Dưới đây xin trích giới thiệu nội dung Báo cáo hoạt động sáng tạo văn học tại Đại hội do nhà thơ Hữu Thỉnh, Tổng Thư ký Hội Nhà văn khóa sáu, đọc tại ngày khai mạc:

Theo số liệu của Ban tổ chức: có 567 đại biểu thuộc 13 chi hội nhà văn cơ sở ở các khu vực, cơ quan nhà nước về dự đại hội. Trong đó: 64 người ở các tỉnh khu vực miền Trung, 58 ở khu vực các tỉnh phía Bắc, 8 ở khu vực Tây Nguyên, 13 ở khu vực Đông Nam bộ, 22 ở khu vực đồng bằng sông Cửu Long, 59 ở TP Hồ Chí Minh, 60 ở cơ quan Hội nhà văn, 42 ở khối Khoa giáo, 49 ở khối Nhà nước – Mặt trận, 41 ở hội Hà Nội, 32 ở khối quân đội, 16 ở khối công an và 75 đại biểu được chỉ định dự đại hội.

Tại Đại hội, các đại biểu sẽ đọc tham luận về tình hình văn học nước nhà trong thời kỳ đổi mới, nêu vấn đề và thảo luận về sáng tác văn học trong giai đoạn hội nhập thế giới, giữ gìn bản sắc dân tộc trong nghệ thuật ngôn ngữ văn học…

5 năm qua, tình hình thế giới diễn biến phức tạp, phản ánh sự đan xen giữa hai xu hướng hội nhập và phân liệt, hợp tác và đấu tranh. Xu hướng đa cực hóa, đa phương hóa trong quan hệ quốc tế ngày càng tranh thủ được sự đồng tình của nhân dân thế giới.

Việc Hoa Kỳ dành ngân sách rất lớn để xuất khẩu ồ ạt các sản phẩm văn hóa buộc các chính phủ nhiều nước có chính sách quốc gia và liên quốc gia để bảo vệ văn hóa của họ, gợi cho chúng ta nhiều suy nghĩ.

Trong xu thế hội nhập, đấu tranh bảo vệ văn hóa dân tộc thực chất là sự tiếp tục cuộc cách mạng dân tộc dưới một dạng thức mới.

Trong nước, cả hai nhân tố thuận và nghịch của đời sống kinh tế-xã hội đều tác động đến tâm trạng nhà văn. Với kết luận Hội nghị Trung ương lần thứ 10, khóa IX “tiếp tục thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc” và Chỉ thị 18 của Ban Bí thư về tiếp tục thực hiện Nghị quyết 05 Trung ương khóa VIII, lý luận về sự nghiệp đổi mới của Đảng được hoàn thiện một bước rất quan trọng, kết hợp hài hòa nhiệm vụ tăng trưởng kinh tế với phát triển nhân tố con người.

Việc Quốc hội thông qua Luật Ngân sách, chính thức hóa việc cung cấp kinh phí thường xuyên cho các hoạt động văn học, nghệ thuật, các hội chính trị-xã hội-nghề nghiệp, nâng mức tài trợ, đầu tư hàng năm cho các hoạt động sáng tạo, tạo nên sự phấn chấn về tinh thần của văn nghệ sĩ.

Bên cạnh mặt thuận, thì mặt chưa thuận, tuy đã được phát hiện và kiến nghị khá sớm nhưng vẫn chưa có những giải pháp mang tính đột phá. Văn hóa đọc chưa lấy lại được đà phát triển của nó trước sự mở rộng của văn hóa đại chúng. Lưu thông sách trong nước chậm chạp và vướng nhiều ách tắc.

Giá cả một số nguyên vật liệu ngành in tiếp tục tăng, ảnh hưởng trực tiếp đến công tác xuất bản, báo chí và sức mua của bạn đọc. Điều kiện làm việc và đời sống nhà văn còn gặp nhiều khó khăn.

Trong tình hình đó, văn học vẫn tiếp tục đổi mới và phát triển. Các cuộc thi văn học, các giải thưởng văn học, các trại sáng tác, các cuộc hội thảo được tổ chức ở nhiều nơi, số lượng tác phẩm và người tham gia đông hơn. Nhiều câu lạc bộ văn học được thành lập dưới sự bảo trợ của các hội chuyên ngành ở trung ương và các hội văn học nghệ thuật địa phương thu hút nhiều người thuộc nhiều lứa tuổi tham gia.

