Hệ thống tin giả do Nga tài trợ tính can thiệp bầu cử ở châu Âu ra sao?

Một mạng lưới bí mật do Nga tài trợ đang tìm cách can thiệp các cuộc bầu cử dân chủ sắp tới tại một quốc gia Đông Âu, theo một cuộc điều tra của BBC.

Sử dụng một phóng viên ngầm, chúng tôi đã phát hiện ra mạng lưới này hứa sẽ trả tiền cho những người tham gia nếu họ đăng các nội dung tuyên truyền ủng hộ Nga và tin giả nhằm làm suy yếu đảng cầm quyền ủng hộ EU của Moldova, trước thềm cuộc bỏ phiếu Quốc hội của nước này vào ngày 28/9.

Những người tham gia được trả tiền để tìm kiếm những người ủng hộ phe đối lập thân Nga ở Moldova để ghi hình một cách bí mật và cũng để tiến hành một cuộc khảo sát không chính thức.

Việc này được thực hiện dưới danh nghĩa của một tổ chức không có thật, khiến hành vi này trở nên bất hợp pháp.

Một người tổ chức từ mạng lưới này cho rằng kết quả của cuộc khảo sát có chọn lọc này có thể tạo cơ sở cho nghi vấn về kết quả của cuộc bầu cử.

Kết quả của cuộc khảo sát này cho thấy đảng cầm quyền sẽ thất bại và đã được công bố trực tuyến.

Thực tế, các cuộc thăm dò chính thức cho thấy Đảng Hành động và Đoàn kết (PAS) cầm quyền, do Tổng thống Maia Sandu thành lập, hiện đang dẫn trước Khối Bầu cử Yêu nước (BEP) thân Nga.

Chúng tôi đã tìm thấy mối liên kết giữa mạng lưới bí mật này và trùm tài phiệt Moldova Ilan Shor – người đã bị Mỹ trừng phạt vì "các hoạt động gây ảnh hưởng xấu của Điện Kremlin" và hiện đang lẩn trốn ở Moscow. Vương quốc Anh cũng đã trừng phạt ông ta vì tội tham nhũng.

Chúng tôi cũng tìm thấy mối liên kết giữa mạng lưới này và một tổ chức phi lợi nhuận (NGO) có tên là Evrazia.

Evrazia có liên hệ với ông Shor và đã bị Vương quốc Anh, Mỹ và EU trừng phạt vì bị cáo buộc hối lộ công dân Moldova để bỏ phiếu chống lại việc gia nhập EU vào năm ngoái. Cuộc trưng cầu dân ý về việc gia nhập đã được thông qua, nhưng với tỷ lệ rất thấp.

"Năm 2024, trọng tâm chiến dịch [của Ilan Shor] là tiền bạc. Năm nay, trọng tâm là thông tin sai lệch," Cảnh sát trưởng Moldova Viorel Cernauteanu nói với BBC World Service.

Chúng tôi đã yêu cầu ông Ilan Shor và tổ chức Evrazia phản hồi về những phát hiện điều tra của chúng tôi – nhưng họ đã không đưa ra câu trả lời.

Theo các chuyên gia, Moldova có thể là một quốc gia nhỏ, nhưng do nằm kẹp giữa Ukraine và Romania (thành viên EU) nên nước này có ý nghĩa chiến lược đối với cả châu Âu lẫn Điện Kremlin.

BBC World Service đã thâm nhập vào mạng lưới này - được điều phối qua ứng dụng nhắn tin Telegram - thông qua một đường link do một người tố giác gửi cho chúng tôi.

Điều này đã cho chúng tôi một cái nhìn sâu sắc về cách thức hoạt động của một mạng lưới tuyên truyền phi dân chủ.

Phóng viên bí mật của chúng tôi, Ana, cùng 34 người khác được yêu cầu tham dự các buổi hội thảo trực tuyến bí mật, nơi các "nhân viên" sẽ được tập huấn.

Với những tiêu đề như "Làm thế nào để từ một người nội trợ trở thành một lãnh đạo quốc gia", các buổi hội thảo này dường như đóng vai trò như một quá trình sàng lọc. Ana và những người khác phải vượt qua các bài kiểm tra định kỳ về những gì họ đã học.

Phóng viên của chúng tôi sau đó đã được một điều phối viên của mạng lưới tên là Alina Juc liên lạc. Các tài khoản mạng xã hội của cô Juc cho biết cô đến từ Transnistria, một khu vực ly khai ở miền đông Moldova trung thành với Moscow và Instagram của cô cho thấy cô đã thực hiện nhiều chuyến đi đến Nga trong vài năm qua.

Cô Juc nói với Ana rằng cô sẽ được trả 3.000 lei Moldova (khoảng 4,4 triệu VND) mỗi tháng để tạo các bài đăng trên TikTok và Facebook trong thời gian trước bầu cử, và tiền sẽ được gửi từ Promsvyazbank (PSB) - một ngân hàng nhà nước của Nga đã bị trừng phạt.

Nơi đây đóng vai trò là ngân hàng chính thức cho Bộ Quốc phòng Nga và là cổ đông trong một trong các công ty của Ilan Shor.

Ana và những người mới được tuyển dụng khác được đào tạo cách tạo ra các bài đăng trên mạng xã hội bằng ChatGPT. Họ được dặn rằng nội dung "thu hút mọi người nếu hình ảnh có một chút châm biếm… thực tế", nhưng cũng nên tránh dùng quá nhiều trí tuệ nhân tạo (AI) để đảm bảo các bài đăng được "tự nhiên".

