Ngọn nguồn lịch sử xung đột Thái Lan - Campuchia

Căng thẳng âm ỉ giữa Thái Lan và Campuchia lại một lần nữa bùng phát dọc biên giới chung, phá vỡ thỏa thuận ngừng bắn mong manh được Tổng thống Mỹ Donald Trump hậu thuẫn.

Đã có không ít binh sĩ Thái Lan và nhiều thường dân Campuchia đã thiệt mạng và bị thương trong cuộc giao tranh mới nhất bắt đầu từ 8/12, theo các quan chức hai bên.

Các cuộc đụng độ này là nghiêm trọng nhất kể từ khi thỏa thuận ngừng bắn được ký kết sau khi hàng chục người thiệt mạng hồi tháng Bảy.

Tranh chấp giữa hai quốc gia láng giềng bắt nguồn từ hơn 100 năm trước, khi biên giới của hai bên được vạch ra sau thời kỳ Pháp chiếm đóng Campuchia.

Nhưng xung đột cũng liên quan đến sự cạnh tranh văn hóa kéo dài hàng thế kỷ.

Trung tâm của cuộc cạnh tranh này là Preah Vihear, một ngôi đền Hindu thế kỷ 11 nằm trên đỉnh vách đá ở dãy núi Dângrêk, tạo thành biên giới giữa hai nước.

Cạnh tranh văn hóa

Trong nhiều thế kỷ, quyền lực ở Đông Nam Á được định hình từ sự trỗi dậy và sụp đổ của các đế chế.

Từ thế kỷ thứ 9 đến thế kỷ thứ 15, Đế chế Khmer, với trung tâm nằm ở khu vực ngày nay là Campuchia, đã thống trị phần lớn khu vực, gồm cả các khu vực rộng lớn của Thái Lan, Lào và Việt Nam ngày nay.

Nhưng khi Đế chế Khmer suy tàn, các thế lực mới nổi lên.

Năm 1431, Vương quốc Ayutthaya - tiền thân của Vương quốc Xiêm và Thái Lan ngày nay - đã xâm lược và chiếm Angkor, kinh đô của Đế chế Khmer, sau đó bắt đầu chiếm đóng các vùng lãnh thổ phía tây Campuchia.

Trong những thế kỷ tiếp theo, Campuchia nhận thấy mình bị kẹp giữa các nước láng giềng đầy tham vọng và chủ quyền của họ liên tục bị tranh chấp.

Đến thế kỷ 19, một thế lực bên ngoài mới đã xuất hiện: Pháp.

Sau khi đã kiểm soát miền Nam Việt Nam, Pháp gây sức ép buộc Campuchia chấp nhận quy chế bảo hộ vào năm 1863.

Đến đầu thế kỷ 20, Pháp tiếp tục củng cố quyền lực trong khu vực thông qua hai hiệp ước với Vương quốc Xiêm vào năm 1904 và 1907, quy định những vùng lãnh thổ rộng lớn phải được giao cho Đông Dương thuộc Pháp.

Các hiệp ước này thiết lập nguyên tắc: ở khu vực phía đông dãy núi Dângrêk, biên giới được xác định theo đường phân thủy.

Tuy nhiên, quá trình lập bản đồ do các nhà khảo sát người Pháp thực hiện đã tạo ra sự mơ hồ, đặc biệt là xung quanh Preah Vihear, nằm rất gần với đường biên giới phân thủy được đề xuất.

Trong Thế chiến II, Thái Lan đã giành lại một số lãnh thổ đã mất theo hiệp ước năm 1907, gồm cả khu vực đền thờ.

Sau chiến tranh, Thái Lan buộc phải trả lại lãnh thổ đã giành được cho Pháp, mặc dù quân đội Thái Lan đã tái chiếm khu vực xung quanh Preah Vihear vào năm 1947.

Sáu năm sau, Campuchia giành được độc lập từ Pháp, và năm 1959 đã đệ đơn kiện lên Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ) yêu cầu tòa án khẳng định chủ quyền lãnh thổ của họ đối với đền Preah Vihear.

Cốt lõi của vụ kiện tại ICJ là hai cách giải thích trái ngược nhau về biên giới.

Campuchia dựa vào bản đồ thuộc địa của Pháp vốn dựa các hiệp ước năm 1904 và 1907, có khả năng xác định vị trí đặt đền thờ ở phía Campuchia.

Thái Lan lập luận rằng bản đồ đó chưa bao giờ được chính quyền nước này chấp nhận hoặc, nếu Thái Lan đã chấp nhận, thì chỉ vì niềm tin sai lầm rằng đường biên giới được chỉ ra thực chất là đường phân thủy.

Năm 1962, Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ) phán quyết ủng hộ lập trường của Campuchia dựa trên cơ sở cả hai bên đã thực sự chấp nhận và sử dụng đường biên giới hiện có trong nhiều thập kỷ.

Ngôi đền hầu như bị bỏ hoang trong suốt các cuộc nội chiến ở Campuchia và thời kỳ Khmer Đỏ và chỉ được mở cửa trở lại vào những năm 1990.

Nhưng căng thẳng lại bùng phát vào năm 2008 khi Campuchia đăng ký thành công Preah Vihear là Di sản Thế giới của UNESCO.

Thái Lan phản đối, cho rằng việc công nhận đó ảnh hưởng đến chủ quyền, và các cuộc đụng độ vũ trang đã nổ ra dọc biên giới từ năm 2008 đến năm 2011, khiến ít nhất 20 người thiệt mạng và hàng ngàn người phải di dời.

Campuchia quay trở lại Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ), yêu cầu làm rõ về phán quyết năm 1962.

Tòa án đã ra lệnh rút quân vào năm 2012 và vào năm 2013, tòa án xác nhận rằng ngôi đền và khu vực lân cận nằm trong lãnh thổ Campuchia.

Người dân sơ tán khi các cuộc đụng độ nổ ra

Thái Lan và Campuchia bên này cáo buộc bên kia khơi mào cuộc giao tranh mới nhất, dẫn đến việc hàng trăm ngàn người cả hai phía phải sơ tán.

Thủ tướng Thái Lan Anutin Charnvirakul cho hay đất nước ông "không bao giờ muốn bạo lực" nhưng sẽ "sử dụng các biện pháp cần thiết để bảo vệ chủ quyền", trong khi Chủ tịch Thượng viện Campuchia Hun Sen cáo buộc "những kẻ xâm lược" Thái Lan đã khiêu khích sự trả đũa.

Tổng thống Trump hôm thứ 9/12 nói ông sẽ "gọi điện thoại" để "ngăn chặn cuộc chiến giữa hai quốc gia rất hùng mạnh".

Mặc dù đã có những cuộc đấu súng nghiêm trọng trong quá khứ, nhưng đã xuống thang tương đối nhanh chóng.

Hồi tháng Bảy, phóng viên Jonathan Head của BBC dự đoán diễn tiến đó sẽ lại được lặp lại.

Tuy nhiên, ông Head cảnh báo rằng hiện tại cả hai nước đều thiếu những nhà lãnh đạo có đủ sức mạnh và tự tin để rút lui khỏi cuộc đối đầu này.