Dave MacLeod

	Herodotus, sống ở thế kỷ 5 trước CN, được xem là cha đẻ của khoa lịch sử

Một số khu vực và thời kỳ (ví dụ Pháp thế kỷ 19 hay thế giới thế kỷ 20) có ưu thế nhờ vào tư liệu tồn tại rất nhiều so với các thời khác, ví dụ Đức thời cổ đại. Trong khi các sử gia của văn hóa đại chúng thời trung cổ và đầu hiện đại luôn vất vả tìm tư liệu, hoặc phải tái định giá các hồ sơ, thì những người quan tâm lịch sử chính trị hiện đại lại phải đối diện với quá nhiều văn bản – cả đời người không thể đọc hết.

Các sử gia nói họ chỉ nắm bắt được một khía cạnh nhỏ của lịch sử. Ở điều này, chúng ta bị chi phối bởi sự tăng trưởng về khối lượng nguồn tư liệu. Nay, trong thế kỷ 21, sự phong phú này càng rõ rệt.

Gương mặt thay đổi của lịch sử

Tầm mức nghiên cứu của sử gia cũng chịu ảnh hưởng bởi các thái độ văn hóa.

Sự mở rộng ngành nghiên cứu và số lượng gia tăng của người tham gia, cũng như sự bùng phát của các nghiên cứu đại học từ thập niên 1960, đã khiến các sử gia nay tập trung vào từng mảnh vụn nhỏ của quá khứ.

Lịch sử ngày hôm nay bị phân cách bởi sự phân kỳ thời gian, đặc điểm riêng từng nước, bởi những phân biệt theo chủ đề và khác biệt về phương pháp luận. Ngoài ra, không thể bỏ qua tầm quan trọng của sự thay đổi về quy chuẩn xã hội. Lịch sử nước Anh ngày nay không thể bỏ qua lịch sử về xã hội đa văn hóa gần đây và di sản con người quan trọng của đế chế toàn cầu trước đây.

Lịch sử thay đổi theo thời gian

Một trong những yếu tố quan yếu trong những suy tư về lịch sử là ta phải nhận thức rõ những thay đổi theo thời gian. Sẽ sai lầm nếu nói các xã hội tiến bộ hơn theo thời gian, nhưng ta cũng cần phải ghi nhận tầm quan trọng của đổi thay.

Nhận xét này cũng có thể dành cho việc nghiên cứu lịch sử. Cách sử gia làm việc, những đánh giá về cái mà họ xem là quan trọng, và những phương pháp họ dùng, đã khác biệt theo thời gian.

Thời gian cũng tác động tới khả năng đánh giá của chúng ta đối với tác phẩm của một sử gia. Chúng ta có thể đánh giá sự chính xác của tác phẩm của một học giả thế kỷ 20 bằng cách quay lại cũng chính những nguồn mà ông ta dùng.

Các trường phái

Chúng ta có thể có những phân biệt hữu ích giữa phương pháp và cách tiếp cận tùy theo thời gian và nơi chốn. Sử gia Hy Lạp vĩ đại Thucydides đã viết sử theo kinh nghiệm riêng của ông hay của những người mà ông trò chuyện, và ông nghĩ rằng không thể nào biết rõ quá khứ xa xôi hơn. Mục đích của ông là giúp thế hệ sau học từ những sai lầm của quá khứ.

Trong giai đoạn trung đại, ảnh hưởng của Thượng đế được xem là tác nhân quan trọng quyết định công việc con người, và mục đích chính của lịch sử là biện hộ cho ảnh hưởng của Thượng đế.

Sang thế kỷ 19, các sử gia như Leopold Von Ranke xem mình là có cách tiếp cận hoàn toàn khách quan trước bằng chứng lịch sử. Nhưng dĩ nhiên các sử gia này cũng viết về quá khứ dựa trên quan niệm của họ về tiến bộ liên tục của quốc gia nhà nước và các thể chế của nó.

Thế kỷ 20 được đánh dấu bởi phản ứng chống lại cách viết sử của thế kỷ trước, đặc biệt là bác bỏ vóc dáng trung tâm của các nhân vật xuất chúng và phong cách viết sử anh hùng. Lịch sử trở nên mở rộng hơn trong định nghĩa về ai và cái gì quan trọng trong quá khứ, và cũng lấy cảm hứng từ lý thuyết xã hội.

Vì thế trường phái Annales của Pháp đã đưa môi trường, cuộc sống của người bình thường vào sách sử. Sự cổ vũ cho lịch sử của người bình thường – ‘lịch sử từ dưới lên’ – đạt đỉnh cao với truyền thống lịch sử xã hội Mác – xít của những học giả như EP Thompson.