Trường Hà Nội xin lỗi vì 'nêu tên' học sinh khó khăn – không phải bên duy nhất

Việc một trường tiểu học ở Hà Nội xin lỗi hôm 6/9 vì công bố danh sách học sinh có hoàn cảnh khó khăn vào ngày lễ tựu trường là một trong nhiều vụ việc để "lộ" thông tin cá nhân của trẻ em qua các năm.

Một ngày sau khi học sinh toàn quốc, bao gồm học sinh trường Tiểu học Thái Thịnh, tham gia lễ tựu trường, trang Facebook của trường này đăng tải "thư xin lỗi" vì đã "trình chiếu công khai danh sách học sinh có hoàn cảnh khó khăn lên màn hình trước toàn thể học sinh, phụ huynh và khách mời tham dự."

Tuy nhiên, theo tìm hiểu của BBC, đây chỉ là một trong số nhiều trường học và đơn vị công khai thông tin cá nhân của trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt trong nhiều năm qua, một động thái có dấu hiệu vi phạm pháp luật.

Trường Thái Thịnh đã làm gì?

Hôm 6/9, báo chí Việt Nam đồng loạt đưa tin về thư xin lỗi của trường Tiểu học Thái Thịnh (Đống Đa, Hà Nội) với phần lớn ý kiến chỉ trích lãnh đạo và cán bộ nhà trường thiếu nhạy cảm trong cách trao quà cho các em ngay trong ngày đầu tiên chính thức bắt đầu đi học.

Hình ảnh chụp lại sân khấu với danh sách học sinh khó khăn nhận quà trên màn hình LED nhanh chóng lan truyền trên mạng xã hội và cho thấy đầy đủ họ tên, hoàn cảnh gia đình, tình hình sức khỏe của học sinh, người nhà chẳng hạn như "HS bị K hạch" và cả tình trạng hôn nhân của bố mẹ.

"Nhà trường nhận thức sâu sắc rằng đây là một sai sót rất đáng tiếc và cũng là bài học đắt giá để nhà trường hoàn thiện hơn trong công tác tổ chức và giáo dục," trang Facebook trường Tiểu học Thái Thịnh - Đống Đa đăng hôm 6/9.

"Họ không có khái niệm quyền riêng tư," một vị luật sư nói với BBC News Tiếng Việt từ Hà Nội với điều kiện ẩn danh.

Việc chia sẻ thông tin chi tiết như trên của trường TH Thái Thịnh có thể vi phạm Điều 38 Bộ luật dân sự 2015, theo vị luật sư.

Theo đó, đời sống riêng tư, bí mật cá nhân, bí mật gia đình là bất khả xâm phạm và được pháp luật bảo vệ. Việc thu thập, công khai thông tin liên quan đến đời sống riêng tư, bí mật cá nhân phải được người đó đồng ý. Điều này cũng áp dụng với trẻ em, với sự đồng ý của cha mẹ hoặc người giám hộ.

Bên cạnh đó, việc công bố, tiết lộ thông tin về đời sống riêng tư, bí mật cá nhân của trẻ em mà không được sự đồng ý của trẻ em từ đủ 7 tuổi trở lên và của cha, mẹ, người giám hộ của trẻ cũng là hành vi bị nghiêm cấm, theo điều 6 khoản 11 của Luật Trẻ em 2016.

Cũng trong ngày 6/9, Báo Tuổi Trẻ và nhiều tài khoản Facebook đã dẫn câu thành ngữ "của cho không bằng cách cho" để phê phán sự việc trên.

Trên báo VietNamNet, ông Hồ Tuấn Anh, Hiệu trưởng Trường THCS Quỳnh Phương (phường Quỳnh Mai, tỉnh Nghệ An) cho biết trường cũng tổ chức những đợt trao quà cho học sinh có hoàn cảnh khó khăn, thường là vào đầu năm học; 20/11; trước khi nghỉ Tết; tổng kết năm học và có khi đột xuất.

"Qua những lần đó, tôi nhận ra rằng, không ít học sinh rất e ngại, thậm chí có phần tổn thương khi phải chường việc 'có hoàn cảnh khó khăn' ra trước bạn bè trong trường. Các em không có lỗi, bố mẹ các em không có lỗi," ông Hồ Tuấn Anh cho hay.

Bình luận về sự việc, PGS Trần Thành Nam, Phó hiệu trưởng Trường ĐH Giáo dục (ĐH Quốc gia Hà Nội) nói với báo Thanh Niên rằng, học sinh tiểu học đang trong giai đoạn hình thành nhân cách, rất nhạy cảm với ánh nhìn từ bạn bè, vì thế việc bị công khai hoàn cảnh nghèo khó có thể tạo ra cảm giác xấu hổ, mặc cảm, khiến các em mất tự tin, thu mình hoặc né tránh các hoạt động tập thể.