Trong nhóm Telegram, Ana và BBC đã tiếp cận được các hướng dẫn đã được gửi cho những người tham gia trước đó. Ban đầu, họ được yêu cầu đăng các bài viết mang tính yêu nước về các nhân vật lịch sử của Moldova - nhưng dần dần các yêu cầu ngày càng mang tính chính trị.

Ana được yêu cầu đăng các cáo buộc vô căn cứ - bao gồm việc chính phủ Moldova hiện tại đang lên kế hoạch làm giả kết quả bầu cử, rằng việc Moldova có thể trở thành thành viên EU phụ thuộc vào việc công dân nước này trở thành người LGBTQ+ và rằng Tổng thống Sandu đang tiếp tay cho nạn buôn bán trẻ em.

Các chiến dịch trên mạng xã hội giờ đây thường đóng vai trò then chốt trong các cuộc bầu cử quốc gia. Chúng tôi đã theo dõi các bài đăng trên mạng xã hội ủng hộ đảng cầm quyền PAS của Moldova, nhưng không phát hiện ra bất kỳ chiến dịch thông tin sai lệch rõ ràng nào.

Trong suốt quá trình thâm nhập mạng lưới này, chúng tôi chỉ chia sẻ các bài đăng đúng sự thật và hạn chế số lượng.

Chúng tôi muốn tìm hiểu xem có những ai khác trong mạng lưới, vì chúng tôi có bằng chứng cho thấy có nhiều nhóm tương tự nằm trong mạng lưới này, giống như nhóm mà chúng tôi đã thâm nhập.

Chúng tôi đã tìm kiếm các mô hình hoạt động tương tự trên các tài khoản khác mà chúng tôi có thể theo dõi thông qua quyền truy cập Telegram của mình.

Chúng tôi kết luận rằng mạng lưới này bao gồm ít nhất 90 tài khoản TikTok - một số giả danh các hãng tin - đã đăng hàng ngàn video với tổng số lượt xem hơn 23 triệu và 860.000 lượt thích kể từ tháng 1/2025. Dân số của Moldova chỉ có 2,4 triệu người.

Chúng tôi đã chia sẻ những phát hiện của mình với Phòng thí nghiệm Nghiên cứu Giám định Kỹ thuật số (DFRLab) có trụ sở tại Mỹ. Họ cho biết phân tích của họ cho thấy mạng lưới này thậm chí có thể còn lớn hơn.

DFRLab phát hiện ra rằng mạng lưới rộng hơn đã thu hút hơn 55 triệu lượt xem và hơn 2,2 triệu lượt thích trên TikTok kể từ tháng 1/2025.

Mạng lưới này không chỉ đăng tải thông tin sai lệch. Cô Juc còn đề nghị trả cho Ana 200 lei Moldova (317,000 VND) mỗi giờ bằng tiền mặt để tiến hành các cuộc thăm dò không chính thức, phỏng vấn người dân ở thủ đô của Moldova về ứng cử viên mà họ ưa thích trong cuộc bầu cử.

Trước khi thực hiện nhiệm vụ này, những người tham gia đã được đào tạo về cách thức khéo léo để tác động đến những người được thăm dò.

Họ cũng được yêu cầu bí mật ghi hình những người được phỏng vấn, nếu những người đó nói rằng họ ủng hộ phe đối lập thân Nga.

Cô Juc tiết lộ rằng điều này là để "ngăn chặn gian lận bầu cử", ngụ ý rằng kết quả khảo sát và các đoạn ghi hình bí mật sẽ được sử dụng, trong trường hợp PAS chiến thắng, như bằng chứng giả định rằng họ đã thắng một cách không công bằng.

Bằng chứng của chúng tôi cũng cho thấy mạng lưới mà phóng viên của chúng tôi tham gia đang được Nga tài trợ. Ana đã nghe lén - và quay phim lại - cảnh Alina Juc gọi điện thoại để xin tiền từ Moscow.

"Nghe này, bạn có thể mang tiền từ Moscow tới không... Tôi cần trả lương cho người của mình," chúng tôi đã ghi hình lại lời cô ấy nói.

Không rõ ai sẽ gửi tiền cho cô ấy, nhưng chúng tôi đã tìm thấy mối liên kết giữa mạng lưới này và Ilan Shor thông qua tổ chức phi chính phủ Evrazia.

Ông Ilan Shor và Evrazia đã không phản hồi lại những phát hiện trong điều tra của chúng tôi.

BBC đã tìm thấy ảnh của người điều phối của Ana, cô Alina Juc, trên trang web của Evrazia - và một trong những nhóm Telegram mà Ana được thêm vào có tên là "Evrazia leaders" (Lãnh đạo Evrazia).

Bộ Ngoại giao Anh cho biết Evrazia hoạt động "ở Moldova thay mặt cho Ilan Shor, tài phiệt tham nhũng đang lẩn trốn ... nhằm gây bất ổn nền dân chủ Moldova".

Chúng tôi đã liên hệ với cô Alina Juc để yêu cầu bình luận về những phát hiện của chúng tôi, nhưng cô ấy không phản hồi.

TikTok cho biết họ đã triển khai các biện pháp an toàn và an ninh bổ sung trước thềm cuộc bầu cử và tiếp tục "tích cực chống lại các hành vi gian dối".

Meta, công ty chủ quản của Facebook, đã không phản hồi về những phát hiện của chúng tôi.

Đại sứ quán Nga tại Vương quốc Anh đã phủ nhận việc liên quan đến tin giả và can thiệp bầu cử, đồng thời tuyên bố rằng chính EU mới là bên đã can thiệp vào cuộc bầu cử của Moldova.

Malvina Cojocari, Andreea Jitaru, và Angela Stanciu tường thuật bổ sung