Xử lý trụ sở công dôi dư sau sáp nhập, có lặp lại tiền lệ xấu?

Khi mà thời điểm sáp nhập tỉnh thành, phường xã cũng như việc bãi bỏ cấp huyện đã đến gần, một câu hỏi đặt ra là các trụ sở công dôi dư sẽ được xử lý và sử dụng như thế nào?

Theo kế hoạch đã được Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam chốt, 63 tỉnh thành sẽ giảm còn 34 đơn vị. Trong đó, 11 tỉnh thành giữ nguyên hiện trạng, 52 tỉnh thành còn lại sáp nhập thành 23 đơn vị hành chính. Do đó, sẽ có rất nhiều trụ sở công dôi dư vào thời điểm quyết định sáp nhập tỉnh thành được hiện thực hóa.

Việc sáp nhập xã, với mục tiêu giảm từ 60-70%, và bỏ hoàn toàn cơ quan hành chính cấp huyện, cũng sẽ tạo ra nhiều tài sản công dôi dư.

Ông Tạ Văn Hạ, Phó chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa - Xã hội của Quốc hội, cho biết riêng việc bỏ hành chính cấp huyện sẽ tạo ra gần 700 trụ sở dôi dư, VnExpress đưa tin vào ngày 16/3.

Theo Bộ Tài chính, tính tới cuối năm 2024, có 11.034 cơ sở nhà đất công không sử dụng, sử dụng kém hiệu quả, sử dụng không đúng mục đích. Trong đó, có 3.780 cơ sở nhà đất có quyết định xử lý của cấp có thẩm quyền, còn lại 7.249 cơ sở nhà, đất chưa có quyết định xử lý của cấp có thẩm quyền.

Trong số các cơ sở dôi dư thì có nhiều trụ sở chính quyền sắp sửa xây xong hoặc vừa mới khánh thành.

Chẳng hạn, hồi tháng 3/2025, UBND huyện Hoằng Hóa, tỉnh Thanh Hóa đã chỉ đạo đơn vị thi công tạm dừng xây dựng trụ sở làm việc mới của cơ quan HĐND - UBND huyện, trong khi trung ương đang nghiên cứu bỏ đơn vị hành chính cấp huyện. Công trình này có mức đầu tư 45 tỷ đồng, vừa đội vốn lên gần 8 tỉ đồng, lúc bấy giờ đã thi công được 95%.

Điều tương tự cũng xảy ra tại rất nhiều tỉnh thành, như Nghệ An, Bắc Kạn, Quảng Trị...

Gần đây, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã ra Nghị quyết số 76, có hiệu lực thi hành từ ngày 15/4. Điều 12 của nghị quyết này quy định các trụ sở và tài sản công sau sắp xếp sẽ do chính quyền cấp tỉnh nơi dự kiến đặt trung tâm chính trị - hành chính chịu trách nhiệm quản lý.

Điều này cho thấy việc phương án chính thức xử lý trụ sở công dôi dư chỉ được đưa ra sau khi chính quyền mới đã tiếp quản.

Chưa rõ sắp tới khả năng xử lý, tối ưu hóa trụ sở công dôi dư sẽ ra sao, nhưng nhìn lại quá khứ sẽ thấy có những tiền lệ không mấy tích cực.

Xử lý ra sao?

Tổng Bí thư Tô Lâm, trong buổi tiếp xúc cử tri Hà Nội vào ngày 17/4 (ông Tô Lâm là đại biểu Quốc hội đoàn Hà Nội), đã nói rằng ưu tiên cải tạo, sửa chữa trụ sở dôi dư làm trường học, cơ sở y tế, hoặc trở thành nơi diễn ra các hoạt động văn hóa, thể thao cho người dân, khẳng định rằng sẽ không có sự lãng phí.

Thiếu trường học công không phải là vấn đề mới. Trong một bài viết vào đầu tháng Tư trên báo Tuổi Trẻ, các thành phố lớn như TP HCM đang thiếu trầm trọng đất xây trường học. Trong khi cần thêm 8.000 phòng học mới, nhưng từ tháng 3/2024 đến hết năm 2025, TP HCM chỉ dự kiến xây dựng 4.500 phòng học.

Tuy nhiên, việc hoán cải các cơ sở công này thành trường học, bệnh viện không phải là điều dễ dàng do thiết kế rất khác nhau.

