Vì sao Thủ tướng Phạm Minh Chính lập Hội đồng tư vấn chính sách lúc này?

Nhà đàm phán – cựu Thứ trưởng Bộ Công Thương Trần Quốc Khánh đã bất ngờ xuất hiện trở lại trong một vai trò mới của Chính phủ ông Phạm Minh Chính: thường trực Hội đồng tư vấn chính sách.

Được thành lập trong một thời điểm khá bất ngờ: gần cuối nhiệm kỳ của thủ tướng, hội đồng này dường như là một sự nâng cấp của Tổ tư vấn Kinh tế của Thủ tướng trong các nhiệm kỳ trước đây.

Thời điểm thành lập khá bất ngờ: gần cuối nhiệm kỳ của thủ tướng. Nhưng dường như những diễn biến trong cuộc chiến thuế quan mà chính quyền Mỹ đưa ra đã khiến cho chính phủ nhanh chóng thành lập cơ quan này.

Thông thường, đầu nhiệm kỳ, thủ tướng sẽ ký quyết định thành lập một cơ quan tư vấn, mà trong những nhiệm kỳ gần đây được biết đến là Tổ tư vấn kinh tế. Lần này, Tổ đã được nâng cấp lên là Hội đồng, với 10 người gồm các cựu quan chức và nhà khoa học.

Gương mặt duy nhất của tổ tư vấn nhiệm kỳ trước có mặt trong hội đồng lần này là ông Trần Đình Thiên, cựu viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam.

Hội đồng cũng chứng kiến sự quay lại của một nhân vật cũ trong tổ tư vấn của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng nhiệm kỳ 2011-2016 là Tiến sĩ Nguyễn Sĩ Dũng, cựu phó chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội.

Ông Trần Quốc Khánh, được biết đến trong vai trò là nhà đàm phán đứng sau những hiệp định lớn như Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP), sau này là Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTTP).

Ông được đánh giá là người có kiến thức, kinh nghiệm sâu rộng trong lĩnh vực thương mại và đã có những đóng góp không nhỏ cho tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam trong thời gian qua.

Lĩnh vực phụ trách của ông Khánh ở Bộ Công Thương là về xuất nhập khẩu và cán cân thương mại, quan hệ thương mại với các nước khu vực châu Á - Thái Bình Dương, cạnh tranh và chống độc quyền, các biện pháp phòng vệ thương mại như tự vệ, chống bán phá giá và chống trợ cấp...

Đây là những vấn đề nóng bỏng trong cuộc chiến thuế quan mà chính quyền ông Donald Trump đang thực hiện, trong đó Việt Nam đang xoay xở tìm cách để giảm mức thuế đối ứng 46%.

Dù ông Trần Quốc Khánh đã nghỉ hưu từ tháng 6/2023, nhưng tới tháng 7/2023, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã ký quyết định bổ nhiệm ông giữ chức Trưởng đoàn Đàm phán Chính phủ về kinh tế và thương mại quốc tế.

Và đến nay, ông lại xuất hiện trở lại trong một vai trò mới.

Sự trở lại của ông Khánh trong thời điểm hiện nay được kỳ vọng sẽ giúp tháo gỡ những điểm nghẽn trong đàm phán thuế quan của Việt Nam với phía Mỹ.

Nhiệm vụ của cơ quan mới thành lập này là nghiên cứu, tư vấn, khuyến nghị thủ tướng trong công tác xây dựng, hoạch định và điều hành chính sách phát triển.

Ngay sau được thành lập vào ngày 24/4, hội đồng tư vấn chính sách đã có phiên họp đầu tiên, dưới sự chủ trì của Thủ tướng Phạm Minh Chính.

Chính phủ cũng đang nỗ lực để bảo đảm mục tiêu tăng trưởng kinh tế 8% trong năm nay trong bối cảnh thuế quan từ Mỹ giáng một đòn đau vào tham vọng này.

Thời điểm này cũng là lúc Chính phủ chuẩn bị báo cáo tình hình phát triển kinh tế, xã hội để trình bày trước Quốc hội trong kỳ họp tháng 5 tới.

Đề án phát triển kinh tế tư nhân cũng đang được Chính phủ hoàn thiện để trình lên Bộ Chính trị.