Lãnh đạo và chính quyền các địa phương quan tâm hơn đến đời sống văn học nghệ thuật thông qua việc lập các quỹ hỗ trợ sáng tác và cải thiện điều kiện làm việc của văn nghệ sĩ. Đổi mới văn học đã bước qua giai đoạn nhận thức ban đầu, giờ đây tư duy, cảm hứng, cách nhìn của nhà văn đã được điều chỉnh một bước, trở lại điềm tĩnh, sâu lắng với sự suy ngẫm sâu hơn về xã hội và con người.

Văn chương trở nên thật hơn, cả trong việc miêu tả những hành động cao cả, những cảnh ngộ éo le hay những tâm trạng thầm kín, bản năng của con người.

Khuynh hướng hiện thực vẫn là dòng chủ lưu của văn học ta. Bên cạnh đó là sự phát triển của nhiều xu hướng thể nghiệm nghệ thuật khác nhau. Các nhà văn đã trưởng thành, số đông trở về với các đề tài lịch sử và chiến tranh cách mạng. Bút pháp sử thi, tư liệu là sở trường của họ. Các cây bút trẻ xông xáo trong các đề tài hiện đại, họ là lực lượng đông đảo, nhiều tài năng và nhiều triển vọng trong việc mở rộng đường biên văn học và tiếp cận hiện thực mới.

5 năm qua, văn học ta có thêm nhiều tác phẩm có giá trị về tất cả các thể loại. Mối quan tâm về hệ thống giá trị mới đang được xác lập, về đạo đức xã hội, về bảo vệ các giá trị truyền thống của dân tộc là những thông điệp thường gặp trong các tác phẩm của các nhà văn.

Bước tiến của văn chương đổi mới là tính dân chủ. Đó là sự đa dạng hóa đề tài, chủ đề, giọng điệu, phương pháp sáng tác, là tính phức điệu trong xây dựng hình tượng nghệ thuật đem đến tiếng nói đa thanh, đa chiều trong việc khám phá thế giới nội tâm sâu thẳm của con người, và đó là khả năng bộc lộ dấâu ấn cá nhân rõ nét hơn trong tác phẩm.

Cảm hứng phê phán sắc mạnh, lên án, truy kích cái xấu, cái ác nhưng vẫn tỏa ấm tình thương yêu và trách nhiệm với con người. Trong cuộc sống hàng ngày, trước những ngổn ngang, oan trái, bất hạnh, bạn đọc vẫn tìm đến nhà văn như một điểm tựa tinh thần nhiều cảm thông, chia sẻ. Văn học đang thực sự tham gia vào tiến trình ổn định và phát triển của đất nước, đặc biệt là việc xây dựng môi trường giàu nhân tính trong bối cảnh đang xây dựng một xã hội công nghiệp.

Nó cảnh báo và chống lại căn bệnh vô cảm, dửng dưng giữa con người với con người. Trong tinh thần đó, chúng ta vui mừng ghi nhận những thành tựu mới của mảng đề tài cho thiếu nhi, trong đó có những bộ sách nhiều tập, lấp một khoảng trống trong kho sách của bạn đọc nhỏ tuổi. Dân chủ và nhân văn, dân tộc và đổi mới là những đặc điểm nhận diện nền văn học ta trong những năm qua.

Khác với các thể loại khác, biên độ dao động của thơ thời gian vừa qua rất rộng, mở ra rất nhiều hướng tìm tòi, thể nghiệm, thực sự có những khởi sắc đáng ghi nhận. Bên cạnh lớp nhà thơ chống Pháp, chống Mỹ với sự từng trải, và sự tự đổi mới về bút pháp, là sự xuất hiện hàng loạt các nhà thơ trẻ thuộc thế hệ sau chiến tranh và trong đổi mới.

Thơ của họ táo bạo, giàu chất sống, mang dấu ấn của thời đại thông tin. Nhiều nhà thơ trẻ được trao giải cao trong các giải thưởng văn học. Sau một loạt các trường ca chiến tranh, đã xuất hiện nhiều trường ca trong đổi mới được bạn đọc chú ý.

Công tác lý luận phê bình đóng góp quan trọng vào định hướng văn học, đổi mới tư duy nghệ thuật, mở ra nhiều kênh tiếp cận tác phẩm. Nhiều công trình lý luận mới được xuất bản, giới thiệu tương đối có hệ thống về các khuynh hướng mỹ học cổ kim trên thế giới và các di sản văn học dân tộc.

Phê bình văn học được mở rộng dưới nhiều dạng thức, đáng chú ý là các tập chân dung văn học. Ngoài đội ngũ các nhà lý luận phê bình được đào tạo chuyên sâu, có thêm nhiều nhà sáng tác tham gia công việc khó khăn này. Thế mạnh của họ là năng lực cảm nhận và những kinh nghiệm bếp núc của nghề văn.