Nhà báo Judith Miller đã phải ngồi tù 85 ngày vì không tiết lộ nguồn tin

Nguyễn Hùng của BBC nhìn lại các vụ có tiếng trên thế giới khi chính các nhà báo viết phóng sự điều tra bị tra vấn hoặc thậm chí bắt giam.

Hôm thứ Tư, báo The New York Times đã chạy tin vắn hai nhà báo Việt Nam bị bắt trong vụ thứ Hai vừa qua.

Bằng giờ này cách đây ba năm, một nhà báo của chính tờ này đã phải đối mặt với lựa chọn hoặc bị bắt giam, hoặc tiết lộ nguồn cung cấp thông tin trong vụ điều tra ai rò rỉ danh tính của một điệp viên CIA cho báo chí.

Cuối cùng bà Judith Miller đã nhất quyết bảo vệ quyền tự do lấy tin và bảo vệ nguồn tin mà sau này người ta được biết chính là ông Lewis Libby, chánh văn phòng của Phó Tổng thống Dick Cheney.

Vì vậy bà bị buộc tội 'coi thường tòa án' và bị giam 85 ngày.

Khi được trả tự do, bà đã tiết lộ các cuộc nói chuyện với ông Libby sau khi được phép của ông này để tránh nguy cơ bị giam giữ tiếp vì không hợp tác với tòa án.

Tự do ngôn luận

Tại Hoa Kỳ, điều gọi là The First Amendment, tức Tu chính án Đầu tiên, bảo vệ quyền tự do ngôn luận và coi đây là quyền bất khả xâm phạm.

The New York Times nói rằng điều này sẽ không có ý nghĩa gì nếu các nhà báo không được tự do đi lấy tin và không có quyền bảo vệ nguồn tin của mình.

Cũng vì lý do này mà cách đây 30 năm một nhà báo khác của The New York Times, M. A. Farber, đã chọn ngồi tù thay vì nộp cho tòa án những tài liệu phóng sự điều tra vốn đã khiến một bác sỹ bị kết án giết hại năm người.

Tuy nhiên trong vụ việc gần đây nhất, bà Miller bị cáo buộc đã không làm tròn vai trò của một nhà báo khi đưa tin từ chính quyền Mỹ về vũ khí huỷ diệt hàng loạt mà không có chất vấn, phân tích và kiểm chứng đầy đủ.

Các tường thuật về vũ khí huỷ diệt hàng loạt về sau này đã được chứng minh là sai và bà Miller cũng bị cáo buộc đã đưa tin thất thiệt về việc phát hiện ra vũ khí hủy diệt ở Iraq sau khi cuộc chiến kết thúc.

Khi nhà báo sai

Liên quan tới vũ khí hủy diệt hàng loạt, nhưng tại Anh, đài BBC cách đây bốn năm đã bị chỉ trích nghiêm trọng và Tổng Giám đốc Greg Dyke phải từ chức sau khi một phóng viên đưa tin sai.

	Ông Gilligan bị cáo buộc đưa tin sai

Người khi đó là phóng viên quốc phòng của BBC, ông Andrew Gilligan, đã nói rằng văn phòng thủ tướng Anh ''thổi phồng'' mức độ nguy hiểm của cái gọi là vũ khí huỷ diệt hàng loạt ở Iraq.

Chính phủ Anh đã mở cuộc điều tra về vụ này sau khi người được cho là nguồn tin của ông Gilligan, tiến sỹ David Kelly, tự sát.

Cuộc điều tra kết luận ông Kelly đã không nói với phóng viên BBC rằng chính phủ Anh đưa thông tin mà họ biết là sai vào báo cáo liên quan tới vũ khí của Iraq; và cáo buộc của ông Gilligan trong tường thuật trên đài BBC là sai.

Báo cáo cũng nói hệ thống biên tập của BBC có vấn đề khi để tường thuật của ông Gilligan lên sóng phát thanh trực tuyến mà không có các biên tập viên xem trước bản thảo.

Tác giả của báo cáo, Lord Hutton, cũng chỉ trích BBC không kiểm tra bản ghi cuộc phỏng vấn của Andrew Gilligan với tiến sỹ Kelly.

Lợi ích công chúng

Chuyện các tòa báo và các nhà báo có những bước rõ ràng để thu thập, kiểm chứng và cân nhắc thông tin một cách có trách nhiệm trước khi đưa tới công chúng là một lợi thế khi họ bị ra tòa.

Đây cũng là một trong những lý do ấn bản Châu Âu của tờ báo tài chính nổi tiếng thế giới The Wall Street Journal được các thẩm phán tối cao Anh phán xét có lợi khi họ bị một công ty của Arab Saudi kiện.

Công ty Abdul Latif Jameel Group đòi The Wall Street Journal bồi thường vì tên của họ bị nêu trong số các công ty có tài khoản bị Hoa Kỳ theo dõi để đề phòng những tài khoản này vô tình hay cố ý bị dùng vào mục đích khủng bố.

	The Wall Street Journal được xử thắng vì đề cập tới vấn đề công chúng quan tâm

Việc theo dõi này nằm trong khuôn khổ một thỏa thuận bí mật giữa Hoa Kỳ và Arab Saudi.

Nhưng Tòa Tối cao Anh nói các nhà báo không bị ràng buộc bởi các thỏa thuận giữa các chính phủ.

Điều quan trọng nhất khiến các thẩm phán tối cao của Anh xử có lợi cho The Wall Street Journal là bài báo của họ đã đề cập tới vấn đề mà công chúng chắc chắn quan tâm.

Chuyện ở Việt Nam

Trở lại Việt Nam, chuyện các nhà báo bị bắt giam vì ''lợi dụng chức vụ quyền hạn'' và ''đưa thông tin sai'' là điều đi ngược lại với các nguyên tắc của nền báo chí tự do ở các nước như Anh hay Hoa Kỳ.

Ngay trong vụ Andrew Gilligan của BBC, phóng viên này chưa bao giờ bị bắt giam mặc dù anh hoàn toàn có thể bị cáo buộc ''đưa tin sai''.

Ở Anh, đây được coi là vấn đề dân sự chứ không phải hình sự.

Ngoài ra, trong nghề báo ở khắp nơi trên thế giới mảng phóng sự điều tra luôn là lĩnh vực khó khăn.

Cũng theo luật Anh, nhu cầu thông tin của công chúng (public interests) là chuyện luôn được xem xét khi có tranh cãi giữa báo chí và giới chính trị.

Hơn nữa, quyền hạn cuối cùng ở một tòa báo nằm ở các trưởng biên tập chứ không thể ở một phóng viên.

Như ở đài BBC các quyết định quan trọng về bài vở khi cần có thể được vấn ý các luật sư giỏi.

Và vấn đề được các nhà báo Việt Nam trong vụ này đề cập rõ ràng là vấn đề được công chúng quan tâm.

Nhưng cũng đã có những ý kiến cho rằng một số báo ở Việt Nam đã sai sót trong các tường thuật của họ về vấn đề tham nhũng.

Không ít báo có những tường thuật mà có khả năng ảnh hưởng tới các phán quyết sau này của tòa.

Mặc dù vậy các tổ chức bảo vệ nhà báo quốc tế sẽ nói rằng đây không thể là lý do để có thể bắt giam những người bảo vệ quyền được thông tin của công chúng.

Ủy ban Bảo vệ Nhà báo CPJ có trụ sở ở New York đã ngay lập tức kêu gọi trả tự do cho hai ông Nguyễn Việt Chiến và Nguyễn Văn Hải.