Vlogger ngoại và 'lính bàn phím' giúp TQ 'đấu' truyền thông phương Tây
Nguồn hình ảnh, CGTN
- Tác giả, Kerry Allen & Sophie Williams
- Vai trò, BBC News
Các video blogger nước ngoài - những người lên án điều mà họ nói là sự đưa tin tiêu cực về Trung Quốc trong các chủ đề gây tranh cãi gay gắt như Tân Cương - đang thu hút lượng lớn người đăng ký theo dõi trên các nền tảng như YouTube.
Trong những năm gần đây, các "vlogger" này ngày càng thể hiện mình nhiều hơn như những người yêu mến Trung Quốc, và phát tán các thông tin sai lệch của Đảng Cộng sản nước này.
YouTube dán nhãn các đơn vị truyền thông quốc gia Trung Quốc, chẳng hạn như kênh truyền hình CGTN, là được chính phủ cấp ngân khoản, nhưng hầu như không có mấy chính sách cụ thể nếu là liên quan tới các cá nhân cổ súy cho cách đưa tin tương tự.
Một số vlogger bị nghi ngờ là hợp tác với các cơ quan báo chí quốc doanh nhằm phát tán những lời bao biện của Trung Quốc ra thế giới.
Thế nhưng không rõ điều gì thúc đẩy họ làm vậy, và chiến lược này đạt hiệu quả tới đâu.
Các vlogger này là ai?
Các video có phối hợp gần đây xuất hiện trên các kênh của các vlogger nước ngoài đối trọng lại với các tường thuật phóng sự điều tra của các hãng truyền thông độc lập về cách thức đối xử của Trung Quốc đối với cộng đồng Uyghur ở Tân Cương, tây bắc Trung Quốc.
Đã có những cáo buộc được ghi nhận chi tiết về tình trạng vi phạm nhân quyền có hệ thống trên quy mô khủng khiếp ở vùng này.
Các vlogger, trong đó công dân Anh sống ở nước ngoài Barrie Jones, Jason Lightfoot và nhóm cha con Lee và Oli Barrett, đã bình luận trên kênh cá nhân của mình về điều được cho là "những lời dối trá" của phương Tây và các chính sách của chính phủ Trung Quốc.
Họ sau đó đã xuất hiện trên các video của hãng truyền thông quốc gia Trung Quốc CGTN.
Instagram. Chúng tôi cần sự đồng ý của quý vị trước khi bất kỳ nội dung nào được tải xuống, bởi việc này có thể đi kèm việc sử dụng cookies và các công nghệ khác. Quý vị có thể đọc chính sách cookie của Instagram trước khi đồng ý. Để xem nội dung này, hãy chọn 'chấp nhận và tiếp tục'.
Cuối Instagram tin
Trước đó, các video đăng tải ở kênh cá nhân của họ thường chỉ nói về cuộc sống đời thường ở bên trong Trung Quốc.
Tuy nhiên, những video mới nay mang tính chính trị rõ rệt hơn: họ mạnh mẽ ủng hộ những lời lẽ hùng hồn của Trung Quốc về các chủ đề từ Covid-19 cho tới Hong Kong và Tân Cương.
Nhiều người trong số các YouTuber này có hàng trăm ngàn người đăng ký theo dõi kênh, và các video của họ được quảng bá mạnh mẽ, nhận được nhiều bình luận từ những người dùng nặng chủ nghĩa dân túy.
'Chưa bao giờ được trả tiền để thực hiện chuyến đi'
Làm vlog là chuyện phổ biến ở Trung Quốc, nhưng các nền tảng video của Trung Quốc luôn có những điều khoản, điều kiện hạn chế về nội dung người dùng được đăng tải.
Hàng ngàn người có nhiệm vụ theo dõi trên internet cũng kiểm duyệt kỹ càng các nội dung được đăng tải.
Hậu quả là nhiều vlogger người Trung Quốc chỉ đăng tải các hình ảnh quay ở bên trong căn nhà của mình.
Hiến pháp 1982 của Trung Quốc đảm bảo quyền tự do ngôn luận và tự do báo chí. Tuy nhiên, các vlogger và phóng viên công dân Trung Quốc thường bị bắt, bị giam do làm các video khiến giới chức không hài lòng.
Hồi 12/2020, phóng viên công dân Trương Triển (Zhang Zhan) bị bỏ tù 4 năm sau khi làm một số vlog trong thời gian bùng phát virus corona tại Vũ Hán.