Bộ Tài chính đã ban hành công văn hướng dẫn bổ sung việc xử lý tài sản công khi thực hiện sắp xếp, tổ chức lại đơn vị hành chính.

Theo đó, trụ sở làm việc và cơ sở sự nghiệp của các cơ quan, tổ chức, đơn vị cấp huyện sau khi sáp nhập hoặc giải thể sẽ được ưu tiên bố trí cho đơn vị hành chính cấp cơ sở nơi đặt trụ sở, hoặc cho các cơ quan, tổ chức khác của nhà nước - bao gồm cả cơ quan trung ương trên địa bàn – sử dụng nếu có nhu cầu. Trong một số trường hợp, nhiều cơ quan, đơn vị có thể được bố trí sử dụng chung một trụ sở.

Các trụ sở dôi dư chưa sử dụng ngay có thể được thu hồi và giao cho tổ chức quản lý nhà ở của địa phương quản lý, bảo vệ, hoặc tạm thời bố trí cho đơn vị khác sử dụng, thuê.

Trong bài viết ngày 16/3, VnExpress dẫn đánh giá của Phó chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa - Xã hội Tạ Văn Hạ cho rằng đối với những trụ sở quá cũ, chính quyền cần có phương án chuyển đổi mục đích sử dụng hoặc tính đến đấu thầu dự án, đấu giá quyền sử dụng đất để tìm nhà đầu tư phù hợp.

Để có thể xử lý hiệu quả, cũng như áp dụng những đề nghị nói trên, việc kiểm kê tài sản công là cần thiết. Đây cũng là khâu có thể xảy ra sai sót, tiêu cực.

Vào ngày 30/3, Bộ Tài chính đã báo cáo việc tổng kiểm kê tài sản công đã hoàn thành đúng tiến độ.

Trước đó chỉ một ngày, Tạp chí Tài chính điện tử thuộc Bộ Tài chính đã có bài viết nói rằng trong quá trình rà soát chất lượng số liệu trên hệ thống Phần mềm Tổng kiểm kê tài sản công, Bộ Tài chính (Cục Quản lý công sản) đã phát hiện một số lỗi thường gặp trong dữ liệu về tài sản công, như chọn nhầm loại tài sản, chẳng hạn chọn nhầm giữa đất trụ sở và đất cơ sở sự nghiệp, hoặc nhầm loại xe, nhầm giữa máy móc phổ biến và máy móc phục vụ hoạt động chung...

Một số lỗi thường gặp khác như không khớp về các chỉ tiêu số lượng, như chỉ tiêu về "số lượng theo sổ kế toán" không khớp với cột chỉ tiêu về "hiện vật theo sổ kế toán"; không ghi số lượng...

Vào ngày 3/4, trong Hội nghị hướng dẫn rà soát, chuẩn hóa dữ liệu trong Phần mềm tổng kiểm kê tài sản công, ông Thịnh cho biết bây giờ dữ liệu vẫn còn cần làm sạch, nâng cao chất lượng.

"Chúng tôi may mắn nhìn thấy số liệu của cả nước, của từng bộ, ngành, địa phương nên đã biết được có những vấn đề trong số liệu mà chúng ta cần rà soát, chuẩn hóa, chỉnh lý sao cho hợp lý."

"Từng đơn vị có thể không thấy vấn đề gì, nhưng khi nhìn tổng thể từng đơn vị của các bộ, ngành, địa phương và nhìn tổng thể của cả nước thì mới thấy vấn đề," Cổng thông tin điện tử về tài sản công dẫn lời ông Thịnh.

Có thể thấy rằng vẫn còn những khó khăn cần phải giải quyết trong việc xác định lượng tài sản công.

Những lỗi này, nếu không được phát hiện, hoặc chưa rà soát hết, khả năng cao là sẽ gây ra những sai sót, bất cập trong việc xử lý trụ sở dôi dư thời kỳ hậu sáp nhập.

Chưa kể là trong quá trình kiểm kê, định giá, đấu thầu... có thể xảy ra tiêu cực.

Tiền lệ xấu

Đã có những tiền lệ xấu về việc tối ưu hóa trụ sở dôi dư sau khi sáp nhập, thành lập mới hoặc bãi bỏ đơn vị hành chính.

