Đè thì nói "Tôi chưa bao giờ nghĩ rằng tác phẩm của tôi lại gây tranh cãi nhiều như thế,"

"Chủ đề chính của tôi là đất nước này hiện vẫn sống dưới cái bóng của quá khứ,"

"Nhưng tôi không viết các truyện ngắn để nêu ra một vấn đề cụ thể nào cả."

Đào Anh Khánh chắc chắn là biết nhiều hơn những người khác về chuyện đảng cầm quyền lo ngại những hình thức nghệ thuật đương đại và văn chương thế nào.

Trước khi thành một nghệ sĩ trường phái performance, anh đã làm trong ngành công an 18 năm, mà lại đúng trong ngạch công an văn hóa.

"Chúng tôi đã liên tục theo dõi các văn nghệ sĩ và buộc họ phải đi theo đường lối định sẵn.,"

"Tôi đã cảm thấy không thoải mái vì tôi không biết điều gì xấu trong những thứ tôi nhìn nhận. Tôi nghĩ chính quyền cũng không biết. Nhưng có thể họ cứ sợ những gì khác lạ."

Phản bội

Việt Nam vẫn còn làm một quốc gia rất bảo thủ, và điều đó được thấy trong nghệ thuật.
Ông Augustin nói: "Phê phán bất cứ điều gì xảy ra ở đây đều bị coi là hành vi không tốt, thậm chí gần như bị coi là phản bội đất nước."

Bởi thế, đa số văn sĩ tập trung vào các chủ đề phấn khởi về cuộc sống ở Việt Nam. Còn các nghệ sĩ thì sản xuất ra các hình ảnh về gia đình hạnh phúc, các cảnh đồng quê yên bình, hay những cảnh thiên nhiên tươi đẹp.

Và tất nhiên, một hình thức nghệ thuật nữa, chí ít là theo cách nhìn của nhà cầm quyền, chính là vẽ tranh cổ động.

Sự hỗ trợ từ phía chính quyền đối với những người làm việc trong lĩnh vực này lớn hơn nhiều so với những nghệ sĩ đương đại.

Nhưng, như trong nhiều lĩnh vưc khác của cuộc sống tại Việt Nam, tình hình đang từ từ thay đổi.
Những nghệ sĩ phải rời đất nước ra đi vài chục năm trước vì những cấm đoán trong văn hóa, nay đang trở về.

Và theo ông Augustin thì có một thế hệ văn nghệ sĩ trẻ tại Việt Nam đang nóng lòng muốn mở ra các chân trời mới.

Đỗ Hoàng Diệu thừa nhận rằng dù truyện của cô gây ra tranh cãi nhưng nếu cô viết các truyện đó vài chục năm trước thì hẳn mọi thứ còn tệ hơn nhiều.

"Nếu tác phẩm của tôi được in ra 10 hay 20 năm trước thì chắc tôi không được hưởng tự do sống tại Hà Nội,"

'Cơn khát nghệ thuật'

	Các tác phẩm của Trần Lương nói về sự đau đớn và tự do

Cùng lúc, một cuộc triển lãm quốc tế mang tên Saigon Open City vừa bắt đầu ở TP Hồ Chí Minh, nhằm khuyến khích ý thức về nghệ thuật đương đại.

Như Đào Anh Khánh nói, có một cơn khát các hình thức thể hiện nghệ thuật mới lại tại Việt Nam nếu chínhq n cho phép các hình thức đó xuất hiện và tồn tại.

Anh nói về các show diễn của mình:

"Tôi không cần phải quảng cáo về những điều mình làm. Người này nói với người kia và thế là tôi có rất nhiều người đến xem,"

"Ai ở Việt Nam cũng đang thèm một cái gì đó mới lạ."