Tuy nhiên, các vlogger người nước ngoài như như cha con nhà Barrett hay Jason Lightfoot có vẻ như ở được ưu ái hơn, được quyền tiếp cận nhiều hơn và trong một số trường hợp còn được giới chức địa phương hoặc truyền thông nhà nước hỗ trợ tại Trung Quốc.
Nguồn hình ảnh, CGTN
Cha con nhà Barrett đã tham dự nhiều sự kiện được tổ chức với sự tài trợ của chính phủ.
Trong một video của mình, Lee Barrett bình luận rằng các tổ chức như Đài phát thanh Quốc tế Trung Quốc thuộc sở hữu Nhà nước sẽ "đề nghị trả tiền đi lại, tiền vé máy bay và tiển chỗ ở" để ông và con trai bình luận trên truyền thông nhà nước về chuyến đi của họ.
Trong email gửi tới BBC, cha con nhà Barrett tích cực bác bỏ việc họ đăng tải những thông tin sai lệch thay mặt cho chính phủ Trung Quốc, hoặc được trả tiền để thực hiện các nội dung đã đăng.
Lee Barrett được nêu trong danh sách "cộng tác viên toàn cầu" trên website của CGTN, trong video gần đây về Tân Cương - tức là được coi là người tường thuật cho hãng truyền thông này nhưng không phải là nhân viên của hãng.
Jason Lightfoot cũng nằm trong danh sách các cộng tác viên của CGTN. Kênh này trả tiền cho ông với tư cách là một vlogger bình luận về "những tường thuật méo mó" của các hãng truyền thông phương Tây.
Ông Lightfoot gần đây xuất hiện trong một số các video của CGTN bên cạnh các phóng viên là nhân viên của hãng trong chuyến đi tới Hải Nam.
CGTN nói trong một một video rằng ông Lightfoot "biết ơn CGTN đã cho ông ấy trải nghiệm khám phá Hải Nam" và rằng các nhân viên CGTN và các vlogger người nước ngoài "vui vẻ hợp tác với nhau để làm ra các livestream và video, như người trong một nhóm".
Nguồn hình ảnh, CGTB
Ông Lightfoot không phản hồi yêu cầu khi BBC đề nghị phỏng vấn ông. Tuy nhiên trong một trong các video của mình, ông nói rằng ông "không được tài trợ bởi bất kỳ ai mà tự trang trải cho mình", và "chưa bao giờ được trả để thực hiện bất kỳ một chuyến đi nào".
Tuy YouTube không dán nhãn cho bất kỳ vlogger nào ủng hộ Trung Quốc nêu trên là được tài trợ hoặc hỗ trợ bởi chính phủ Trung Quốc, nhưng một số video trên kênh cá nhân của những người này sau đó đã được các tài khoản truyền thông chính phủ Trung Quốc đăng tải và hậu thuẫn.
Một video trong đó có Barrie Jones không chỉ được đăng tải lên kênh YouTube của CGTN mà còn được Bộ Ngoại giao Trung Quốc sử dụng trong buổi họp thường nhật của chính phủ.
Nguồn hình ảnh, Ministry of Foreign Affairs
Trong video này, có tiêu đề là "Một số hãng truyền thông phương Tây đã bóp méo thực tế về Tân Cương như thế nào?", ông Jones nói rằng ông đã "làm việc cho một tờ báo tại Anh... tờ báo có lượng phát hành hàng ngày lớn nhất Anh Quốc, trong 6 năm".
Một số ấn phẩm của truyền thông quốc gia gọi ông là cựu phóng viên Anh.
Tuy nhiên BBC không tìm thấy bất kỳ bằng chứng nào chứng minh cho điều này, và kênh của ông thì đầy các lỗi ngữ pháp và lỗi chấm câu.
Khi được hỏi về kinh nghiệm báo chí của mình, ông Jones nói với BBC rằng việc ông làm phóng viên "ở đâu và khi nào" thì "không phải là chuyện của quý vị".
Ông khẳng định rằng ông đã làm việc cho một tờ báo, nhưng từ chối nêu thêm thông tin. Ông cũng bác bỏ việc "được trả tiền, được quảng bá hoặc bị ép buộc dưới bất kỳ hình thức nào".