Kinh tế tư nhân được kỳ vọng sẽ là trụ cột chính trong việc đưa Việt Nam bước vào "kỷ nguyên vươn mình" nhằm đạt đến mức thu nhập cao trong 20 năm tới.

Tổ tư vấn kinh tế

Thông thường, vào đầu nhiệm kỳ, thủ tướng thành lập một tổ tư vấn.

Truyền thống này bắt đầu từ thời ông Võ Văn Kiệt một nhân vật nổi bật trong việc đổi mới và cải cách, ngồi ghế thủ tướng (1991-1997).

Mặc dù đưa ra từ năm 1986, nhưng phải đến đầu thập niên 1990, Việt Nam mới thực sự bước đầu thực hiện với tư duy thị trường hơn trong kinh tế.

Vào năm 1993, Thủ tướng Võ Văn Kiệt đã có quyết định thành lập Tổ chuyên gia tư vấn cải cách kinh tế và cải cách hành chính.

Trong quyết định số 494-TTg ngày 5/10/1993, Tổ tư vấn cải cách có nhiệm vụ nghiên cứu, góp ý các chương trình cải cách kinh tế và cải cách hành chính. Đặc biệt, cơ quan này được "góp ý kiến phản biện các đề án, các dự thảo luật, pháp lệnh, nghị định và chính sách về cải cách kinh tế và cải cách hành chính do các cơ quan chức năng của Chính phủ soạn thảo trình Thủ tướng Chính phủ" cũng như đề xuất các kiến nghị về các vấn đề này.

Trong danh sách 10 người thường trực, Tổ trưởng là Lê Xuân Trinh, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ và tổ phó là ông Trần Đức Nguyên, trợ lý Phó Thủ tướng Phan Văn Khải.

Ông Nguyên được cho là một nhân vật cải cách, đóng góp nhiều công sức cho công cuộc đổi mới của Việt Nam.

Một vài cái tên quen thuộc như Tiến sĩ Lê Đăng Doanh - Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế - Giáo sư Đào Xuân Sâm, Tiến sĩ Lê Đức Thúy, người sau này là Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam.

Một nhân vật khác là ông Đào Công Tiến, Hiệu trưởng trường Đại học kinh tế TP HCM cũng có tên trong danh sách thường trực.

Trong khi đó, danh sách các chuyên gia tư vấn ở nhóm "không thường trực" khá dài.

Ông Võ Văn Kiệt trước đó là người đã sử dụng các thành viên tư vấn thuộc "Nhóm Thứ Sáu" – một tập hợp các chuyên gia, trí thức trước năm 1975.

4 nhân vật trong "Nhóm Thứ Sáu" gồm các chuyên gia ngân hàng như Lâm Võ Hoàng, Huỳnh Bửu Sơn, Trần Bá Tước, và ông Phan Chánh Dưỡng, cũng nằm trong số những người không thường trực này.

Đặc biệt, có 3 chuyên gia kinh tế đang sống và làm việc ở nước ngoài là ông Vũ Quang Việt ở Mỹ, ông Trần Văn Thọ ở Nhật, ông Trần Quốc Hùng ở Đức.

Năm 1996, Tổ tư vấn cải cách được tổ chức lại thành Tổ nghiên cứu đổi mới kinh tế, xã hội và hành chính, và tổ trưởng là ông Trần Đức Nguyên, người vừa mất vào ngày 15/4/2025.

Khi ông Kiệt về hưu, ông Phan Văn Khải lên làm thủ tướng. Lúc này, nhóm nghiên cứu được thành lập với tên gọi mới: Ban nghiên cứu chính phủ.

Quyết định thành lập Ban nghiên cứu của Thủ tướng được ông Phan Văn Khải ký vào ngày 30/5/1998.

Thời điểm này, Việt Nam đang chuẩn bị một việc hệ trọng: phát triển kinh tế, với việc chuẩn bị ra đời cho Luật Doanh nghiệp vào năm 1999.

Ban nghiên cứu này không còn có chức năng "phản biện", nhưng được "rà soát, tu chỉnh các dự thảo văn bản được Thủ tướng giao", đồng thời tham gia nghiên cứu, soạn thảo hoặc chủ trì việc tổ chức soạn thảo một số văn bản theo yêu cầu của Thủ tướng.

