Tiến sĩ John H Arnold Giảng viên lịch sử ở Đại học East Anglia

	Bất kỳ thứ gì cũng có thể trở thành tư liệu soi sáng lịch sử

Nhiệm vụ cho một người muốn làm lịch sử là đầu tiên cần hiểu làm thế nào nắm bắt cái nét ấy, và thứ hai, khảo sát làm thế nào mảnh vỡ đầu tiên có thể được kết nối với mảnh thứ hai, thứ ba, vân vân.

Bằng cách chắp nối những đoạn nhỏ kiến thức về quá khứ, chúng ta có thể xây dựng một bức tranh tổng hợp của một sự kiện lịch sử, chủ đề hoặc con người. Vì thế nhiệm vụ của ta giống như việc sắp xếp lại một trò ghép hình. Tuy nhiên, đó là một trò chơi lạ, khá dễ thay đổi. Những mảnh riêng lẻ ta tìm ra có thể được ghép theo nhiều cách, và vì thế những bức tranh có thể khác nhau, tùy thuộc con đường ta chọn.

Bức tranh quá khứ vì thế chịu ảnh hưởng của hai yếu tố. Thứ nhất là những đòi hỏi, khả năng và hạn chế của từng mảnh bằng chứng lịch sử - nó nói cái gì, nó thể hiện gì, chúng ta nghĩ gì về nó về mặt sự thật, thành kiến và ý kiến. Yếu tố thứ hai chủ quan hơn, dính dáng tới hành trang mà mỗi chúng ta đem theo khi khảo sát quá khứ - bức tranh chúng ta muốn khám phá là gì, chúng ta diễn giải bằng chứng ra sao, con đường ta chọn là gì.

Yếu tố lựa chọn

Mọi nghiên cứu lịch sử tốt đều cần sử dụng nguồn tư liệu một cách công bằng, đối xử với chúng bằng sự thận trọng, không bẻ cong bằng chứng để phù hợp với một tư tưởng định sẵn. Tuy nhiên, những nghiên cứu lịch sử hay nhất là những nghiên cứu cũng nhận thức được những lựa chọn mà sử gia đi theo. Mọi lịch sử - mọi bức tranh được tiết lộ - đều dính một mức độ lựa chọn nhất định từ phía sử gia. Nếu ta nhận thức được về từng lựa chọn, chúng ta sẽ có thể có những quyết định tốt hơn, thay vì đi theo những tư tưởng và định kiến có sẵn của mình.

Yếu tố lựa chọn này là không thể tránh, một phần đơn giản là vì có quá nhiều tư liệu lịch sử ở quanh ta. Điều này nghe có vẻ ngạc nhiên, nhưng nó đúng. Ngay cả với thời trung cổ, tổng số nguồn tư liệu còn lại rất lớn, một người có đọc hết đời cũng không hết.

Liên quan giai đoạn gần đây hơn, chính sự phong phú này là trở ngại cho sử gia. Dĩ nhiên, nếu ta chỉ hạn chế lĩnh vực quan tâm ở một thời kì, nơi chốn nhất định, nguồn tư liệu có thể nhỏ bớt lại. Nhưng dù vậy, ta vẫn phải lựa chọn nơi chốn và nội dung ta muốn khảo sát, và loại tư liệu ta muốn dùng. Toàn bộ những lựa chọn này sẽ tác động tới bức tranh mà ta sẽ vẽ ra.

Vì thế chúng ta cần quyết định mình bắt đầu từ đâu. Có nhiều cách để những người nghiên cứu tìm ra điểm bắt đầu. Họ có thể quyết định rằng họ muốn khảo sát một chủ đề cụ thể như chính trị nghị trường trong thế kỷ 18. Trong trường hợp này, kinh nghiệm và kiến thức về quá khứ có thể khiến họ thấy họ cần xem xét hồ sơ của nghị viện, hồ sơ địa phương về các cuộc bầu cử, và những văn bản vận động của các chính khách.

Ngoài ra, ta cũng có thể để ý một ghi chú thoáng qua về một số nguồn trong một tác phẩm nào đó; nó có thể không làm tác giả thấy thú vị nhưng độc giả lại thấy tò mò. Ví dụ, các sử gia thời kì đầu không để ý các phiên tòa xử phù thủy ở Anh quốc thế kỷ 17, nhưng những sử gia gần đây (trong đó có tôi) lại thấy rằn những nguồn tư liệu liên quan các phiên tòa này thật hấp dẫn.

Thêm nữa, chúng ta có thể nghiên cứu một chủ đề và rồi tình cờ thấy một bằng chứng bất ngờ mà sẽ đưa ta đi theo hướng khác. Nghệ thuật của một sử gia là tập trung kỹ cho một chủ đề đã chọn, trong khi vẫn để ý những phát hiện mới có thể nằm đâu đó. Không phải lúc nào cũng dễ dàng nhưng chắc chắn hấp dẫn.