Không phải bên duy nhất

Theo tìm hiểu của BBC, sự việc diễn ra tại trường Tiểu học Thái Thịnh không phải trường hợp cá biệt tại Việt Nam.

BBC tìm thấy nhiều danh sách tương tự về thông tin đời tư của trẻ em được đăng tải trên cổng thông tin chính thức và trang Facebook thuộc các đơn vị công.

Đơn cử, vài ngày trước ngày khai giảng năm nay, trường Tiểu học Long An ở tỉnh Đồng Nai (cũ) hôm 27/8 chia sẻ danh sách 100 em có hoàn cảnh khó khăn trên trang Facebook của trường, cùng lời triệu tập các em đến một công viên để "nhận quà, học bổng, dụng cụ học tập" cho năm học mới.

Các thông tin cá nhân như ngày tháng năm sinh, cha mẹ ly hôn, cha hoặc mẹ bỏ nhà đi, hay tài chính không ổn định của các em thuộc năm học 2024-2025 được nêu chi tiết.

Vào tháng 9/2024, trên trang web của trường Tiểu học Ngô Thì Nhậm tại Hà Nội, danh sách học sinh nghèo của năm học 2024-2025 được chia sẻ dưới dạng PDF.

Ngoài tên tuổi, nhà trường cũng công bố họ tên bố mẹ của các em cùng hoàn cảnh gia đình như có "anh trai tự kỉ, bại não", "mẹ không bình thường, ông bà ngoại nuôi 2 mẹ con" hay "mẹ thất nghiệp".

Vào tháng 11/2018, trang web chính thức của trường THPT Nguyễn Bỉnh Khiêm tại tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu (cũ) cũng chia sẻ thông tin cá nhân kèm gia cảnh khó khăn của 20 học sinh trong quyết định trao học bổng 1 triệu đồng cho mỗi em trong năm học 2018-2019.

Không chỉ tại các trường công, trang web chính thức của Quỹ Xã hội Phan Anh do nhà sử học Dương Trung Quốc đồng sáng lập cũng đã công khai họ tên của 12 học sinh ở huyện Đức Thọ (cũ) thuộc tỉnh Hà Tĩnh được nhận học bổng, đề ngày 17/1/2022.

Danh sách này bao gồm thông tin trường lớp các em theo học tại thời điểm đó và chi tiết đời tư như "bố bị bệnh thần kinh", tình trạng sức khỏe của một số học sinh chẳng hạn như "bị tiểu đường", hay "em gái bị bệnh ngắn lưỡi phải phẫu thuật".

Thực tế cho thấy trẻ em đang ngày càng tiếp cận với không gian mạng từ rất sớm. Vào năm 2022, một lãnh đạo Cục Trẻ em, Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội (cũ) dẫn một kết quả khảo sát cho thấy trong 3 tháng có 89% trẻ em truy cập và sử dụng internet, trong số này, 87% sử dụng internet hàng ngày.

Ngoài thời gian dành cho việc học, trung bình trẻ em thường sử dụng từ 5 - 7 tiếng/ngày vào mạng xã hội, Tạp chí Điện tử Giáo dục Việt Nam dẫn lời vị này vào tháng 2/2025.

Do đó, việc các em có thể tiếp cận được thông tin cá nhân về bạn học hay chính bản thân mình trên mạng là có thể xảy ra, với những hệ lụy kèm theo.

Mặc dù các đơn vị có nghĩa vụ minh bạch tài chính, vị luật sư đến từ Hà Nội nói với BBC rằng để việc bảo đảm sự minh bạch khi chi trả quyền lợi không khó.

"Khi đăng tải [thông tin] ra bên ngoài có thể viết tắt, ký hiệu hoàn cảnh của các em và công bố công khai. Nếu ai có thắc mắc có thể làm Đơn đề nghị tiếp cận thông tin và cam kết bảo mật không tiết lộ cho bên thứ ba," ông cho hay.

"Việc này quá dễ nhưng rất tiếc các nhà giáo dục không có khái niệm về quyền riêng tư."

Bên cạnh đó, ông cũng xác nhận rằng Nghị định 130/2021/NĐ-CP về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bảo trợ, trợ giúp xã hội và trẻ em quy định rõ hình phạt đối với hành vi công bố, tiết lộ thông tin về đời sống riêng tư, bí mật cá nhân của trẻ em.

Điều 31 của nghị định này nêu rõ mức phạt từ 20 đến 30 triệu đồng, buộc bên vi phạm phải xin lỗi khi có yêu cầu, hay gỡ bỏ thông tin về đời tư của trẻ em.

Việc tiết lộ thông tin cá nhân của trẻ em ở Việt Nam - đặc biệt là trên mạng xã hội - là một vấn đề trầm kha diễn ra trong nhiều năm nay, mặc cho pháp luật đã có quy định rõ ràng.