Điều này có nghĩa là các văn bản đều được chuyển đến tổ chức này xem trước, rồi chính phủ mới ban hành.

Một số tên tuổi mới được đưa vào ban này, vốn hoạt động theo chế độ chuyên gia, như bà Phạm Chi Lan, ông Võ Đại Lược bên cạnh những cái tên cũ như ông Lê Đăng Doanh, Lê Đức Thúy…

Một người nữa là ông Trần Xuân Giá, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư từ năm 1996 đến năm 2002.

Trong chín năm nắm quyền thủ tướng, ông Khải, với sự giúp sức của các chuyên gia trong Ban nghiên cứu, được đánh giá là một lãnh đạo kỹ trị.

Tuy nhiên, ban nghiên cứu bị giải tán vào 28/7/2006 sau khi ông Nguyễn Tấn Dũng lên làm thủ tướng.

Trưởng Ban Trần Xuân Giá nhận quyết định về hưu trong ngày hôm đó.

Ông Giá không lâu sau đó được mời làm cố vấn cho Ngân hàng Thương mại Cổ phần Á Châu (ACB) rồi trở thành là Chủ tịch Hội đồng Quản trị ngân hàng này vào năm 2008, để rồi bị cuốn vào phiên tòa nơi ông bị truy tố tội danh "cố ý làm trái quy định của nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng", trong vụ án liên quan đến ông Nguyễn Đức Kiên.

Ông Nguyễn Tấn Dũng ngồi ghế thủ tướng hai nhiệm kỳ. Nhưng phải đến nhiệm kỳ thứ hai, ông Dũng mới lập lại ban cố vấn về kinh tế cho mình, gọi là Tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng. Tổ này do cựu Bộ trưởng Thương mại Trương Đình Tuyển làm trưởng ban.

Trong một bài đăng trên Facebook cá nhân vào tháng 3/2016, tiến sĩ Nguyễn Đức Thành - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (Đại học Quốc gia Hà Nội) viết rằng mỗi tháng tổ họp một lần, vào trước phiên họp Chính phủ thường kỳ 2-3 ngày.

Sứ mệnh của tổ kết thúc khi ông Dũng rời đại hội đảng lần thứ 11 vào tháng 1/2016 mà không có chân trong Ban Chấp hành Trung ương Đảng.

Người thay ông Dũng tiếp quản chính phủ là ông Nguyễn Xuân Phúc. Phải một năm sau khi lên ông Phúc lên làm thủ tướng, Tổ tư vấn mới được chính thức thành lập, với 15 nhân vật, trong đó có 5 người "có yếu tố nước ngoài".

Giáo sư Trần Văn Thọ, đồng hương xứ Quảng với ông Phúc, hiện ở Nhật Bản, có tên trong danh sách.

Một chuyên gia ở Mỹ là tiến sĩ Trần Ngọc Anh, từ trường Đại học Indiana.

Tiến sĩ Vũ Minh Khương ở trường Chính sách công Lý Quang Diệu ở Singapore.

Trường Đại học Fulbright Việt Nam đóng góp hai gương mặt là tiến sĩ Vũ Thành Tự Anh và Nguyễn Xuân Thành.

Một người khác nữa là tiến sĩ Nguyễn Đức Khương ở Pháp.

Trong một buổi làm việc với Tổ tư vấn vào ngày 23/12/2017, tờ Tuổi Trẻ tường thuật ông Nguyễn Xuân Phúc phát biểu: "Quý vị phải hiểu Thủ tướng Việt Nam đang cần gì trong thời điểm cụ thể đó".

Ông Phúc còn nhấn mạnh Chính phủ hành động thì tổ tư vấn cũng phải là "tổ tư vấn hành động".

Đến khi ông Phạm Minh Chính thay ông Phúc ngồi vào ghế thủ tướng vào năm 2021, tổ tư vấn kinh tế cũ không nhận quyết định giải tán, mà cũng không có quyết định duy trì hay thành lập mới, theo một thành viên của tổ này.

Và đến tháng 4/2025, Thủ tướng mới thành lập tổ mới, gọi là Hội đồng tư vấn.