Làm sao kiến tạo quốc gia hạnh phúc?

Liệu nhà nước có thể đóng vai trò quan trọng trong việc kiến tạo một quốc gia hạnh phúc?

Các Tiểu vương quốc Ả Rập thống nhất (UAE) nghĩ là có.

Tuần trước, chính phủ nước này tuyên bố đã lựa chọn 60 "quan chức kiến tạo hạnh phúc và sự tích cực" để ra nước ngoài nghiên cứu sự hạnh phúc và cách truyền bá nó.

Vào tháng Hai năm nay, nước này bổ nhiệm bộ trưởng hạnh phúc đầu tiên, với nhiệm vụ làm cho đất nước hạnh phúc hơn.

UAE hiện nay xếp thứ 28 trong số 156 nước được khảo sát trong Báo cáo Hạnh phúc Thế giới năm 2016 của Liên Hợp Quốc. Nước này muốn leo lên vị trí top 5 quốc gia đứng đầu trong bảng xếp hạng này vào năm 2021.

"Chúng tôi muốn tạo ra một xã hội nơi mà hạnh phúc của người dân được đặt lên hàng đầu, bằng cách duy trì một môi trường mà họ có thực sự phát triển," Phó Tổng thống đồng thời là Thủ tướng của UAE, Sheikh Mohammed bin Rashid Al Maktoum, nói khi ông công bố việc bổ nhiệm ông Ohood bint Khalfan Al Roumi làm Bộ trưởng Hạnh phúc.

Tuy nhiên, vẫn có một số ý kiến tỏ ra hoài nghi về ý tưởng này.

Nhiều ý kiến đã chỉ trích UAE về các chính sách của nước này đối với lực lượng lao động người nước ngoài.

Bên cạnh đó, các nhà hoạt động chính trị nói rằng chính phủ nên tập trung cải thiện nhân quyền và pháp quyền.

UAE cho đến nay vẫn bác bỏ những ý kiến chỉ trích hồ sơ nhân quyền của mình.

Dù là một quốc gia bảo thủ, UAE vẫn cởi mở hơn so với nhiều nước ở vùng Vịnh.

UEA tôn trọng các nền văn hóa và tín ngưỡng khác nhau. Tuy nhiên, chính quyền nước này vẫn là một chính quyền độc tài, được điều hành bởi một nhóm các gia tộc quyền lực.

Liệu bạn có thể đề ra chỉ tiêu cho những thứ trừu tượng như hạnh phúc? Và liệu việc kiến tạo hạnh phúc có phải là nhiệm vụ của chính phủ?

Meik Wiking là Giám đốc điều hành của Viện Nghiên cứu Hạnh phúc, một cơ quan cố vấn độc lập ở Đan Mạch, nước đứng đầu bảng xếp hạng hạnh phúc của Liên Hiệp Quốc. Ông cho rằng chính phủ có thể và nên đóng một vai trò trong việc kiến tạo hạnh phúc.

"Các chính sách công cần nhằm mục tiêu cải thiện chất lượng cuộc sống cho người dân," ông nói. "Các chính phủ trên thế giới, đặc biệt là ở châu Á, đang ngày càng muốn chuyển đổi thành quả kinh tế thành phúc lợi."

Wiking lấy ví dụ như Hàn Quốc, từ một trong những nước nghèo nhất trên thế giới đã trở thành một trong những nước giàu nhất chỉ trong vòng một thế hệ.

Tuy nhiên điều này đã mang lại những tác động lớn lên xã hội.

Tuy thịnh vượng, nhưng Hàn Quốc chỉ đứng thứ 58 trong bảng xếp hạng của Liên Hiệp Quốc, và một cuộc khảo sát năm 2014 đối với những người trẻ tuổi ở nước này cho thấy họ ít hài lòng với cuộc sống của mình hơn nhiều so với những người cùng độ tuổi ở các nước đang phát triển.

Nguyên nhân chủ yếu là do sự căng thẳng trong việc học và do kỳ vọng của gia đình.

