Chính phủ Nga tìm cách cân đối thu chi để kiềm chế thâm hụt ngân sách

Chính phủ Nga đang xem xét khả năng tăng thuế giá trị gia tăng (VAT) để kiềm chế thâm hụt ngân sách và duy trì dự trữ, bốn nguồn tin cho Reuters biết, bất chấp việc Tổng thống Vladimir Putin công khai trấn an rằng sẽ không có chuyện tăng thuế.

Dự thảo ngân sách dự kiến sẽ được trình lên quốc hội vào ngày 29/9.

Những thành phần then chốt của dự thảo này được thống nhất trước với ông Putin và đang khó có khả năng sẽ bị thay đổi đáng kể trong quá trình tranh luận chính thức tại quốc hội.

Nga, bước sang năm thứ tư của cuộc chiến ở Ukraine, đã tăng thuế thu nhập cá nhân và thuế doanh nghiệp trong năm nay, nhưng chính phủ vẫn phải điều chỉnh gấp ba lần mức ước tính thâm hụt ngân sách liên bang lên 1,7% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) vào tháng Năm.

Theo một quan chức giấu tên được truyền thông nhà nước dẫn lời trong tháng này, con số đó nay được dự báo sẽ vượt quá mục tiêu. Mức thâm hụt 0,9% GDP cho năm 2026, vốn được đưa vào luật ngân sách năm ngoái, cũng có khả năng bị vượt.

Tăng thuế có thể giúp giảm một nửa thâm hụt ngân sách dự kiến

Bốn nguồn tin thân cận với chính phủ xác nhận một bài viết đăng tuần này của The Bell – một cơ quan truyền thông có trụ sở bên ngoài nước Nga – rằng chính phủ đang thảo luận việc nâng thuế giá trị gia tăng (VAT) từ 20% lên 22% nhằm kiềm chế thâm hụt.

Bài viết không nêu rõ khung thời gian nào cho quyết định này, nhưng một trong những nguồn tin nói với Reuters rằng biện pháp này đang được cân nhắc cho ngân sách năm 2026, miễn là quy tắc ngân sách – theo đó nguồn thu bất thường từ dầu mỏ được tách riêng – vẫn được duy trì.

"Một khi phải tuân thủ quy tắc ngân sách thì làm sao giảm thâm hụt được? Chỉ có cách tăng thuế, vì hầu như không còn gì để cắt giảm nữa, dù là chi tiêu quân sự hay chi tiêu xã hội," một nguồn tin cho biết.

Thuế VAT chiếm 37% nguồn thu ngân sách liên bang năm 2024, và việc tăng thuế có thể giúp giảm một nửa mức thâm hụt dự kiến của năm 2026, theo tính toán của Reuters.

Kinh tế Nga vẫn tiếp tục tăng trưởng bất chấp các lệnh trừng phạt ngày càng siết chặt của phương Tây liên quan đến cuộc chiến ở Ukraine.

Tuy nhiên, GDP được dự báo sẽ chậm lại, chỉ còn khoảng 1% so với mức 4,3% của năm ngoái, trong khi lạm phát vẫn ở mức trên 8% tại một quốc gia mà phần lớn lực lượng lao động và 40% ngân sách hiện được dành cho quốc phòng và an ninh.

Chi tiêu của chính phủ là động lực then chốt thúc đẩy tăng trưởng kinh tế ở Nga, và với việc Tổng thống Putin bày tỏ sự không hài lòng trước tình trạng kinh tế chậm lại cũng như nhu cầu tiếp tục tài trợ cho cuộc chiến tiêu hao ở Ukraine, khả năng cắt giảm chi tiêu là rất thấp.

Chưa có quyết định cuối cùng

Bộ trưởng Tài chính Anton Siluanov khẳng định quy tắc ngân sách – theo đó các khoản thu từ năng lượng vượt trên mức giá dầu mục tiêu của Nga, hiện là 60 USD/thùng, sẽ được chuyển vào quỹ dự trữ tài khóa – vẫn sẽ được duy trì.

Sau khi Nga đưa quân vào Ukraine năm 2022, các quốc gia phương Tây đã cấm các công ty bảo hiểm và dịch vụ hàng hải hỗ trợ việc xuất khẩu dầu Nga, trừ khi dầu được bán dưới 60 USD/thùng.

Ấn Độ đã tăng mạnh nhập khẩu dầu từ Nga, nhưng hiện đang đối mặt với áp lực từ Tổng thống Mỹ Donald Trump yêu cầu chấm dứt hoạt động này.

Quỹ của Nga, vốn tách biệt với dự trữ ngoại hối của ngân hàng trung ương, hiện có khoảng 4 ngàn tỷ rúp tài sản có tính thanh khoản, cũng có thể được sử dụng để bù đắp thâm hụt.

Năm nay, chính phủ Nga dự định rút 447 tỷ rúp từ quỹ này.

Vào năm 2024, ông Putin cam kết sẽ không có thay đổi lớn nào trong hệ thống thuế trước năm 2030 sau khi các đợt tăng thuế được áp dụng vào năm 2025.

Ông đã yêu cầu chính phủ vào ngày 5/9 tăng nguồn thu thông qua việc nâng cao năng suất, chứ không phải bằng cách tăng thuế.

Nguồn tin cho rằng ngân sách liên bang không còn nhiều chỗ để cắt giảm, lập luận rằng chi tiêu quân sự thì không thể cắt, còn những cắt giảm nhỏ trong lĩnh vực xã hội cũng chẳng giúp ích được bao nhiêu.

"Chuyện đó giống như cạo lông lợn con vậy — tiếng kêu thì nhiều, nhưng chẳng được bao nhiêu. Nếu cắt được 1–2 ngàn tỷ rúp thì khác, nhưng không thể cắt những khoản lớn như thế, đơn giản là không có. Có thể cắt vài triệu, nhiều lắm là vài trăm triệu," nguồn tin nói.

Ngày càng nhiều lo ngại về ngân sách

Theo ngân hàng trung ương, đợt tăng thuế VAT thêm hai điểm phần trăm vào năm 2019 đã góp thêm 0,6 điểm phần trăm vào lạm phát năm đó.

Ngân hàng trung ương hiện cam kết sẽ cắt giảm một nửa lạm phát để đưa con số này trở về mục tiêu 4%.

Tuy nhiên, Thống đốc Ngân hàng Trung ương Elvira Nabiullina đã thận trọng ủng hộ việc tăng thuế.

Bà nói sau cuộc họp hội đồng ngày 12/9 rằng thà tăng thêm nguồn thu còn hơn để thâm hụt ngày càng rộng.

Bà cũng liên hệ quy mô thâm hụt với khả năng ngân hàng trung ương hạ lãi suất từ mức hiện tại là 17% - một mức mà các nhà kinh tế cho là quá cao để phục hồi tăng trưởng.

Ông Putin thì cho rằng mức nợ thấp của Nga cho phép vay thêm, và không phải lo sợ về việc vay nợ mới.

Tuy nhiên, ngay cả đối với chính phủ, lãi suất cũng đang ở mức khoảng 13%, với chi phí trả lãi dự kiến sẽ chiếm 2% GDP vào năm 2025.