Khách sạn Daewoo nơi trú chân của nhiều đoàn cấp cao khi đến thăm Việt Nam

Đài BBC đã gọi điện hỏi giáo sư Carl Thayer, một chuyên gia Việt Nam hàng đầu tại Úc về nhận xét của ông về chuyến đi và các chủ đề hai nước Trung Việt quan tâm. Trước hết ông Carl Thayer nhận xét về thời điểm ông Hồ Cẩm Đào sang thăm Việt Nam

Carl Thayer Vâng điều đầu tiên tôi muốn nói đây là một phần của cơ chế trao đổi cấp cao mà Việt Nam và Trung Quốc đồng ý với nhau từ năm 1999. Hai nước khi đó ký hiệp định khung hợp tác, văn kiện tạo tiền đề cho những chuyến thăm như thế này. Gần hơn nữa theo tôi chuyến đi của ông Hồ có lẽ để đáp lại chuyến thăm TQ của chủ tịch nước VN, ông Trần Đức Lương sang Trung Quốc hồi tháng Năm.

Đặt trong bối cảnh chiến lược chung thì chuyến đi là một đối trọng với chuyến thăm Mỹ của ông Phan Văn Khải hồi tháng Sáu. Trước ông Khải thì có bộ trưởng Quốc phòng Việt Nam sang Mỹ. Và trong trường hợp chuyến thăm của ông Hồ Cẩm Đào thì Bộ trưởng Quốc phòng Việt Nam cách đây mấy ngày cũng đã sang TQ.

BBC Cũng phải nhắc lại rằng ông Hồ Cẩm Đào giữ ba chức vụ quan trọng trong bộ máy đảng, chính quyền tại TQ, đó là chủ tịch nhà nước, Chủ tịch Đảng, và Bí thư quân ủy trung ương, mô hình mà Việt Nam có lúc muốn học theo. Theo ông Việt Nam có muốn thực hiện chế độ này hay không?

Carl Thayer Việt Nam cũng đã bàn luận nhiều về một lãnh đạo nắm ba chức quan trọng, nhất là đất nước này đang chuẩn bị cho đại hội Đảng sang năm. Đặc biệt Việt Nam đang cân nhắc có nên để cho tổng bí thư nắm luôn chức chủ tịch nhà nước hay không, tuy nhiên nhiều người ở Việt Nam e ngại họ không muốn để cho một người nắm quá nhiều quyền lực.

Nhân sự cấp cao

BBC Ông có nghĩ là Ông Hồ Cẩm Đào khi sang Việt Nam sẽ vận động cho phe nhóm thân Trung Quốc ở trong Bộ chính trị để có thân thế hơn ít nhất họ sẽ nắm được các chức vụ quan trọng sau đại hội đảng?

Carl Thayer Tôi cho rằng nhận định như thế có cơ sở vì những lãnh đạo trung ương nào chống lại Việt Nam đi quá gần với Mỹ sẽ dùng chuyến thăm này để tăng thêm vị thế của họ. Anh có thể gọi họ là nhóm thân Trung Hoa, tôi thì cho những người này bám quá sâu vào ý tưởng xã hội chủ nghĩa. Những người này cho rằng VN không nên nhích lại quá gần với Mỹ, vì như vậy đất nước sẽ bỏ rơi nguyên lý của chủ nghĩa xã hội, và rằng Việt Nam nên học tập mô hình của TQ.

Cạnh đó tôi cho rằng chuyến đi xảy ra vào đúng thời điểm tại VN đang có cân nhắc, bàn bạc về việc chọn lựa đội ngũ lãnh đạo mới, có thể có nhiều thay đổi trong nhóm lãnh đạo cao cấp, và liên quan đến điểm này thì chắc chắn Trung Quốc rất quan tâm đến ai sẽ là lãnh đạo trong thời gian tới tại VN.