Đầu năm 2021, thành phố Thủ Đức được thành lập trên cơ sở sáp nhập quận 2, quận 9 và quận Thủ Đức của TP HCM. Sau khi sáp nhập, nhiều cơ quan, đơn vị đã được bố trí trụ sở làm việc mới, dẫn đến dôi dư nhiều trụ sở.

Theo bài viết vào tháng 3/2025 của báo Dân trí, nhiều trụ sở tại TP Thủ Đức vẫn đang chờ xem xét, phê duyệt để được chuyển đổi công năng và mục đích sử dụng, ví dụ như trụ sở Ban Dân vận - Ủy ban Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể quận Thủ Đức, trụ sở Kho bạc Nhà nước quận 9…

Báo này dẫn lời đại diện UBND TP Thủ Đức cho biết sau khi sáp nhập ba quận là quận 2, quận 9 và quận Thủ Đức để thành lập thành phố Thủ Đức trực thuộc TP HCM, hiện Thủ Đức có 29 địa chỉ nhà đất dôi dư, không có kế hoạch và nhu cầu sử dụng với tổng diện tích hơn 21.000m2.

Ở Thanh Hóa cũng xảy ra tình trạng tương tự. Từ năm 2019 đến năm 2021, tỉnh này đã sáp nhập 143 xã, phường, thị trấn để thành lập 67 xã mới, tức giảm 76 xã.

Theo báo cáo của Sở Tài chính Thanh Hóa, tính tới tháng 10/2024, tỉnh có 537 cơ sở nhà, đất dôi dư sau sáp nhập đơn vị hành chính cấp xã và sắp xếp các đơn vị sự nghiệp công lập. Trong đó, chủ tịch UBND tỉnh đã phê duyệt phương án xử lý là 455/537 cơ sở.

Sở này cho biết việc chậm sắp xếp lại, xử lý tài sản nhà đất dôi dư trong những năm qua là địa phương này có số lượng cơ sở nhà đất phải sắp xếp lại rất lớn, địa bàn rộng, nhiều cơ sở nhà đất còn thiếu cơ sở pháp lý nên khó thực hiện.

Về tình trạng này, báo Lao động đưa tin rằng trong khi chờ phương án xử lý cụ thể, nhiều địa phương ở Thanh Hóa đã phải bỏ ra hàng chục triệu đồng mỗi năm thuê người trông coi.

Tỉnh Hà Tĩnh cũng có những trụ sở công dôi dư "vứt xó".

Phóng viên báo Lao Động đã phỏng vấn ông Nguyễn Đình Châu có nhà đối diện trụ sở UBND xã Thạch Hương bỏ hoang. Ông Châu cho biết đã "sang năm thứ năm, trụ sở này vẫn đang bỏ hoang kể từ khi sáp nhập với xã Thạch Tân và xã Thạch Lâm thành xã Tân Lâm Hương từ năm 2020".

Tiếc hơn cả, ông Châu chia sẻ, là công trình hội trường trong trụ sở xã Thạch Hương cũ mới xây xong với kinh phí 8 tỷ đồng, dùng được 1 năm rồi sáp nhập xã, nên bỏ hoang luôn theo trụ sở.

Tuy Thanh Hóa và Hà Tĩnh không thuộc diện sáp nhập cấp tỉnh sắp tới, nhưng vẫn sẽ có những thay đổi ở đơn vị hành chính cấp xã và cấp huyện.

Những ví dụ này cũng cho thấy những rủi ro trong việc tối ưu hóa trụ sở dôi dư sau sáp nhập.

Trong bối cảnh chính trị hiện tại với công cuộc chống lãng phí do Tổng Bí thư Tô Lâm đẩy mạnh, câu hỏi đặt ra là liệu có hay không những quy định cụ thể xác định người chịu trách nhiệm khi trụ sở công bị bỏ hoang gây ra lãng phí?

Liên quan tới vấn đề này, Tiến sĩ Ngô Trí Long, cựu viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá, đã đánh giá với báo Tuổi Trẻ rằng để đảm thực hiện tốt việc xử lý trụ sở dôi dư sau sáp nhập tốt thì không những cần kiểm kê, đánh giá và công khai minh bạch quỹ nhà đất công để xã hội giám sát mà còn cần quy định trách nhiệm cụ thể với lãnh đạo đơn vị có nhà đất công bỏ hoang, sử dụng lãng phí và xây dựng cơ chế thu hồi tài sản công bị chiếm dụng, sử dụng sai mục đích.