Phát hiện ra loài cá mới trong chiếc bình hơn 100 tuổi
Nguồn hình ảnh, Other
- Tác giả, Alec Moore
- Vai trò, The Conversation
Thế giới có thêm một loài mới. Tôi và các đồng nghiệp cực kỳ hứng khởi khi công bố nó, nhưng, lạy trời, con cá đuối này - một họ hàng xa của cá mập - không thể nói là cực kỳ ngoạn mục hay tạo cảm hứng kinh ngạc.
Nó rất nhỏ - chỉ cỡ một bàn tay xòe ra - và với những gì chúng tôi biết, thì nó bình thường, không có dấu ấn đặc trưng nào.
Nhưng điều đặc biệt về con cá đuối này là gốc gác của nó, cách chúng tôi đã tìm ra nó, và vì sao ta có thể không bao giờ thấy được nó lần nữa.
"Khám phá" dễ làm ta nghĩ tới hình ảnh nhà hải dương học gan dạ tìm ra loài động vật ẩn mình trong hang động xa xôi, hay lặn sâu xuống đáy sâu trong vùng chìm khuất dưới biển.
Thế nhưng trong thực tế, rất nhiều loại cá mập và cá đuối mà người ta phát hiện trong vài năm gần đây lại là từ chợ cá.
Tìm ra thứ mới trong những thứ cũ
Nhưng không phải với loài này. Chúng tôi tìm ra nó trong một lọ thủy tinh, trên kệ ở một viện bảo tàng nằm giữa trung tâm thành phố Vienna.
Loài mới này có tên khoa học là Hemitrygon yemenensis - nghĩa là gì, bạn đoán xem, nghĩa là 'đến từ Yemen, trên bán đảo Ả Rập'. Và nó bắt đầu cả một câu chuyện.
Vào năm 1902, một cặp vợ chồng người Áo - Wilhelm và Marie Hein - tới thị trấn biển Qishn để nghiên cứu về ngôn ngữ Mehri độc đáo.
Khi bị tù trưởng người địa phương giam cầm tại nhà, vợ chồng Heins tìm việc để họ có thể bận rộn trong thời gian đó.
Ngoài việc chăm sóc y tế cho dân địa phương, bà Marie còn thu thập hơn 2.000 mẫu thực vật và động vật.
Trong số đó, may mắn cho chúng tôi, có hai con cá đuối. Những mẫu vật này - có một con cá đực và một con cá cái, được bảo tồn và đưa trở lại Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên ở Vienna, nơi chúng nằm yên trong lọ và phủ bụi trong 115 năm.
Là một phần trong công trình nghiên cứu mà tôi đang thực hiện về nhóm cá sụn (cá mập và cá đuối) ở vùng Ả Rập, tôi có chú ý đến vợ chồng Heins - một con cá khác mà họ mang về là một con cá mập nhỏ, cũng có câu chuyện của riêng nó.
Tôi đã xem kỹ danh sách mẫu vật ở viện bảo tàng về hành trình của gia đình Heins, và tôi để ý tới một danh mục bí ẩn - với một cái tên cũ và lỗi thời dành cho cá đuối.
Việc tìm hiểu sâu hơn - và dựa trên những bức ảnh sơ bộ tôi nhận được qua email từ nhân viên bảo tàng - cho thấy có thể có điều gì đó đặc biệt mà chúng tôi chưa từng thấy, vì vậy tôi sắp xếp hành lý và đến Vienna.
Nguồn hình ảnh, Alec Moore
Vào một buổi sáng tháng 11 se lạnh, trong tận sâu căn phòng phía sau đầy hóc hẻm của bảo tàng cũ ấn tượng, mối sáp niêm phong gắn trên miệng chiếc lọ chứa mẫu vật bị vỡ.
Khi tôi nhẹ nhàng kéo con cá đuối ra - nó đã nhạt màu và co lại sau hơn một thế kỷ nằm trong dung dịch cồn - tôi tự hỏi liệu tôi có phải là người đầu tiên đụng vào chúng từ khi vợ chồng nhà Heins đóng chai chúng trên bãi biển nóng bức xa xôi và bạc mặt vì nắng nhiều năm về trước hay không.