Đầu tư và mậu dịch

BBC Thế còn khía cạnh mậu dịch và viện trợ của TQ dành cho VN. Ông có cho rằng phía VN sẽ tìm cách vận động để TQ tạo điều kiện hơn nữa về chuyện này

Carl Thayer Tôi cho rằng TQ đã qua mặt Hoa Kỳ trở thành thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam. Còn về viện trợ thì Việt Nam có cái nhìn rằng viện trợ của TQ chưa tương xứng với những gì nước này được hưởng. Một điều nữa làm cho chuyến đi này trở nên quan trọng là Việt Nam vừa nhỡ dịp gia nhập Tổ chức thương mại thế giới, WTO, trong năm 2005, do vậy hai nước cần gặp nhau để trao đổi kinh nghiệm và biết đâu có thể khai thông thêm thị trường cho hàng hóa của VN. Nhưng tôi nhấn mạnh là hàng của VN vẫn thua sức cạnh tranh so với hàng hóa từ TQ.

BBC Tôi muốn hỏi ông về chủ đề phân định đường biên giới trên bộ và trên biển giữa hai nước, ông có nghĩ là hai bên xuất hiện sau đàm phán đều cảm thấy hài lòng hay không?

Carl Thayer Vâng tại nơi chỗ công quyền, người ta nói kiểu như đường biên giới coi như đã hoạch định xong. Đây là chủ đề nhậy cảm đến mức người Việt trong nước và ở hải ngoại có cảm tưởng rằng ban lãnh đạo đã nhân nhượng Trung Hoa quá nhiều. Điều cần biết ở đây là hai nước đang trong quá trình cắm mốc biên giới, việc này có lẽ sẽ cần thêm thời gian, và bên cạnh các ý kiến cho rằng VN đã nhường đất cho TQ, ta phải thừa nhận rằng ngồi xuống để giải quyết phân định đường biên là một bước tích cực xây dựng niềm tin giữa hai quốc gia. Cạnh đó hai nước cũng đồng ý các cơ chế giải quyết tranh chấp tại cấp địa phương, cấp vùng, và quốc gia, so với giai đoạn trước đây như thế là khá tích cực.

Mô hình Trung Quốc

BBC Chuyển sang câu hỏi sửa đổi điều lệ Đảng, mà có người nói Việt Nam đang tìm cách học từ Trung quốc - qua một số thay đổi mà đảng viên sẽ thông qua tại đại hội 10 sắp tới. Ông biết gì về những thay đổi này, và chúng nói gì về chính trị tại Việt Nam?

Carl Thayer Điều tôi có thể nói ngay được đó là Việt Nam luôn theo dõi kỹ những gì Trung Quốc làm. Đất nước này không phải lúc nào cũng dập khuôn máy móc những gì của TQ đâu, tuy nhiên theo tôi có hai vấn đề phát sinh. Thứ nhất là ngay cả trước đại hội Đảng năm 2001 Trung Quốc đã thay đổi điều lệ đảng cho phép đảng viên được làm kinh tế tư nhân. Việt Nam mới chỉ thông qua một nửa, kiểu như nếu như anh làm trong công ty vừa cổ phần hóa, anh vẫn có quyền sinh hoạt đảng. Tôi cho rằng trong đại hội đảng tới đây Việt Nam sẽ đưa ra thay đổi theo kiểu TQ.

Thứ hai là hiện nay ba chức vụ hàng đầu tại VN vẫn do ba người nắm, và đôi khi một tổng bí thư, người có chức vụ cao nhất tại VN, đi công tác ngoại quốc lại không được đón tiếp bằng một chủ tịch nước, cho nên nếu muốn tăng hiệu năng giao tiếp và đối ngoại, VN cần tính đến để cho một người nắm cả hai chức vụ này. Tôi biết là sau cái chết của ông Hồ Chí Minh, VN còn rụt rè trong việc dồn quá nhiều quyền lực vào một người, nhưng biết đâu, đây có thể là lúc họ học theo mô hình của TQ, như ông Hồ Cẩm Đào khi công du quốc tế thường mang trên mình ba vương miện, đó là Chủ tịch nước, Tổng bí thư đảng, và chủ tịch Ủy ban quân ủy trung ương, anh thấy chứ.