Quay trở lại UAE, những chi tiết về các chính sách kiến tạo hạnh phúc cho đến nay vẫn chưa được công bố đầy đủ.

Kể từ khi tân bộ trưởng và các quan chức kiến tạo hạnh phúc khác được bổ nhiệm, nhiều cuộc thảo luận về việc kiến tạo hạnh phúc đã diễn ra.

Cảnh sát Dubai đã đổi tên đơn vị dịch vụ cộng đồng thành 'Tổng cục Hạnh phúc Cộng đồng', và đơn vị này đã thường xuyên sử dụng hash tag #YourSecurityOurHappiness trong các mẩu tin đăng trên Twitter.

Trong khi đó, các cơ quan chính phủ cũng đã thay đổi ngôn ngữ sử dụng trong các cuộc khảo sát để tìm hiểu xem người dân có thực sự hạnh phúc - chứ không phải là chỉ hài lòng - với các dịch vụ hay không.

Diễn kịch?

Sonia Edwards, một giám đốc tiếp thị và là bà mẹ có hai con, người đã sống ở UAE trong hơn một thập kỷ, nói: "Tôi thật sự nghĩ rằng đó là một mẹo PR."

"Chính phủ muốn người dân nghĩ rằng mình đang tìm cách cải thiện cuộc sống của họ, nhưng tôi không biết rằng liệu ý tưởng này sẽ hiệu quả đến mức nào."

Edwards, từng sống ở Mumbai trước khi gặp và kết hôn với chồng có quốc tịch Anh ở Dubai, cho biết thêm: "Có rất nhiều vấn đề ở đây xung quanh sự bất ổn và phân biệt đối xử ttrong công việc."

"Bên cạnh đó, giá thuê nhà cũng cao và trường học rất đắt đỏ. Nếu những điều này được giải quyết, chúng tôi sẽ thấy hạnh phúc hơn nhiều."

"Tuy nhiên hạnh phúc không phải chỉ phụ thuộc vào chính phủ mà còn phụ thuộc vào nỗ lực và tâm lý của từng cá nhân."

Al Maktoum khẳng định chính phủ của ông không muốn kiểm soát cảm xúc của người dân.

"Vai trò của chính phủ là tạo ra một môi trường nơi mà người dân có thể đạt được hoài bão của mình chứ không phải một môi trường mà chính phủ kiểm soát," ông nói.

"Chúng tôi muốn giúp người dân khai thác tiềm năng của mình, thay vì kiểm soát họ."

"Chính phủ cần duy trì một môi trường do chính người dân tạo ra và ở đó, họ có thể tìm thấy hạnh phúc của riêng mình," ông nói.

UAE là trường hợp khá thú vị trong vấn đề lập kế hoạch kiến tạo hạnh phúc.

Người dân bản địa chỉ chiếm khoảng 15% dân số, còn lại là những người từ nơi khác đến để làm việc hoặc đi theo gia đình. Điều này tạo nên một xã hội nơi người dân không có gốc rễ.

Justin Thomas, một giáo sư tâm lý học tại Đại học Zayed ở Abu Dhabi, đồng ý là việc bổ nhiệm bộ trưởng hạnh phúc hơi giống với một chiêu thức PR.

Tuy nhiên ông nói: "Chính phủ UAE hiểu là nỗ lực kiến tạo hạnh phúc không chỉ đơn thuần là bổ nhiệm một bộ trưởng."

"Họ biết rằng không thể chỉ đơn thuần nói với người dân rằng 'hãy sống hạnh phúc'."

Kinh tế gia Carol Graham, từ Viện nghiên cứu Brookings, ủng hộ một nền kinh tế lấy sự hạnh phúc của người dân và tổng sản phẩm quốc nội (GDP) làm trọng tâm, nhưng bà tỏ ra hoài nghi về ý tưởng của UAE.

"Không phải là tôi không ủng hộ việc thành lập Bộ Hạnh phúc," bà nói.