Tôi bắt tay vào một công việc khá là cầu kỳ tỉ mỉ khi đo đạc, quan sát và chụp ảnh bắt đầu - ghi nhận lại một thứ từ kích cỡ tương đối và vị trí của những bộ phận như vây, khe mang, hình dáng và số lượng của những chiếc "răng giả" trên da, đến góc độ của miệng con cá (đây là lần đầu tiên tôi sử dụng lại thước đo góc từ thời đi học).
Những thông tin này cho phép chúng tôi so sánh loài cá đuối Yemen này với những họ hàng gần có liên quan mà người ta đã biết đến - từ đó chọn ra các chi tiết điển hình và kết hợp lại để xác định một loài mới.
Thông tin này được xuất bản trên một văn bản "mô tả" khoa học (và đúng là dạng văn bản khô khan), với tên chính thức của loài mới và chỉ định một mẫu vật đơn cử từ bảo tàng làm "mẫu" [holotype], để từ đó các nhà khoa học trong tương lai sẽ sử dụng khi cần nêu tên.
Tên khoa học và mô tả cũng là những thành phần cơ bản trong chỉ dẫn định danh loài mà ngư dân, thợ lặn và nhà khoa học có thể sử dụng.
Sinh vật bí ẩn
Nhưng ta đã biết gì về loài này?
Đáng buồn là, ta hầu như không biết gì - và có thể tình trạng này sẽ không có gì thay đổi. Ngoài hai mẫu từ viện bảo tàng được thu thập hơn một thế kỷ trước, khoa học toàn toàn không biết gì về loài cá đuối này.
Nguồn hình ảnh, Alec Moore
Loài cá đuối nhỏ thường không bơi xa, và kết quả thường nằm trong vùng địa lý hẹp - vì vậy có thể cá đuối H. yemenensis chỉ có mặt ở Yemen.
Nhưng người ta gần như không thể nghiên cứu ở đó, do tình trạng chiến tranh liên miên và khủng hoảng nhân đạo, với nhiều thập niên từ các cuộc xung đột trước; quốc gia này nằm trong nhóm các "quốc gia kém phát triển nhất", cũng cho thấy tình trạng nghèo đói, giáo dục và tuổi thọ dân cư ra sao.
Tình trạng đánh bắt quá độ, không kiểm soát và không bền vững trong khu vực này thường do tàu đánh cá nước ngoài thực hiện.
Điều này không chỉ đe dọa đến các loài sinh vật biển độc đáo như chú cá đuối của chúng ta, mà còn đe dọa sinh kế của chính cộng đồng ngư dân. Thậm chí có thể loài cá đuối của chúng ta đã tuyệt chủng trước khi ta nhận ra nó là loài mới, giống như "loài cá mập đã mất" mà ta tìm ra gần đây.
Chúng tôi chẳng thể làm gì ngoài hy vọng rằng Yemen và những quốc gia tương tự với hệ sinh thái đa dạng sẽ dần có tương lai tươi sáng hơn.
Tên chính thức của loài cá đuối mới vinh danh quốc gia mà con cá đuối được tìm ra, nhưng chúng tôi đã đề xuất một cái tên bản địa cho nó "cá đuối của nhà Heins" nhằm tưởng nhớ công lao của Marie và Wilhelm ghi lại sự giàu có về mặt sinh học, ngôn ngữ và văn hóa ở phần này của thế giới.
Thật kinh ngạc khi những mẫu vật cá đuối và cá mập duy nhất mà vợ chồng Heins đem về lại hóa ra là các loài mới, đặc biệt khi họ không phải chuyên gia và không có nhiều thông tin.
Đáng buồn là chỉ một năm sau chuyến hành trình Wilhelm qua đời ở độ tuổi 42. Người ta hy vọng rằng con cá đuối của ông sẽ không mất đi cùng với ông.
Bài viết đăng lần đầu trên tạp chí The Conversation, và được đăng lại theo giấy phép Creative Commons.
Bài tiếng Anh đã đăng trên BBC Future.
