Guy De Launey BBC, Phnom Penh

	Khmer Đỏ được cho là đã làm tới hai triệu người chết

Nhưng không phải ai ở Campuchia cũng ăn mừng Ngày Chiến thắng.

Ngay cả trong năm 1979 đó đã là một kiểu chiến thắng kỳ lạ.

Đoàn quân chinh phục không được chào đón như người hùng. Nhưng người dân khi đó cũng không lo sợ về ý định của đoàn quân. Vì Phnom Penh gần như bỏ hoang.

Khmer Đỏ đã buộc hàng triệu dân đô thị phải về nông thôn khi họ nắm quyền tháng Tư 1975. Sau đó chỉ một ít cán bộ được phép sống ở thủ đô, và những người này bỏ chạy khi quân đội được Việt Nam ủng hộ tiến tới gần.

Vann Nath là một trong số ít cư dân Phnom Penh chứng kiến giờ cuối của chính phủ sát nhân Pol Pot. Nhưng là tù nhân trong trại khét tiếng Tuol Sleng, ký ức của ông không thoải mái.

Ông nhớ lại: "Khi người Việt tiến về, một nhóm chúng tôi bị giam trong phòng ở Tuol Sleng. Tôi nghe tiếng súng, bên ngoài con đường chính."

	Ông Vann Nath đứng cạnh bức tranh ông vẽ về nhà tù Tuol Sleng

Sau đó, ông được tự do. "Tổng cộng có bảy người sống sót tại Tuol Sleng. Đến nay tôi không biết vì sao mình được cho sống."

Vann Nath thật vượt qua số phận. Khoảng 15000 tù nhân đã qua trại Tuol Sleng nhưng chỉ vài người sống sót. Nhiều người chết trong quá trình tra tấn, phần còn lại thiệt mạng trong những cánh đồng chết bên ngoài Phnom Penh.

Hai triệu người chết

Dưới thời Khmer Đỏ, hàng ngàn người có phần số giống nhau, cùng bị hành hình như "kẻ thù cách mạng", thường vì những cớ vu vơ. Những người khác tử nạn trên chuyến đi mệt mỏi từ đô thi ra nông thông, hoặc chết đói khi lao động khổ sai ở nông trang tập thể.

Có tới hai triệu người được cho là đã chết vì chính sách của chính phủ Pol Pot và hành động của các thành viên Khmer Đỏ

Chính phủ hiện nay nói thời kỳ đó chấm dứt là nguồn cơn vui mừng. Thủ tướng Hun Sen thuộc trong số quân đội Campuchia đi theo quân Việt Nam để lật đổ Khmer Đỏ.

Trong thời gian sắp tới dịp kỷ niệm, đảng Nhân dân Campuchia (CPP) cầm quyền đã gọi ngày 7.1 là "ngày lịch sử" và "ngày sinh nhật" mới cho đất nước.

	Thời kỳ Khmer Đỏ cầm quyền để lại nhiều đau thương

CPP dự định đánh dấu lễ 30 năm thật hoành tráng. Để bảo đảm số người tham dự tối đa tại Sân vận động Olympics của Phnom Penh, hàng ngàn trẻ em từ các trường học gần đó sẽ nhận được tiền mua nước, thức ăn, cùng áo pull, nón theo màu CPP.

'Xâm lược'

Tính chất chính trị đảng phái của lễ ăn mừng là dấu hiệu không phải tất cả người Campuchia đều xem ngày 7.1 là ngày giải phóng. Các lãnh đạo đối lập đôi khi gọi nó là sự xâm lược của Việt Nam.

Pen Sovann cảm giác sâu sắc hơn đa số. Ông là một trong những sáng lập viên mặt trận chống Khmer Đỏ và trở thành thủ tướng năm 1981 trước khi bị sa cơ thất thế.

Bất đồng với Việt Nam đã khiến ông đầu tiên mất chức, sau đó là 10 năm tù ở Hà Nội.

"Ban đầu là giải phóng. Họ không thể nhìn nhà hàng xóm cháy, nên họ giúp đem nước để dập lửa," ông nói.

"Nhưng tôi không vui khi họ tìm cách áp đặt ảnh hưởng lên Campuchia. Họ trở nên mạnh hơn, và ngay cả hôm nay họ có ảnh hưởng hơn ban lãnh đạo Campuchia hiện thời."

Tuy vậy, nhiều người khác vui vẻ xem ngày 7.1 là ngày giải phóng khỏi Khmer Đỏ, dù họ có cảm giác gì về sự có mặt 10 năm của lính Việt Nam ở Campuchia và quan hệ thân cận hiện nay giữa hai nước.

Nó cũng không thể so sánh với những năm điên loạn khi người Khmer giết người Khmer.

Ký ức

Với nhiều người, hơn tất cả, ngày kỷ niệm là cơ hội duy trì ký ức về những gì xảy ra trong thời Pol Pot.

Gia đình chúng tôi quây quần, chúng tôi kể lại chuyện trong thời chế độ Khmer Đỏ cho thế hệ trẻ   Pum Chantinie

Pum Chantinie hiện là tổng thư ký tổ chức Chữ Thập Đỏ Campuchia. Cùng với những thành viên gia đình còn sống, bà đã đi bộ hàng trăm cây số từ nông thôn về lại Phnom Penh tháng Giêng 1979, chỉ để thấy nhà họ đã đổ nát, vây quanh là dây kẽm gai.

"Gia đình chúng tôi quây quần, chúng tôi kể lại chuyện trong thời chế độ Khmer Đỏ cho thế hệ trẻ. Họ hỏi 'Tại sao?' và tôi kể tôi không biết vì sao người ta làm như thế cho gia đình tôi, cho người Campuchia."

Đa số người Campuchia còn quá trẻ để nhớ về thời kỳ Pol Pot, hay ngay cả những năm nội chiến sau đó. Nhưng vài tháng nữa, theo sau dịp kỷ niệm này sẽ là một sự nhắc nhở về những gì đã xảy ra. Phiên tòa đầu tiên xử Khmer Đỏ có thể bắt đầu ngay từ tháng Ba.

Ra trước tòa với tội danh chống nhân loại sẽ là cựu quản ngục của Vann Nath, một người được biết tới với tên Đồng chí Duch. Có vẻ ông ta sẵn sàng tiết lộ những gì mình biết về cách ra quyết định của ban lãnh đạo Khmer Đỏ mà đã làm biết bao người chết.

Có thể đó không phải là lý do ăn mừng. Nhưng ít nhất nó có thể trả lời một số câu hỏi mà những người như Pum Chantinie đã day dứt suốt nhiều năm.

Đài BBC sẽ có các bài viết và chương trình radio về các sự kiện dẫn tới chiến tranh biên giới 1979. Mời quý vị tiếp tục đón theo dõi. Quý vị có thể đóng góp bài vở, kỷ niệm bằng cách viết cho chúng tôi ở [email protected]