"Tôi nghĩ rằng các quốc gia có các bộ này - UAE, Venezuela, Ecuador, là những quốc gia không hề có nền dân chủ - và đó là tất cả những gì bạn cần biết."

Bà cho rằng tự do chính trị là một thành phần quan trọng làm nên hạnh phúc, được toàn thế giới công nhận.

"Hạnh phúc là một định nghĩa rất khó hiểu và khó định nghĩa," Graham nói.

Bà cũng cảnh báo: "Lấy hạnh phúc làm một mục tiêu của chính sách khi chưa có một định nghĩa chính xác về nó... có thể khiến nó dễ bị lợi dụng."

Thomas tin rằng việc cải thiện sức khỏe và hạnh phúc có những tác động trực tiếp lên nền kinh tế, vì những vấn đề như trầm cảm và căng thẳng có thể gây tổn thất hàng tỷ đô la một năm cho nền kinh tế do giảm năng suất lao động.

Theo Dịch vụ Y tế Quốc gia của Anh, các vấn đề về tâm lý là nguyên nhân gây khuyết tật lớn nhất ở Anh quốc, gây tổn thất cho nền kinh tế từ 70 tới 100 tỷ bảng Anh một năm.

"Những chính phủ có tầm nhìn xa như UAE đang ghi nhận điều này," Thomas nói.

"Tất nhiên, rất khó để tìm ra những giải pháp nhanh chóng. Đây không phải là một vấn đề về kỹ thuật mà là về con người. Nhưng việc chính phủ đang thảo luận về việc kiến tạo hạnh phúc cho người dân đã là một điều rất tích cực."

Nhưng làm sao để đo lường độ hiệu quả của một chính sách kiến tạo hạnh phúc, để từ đó biết rằng nó có đáng đầu tư hay không?

"Hạnh phúc là một vấn đề chủ quan, nhưng bạn có thể đo lường nó," George Mackerron, một giảng viên kinh tế, môi trường, năng lượng và biến đổi khí hậu tại Đại học Sussex, nói.

"Rào cản đầu tiên là xác định một mẫu đại diện," ông nói. "Và sau đó bạn phải nhìn vào quan hệ nhân quả: người ta cảm thấy hạnh phúc vì họ đã làm một cái gì đó, hay họ đang làm một cái gì đó vì họ cảm thấy hạnh phúc?"

Nhưng, thách thức thực sự, ông nói, đó là chuyển tải những dữ liệu có được vào chính sách công.

Solomon Mwangi là một nhân viên bảo vệ tại một căn hộ thông minh ở Dubai Marina.

Người đàn ông 28 tuổi này chuyển đến Dubai cách đây sáu tháng. Trước đó ông sống tại Kenya, nơi ông từng làm nhân viên bán điện thoại di động.

Ông đã để lại vợ và đứa con trai hai tuổi tại Nairobi và sống trong một trại lao động ở ngoại ô của thành phố, nơi ông thuê chung phòng với năm người đàn ông khác.

"Tình hình ở đây khá tệ," ông thở dài. "Chúng tôi không có sự riêng tư và không thể nấu ăn. Công việc này cũng khá nhàm chán, tôi có mặt ở đây từ 6 giờ sáng và kết thúc việc vào làm 6 giờ chiều. Nhưng tôi bắt đầu quen biết cư dân ở đây và họ rất tốt."

Mwangi chưa biết gì về chiến dịch hạnh phúc của chính phủ UAE, nhưng ông nói rằng ông hạnh phúc được sống tại Dubai, bất chấp những khó khăn.

"Tôi tới đây làm việc để có thể chu cấp cho gia đình, và điều đó làm cho tôi hạnh phúc," ông nói.

<link type="page"><caption> Bài tiếng Anh</caption><url href="http://www.bbc.com/capital/story/20160804-will-this-be-the-happiest-place-in-the-world " platform="highweb"/></link> đã đăng trên <link type="page"><caption> BBC Capital</caption><url href="http://www.bbc.com/capital" platform="highweb"/></link>.