Nguồn hình ảnh, Twitter
Hiện không rõ vì sao Bộ Ngoại giao Trung Quốc lại đưa ông ra như một tiếng nói đáng tin cậy trong buổi họp báo của họ.
Ông Jones, người cũng thường xuyên cổ vũ cho các thuyết âm mưu, bác bỏ việc các video của ông đã nghiêng nhiều về chính trị, và nói chuyện cho rằng ông là một phần của chiến dịch lan truyền thông tin sai là là "nực cười".
"Cả Trung Quốc lẫn chính phủ Trung Quốc đều không trả cho tôi để tôi làm những gì tôi làm. Sự thật là nếu như họ đề nghị thì tôi sẽ chấp nhận!"
Cuộc 'đánh trả' của Trung Quốc đối với các tường thuật nước ngoài
Có vẻ như đang có một mạng lưới ngày càng phát triển mạnh người nước ngoài được lôi kéo vào các chiến dịch truyền thông quốc gia của Trung Quốc.
CGTN nói trên trang web của mình rằng hiện họ có hơn 700 "cộng tác viên toàn cầu" trên thế giới, những người mà họ nói là CGTN trao cho cơ hội "được quốc tế nhìn nhận" và "tiền thưởng".
Hãng muốn phát triển thêm nữa mạng lưới những người có nhiều ảnh hưởng bằng cách sẵn sàng chi thưởng tới 10.000 đô la Mỹ để các phóng viên, người làm podcast, người dẫn chương trình và những người có nhiều ảnh hưởng tham gia vào chiến dịch mà hãng vừa tung ra, có tên là chiến dịch "những người thách thức truyền thông".
Jason Lightfoot cùng Lee và Oli Barrett đã xuất hiện trong các hình ảnh quảng cáo cho chiến dịch này.
CGTN đã không phản hồi khi BBC liên hệ để lấy bình luận cho bài báo này.
Tuy nhiên, nhiều nguồn tại CGTN, những người nói chuyện với BBC với điều kiện ẩn danh, nói rằng hiện hãng này đang tập trung trong nội bộ nhằm sử dụng "những người nổi tiếng và những người có nhiều ảnh hưởng trên internet" để phục vụ cho điều được miêu tả là "cuộc chiến chống lại" nội dung tường thuật của truyền thông nước ngoài.
Việc này bao gồm cả việc thành lập một ban mới - ban "người nổi tiếng trên internet" - chuyên "liên hệ với người nước ngoài để hoặc là sử dụng video của họ hoặc là để hợp tác nhằm cùng sản xuất video", BBC được cho biết.
Gần đây hơn, một số ban đã được chỉ thị "tìm người nước ngoài, đưa họ tới Tân Cương để họ đại diện cho chúng ta".
Vlogger người Israel Raz Gal-Or đã đăng các video về chuyến đi gần đây của ông tới khu vực.
Ông Gal-Or nói rằng ông đã được mời tới nhà của người dân và tới các cánh đồng tại Tân Cương. Ông nói trong một video rằng ông có thể phỏng vấn "những người dân địa phương Tân Cương tình cờ gặp".
Tuy nhiên, có vẻ như ông đã được một đoàn quay phim từ CGTN đi cùng trong chuyến đi này, và nhóm quay phim sau đó đã chia sẻ các hình ảnh về video của ông trên kênh YouTube của CGTN.
Trải nghiệm nay trái ngược với việc bị theo dõi, sách nhiễu và cản trở mà BBC và các hãng truyền thông khác gặp phải khi tìm cách tường thuật tự do tại Tân Cương.
Ông Gal-Or đã không phản hồi khi BBC đề nghị phỏng vấn.
'Hầu như luôn là nội dung về Tân Cương'
Toàn bộ các vlogger nêu trên đây, những người có thể kiếm được tiền quảng cáo từ các video của mình, đã nhanh chóng thu hút được hàng chục ngàn lượt xem trên kênh cá nhân cũng như hàng trăm bình luận từ những người dùng năng nổ tràn đầy tinh thần dân tộc chủ nghĩa, bất chấp việc YouTube chính thức bị chặn tại Trung Quốc.
Chuyên gia nghiên cứu về an ninh mạng người Úc Robert Potter từ hãng Internet 2.0 nói rằng dẫu một số video hấp dẫn được lượng lượt xem và ủng hộ thực, nhưng có những bằng chứng cho thấy các tài khoản giả chạy bằng bot (phần mềm tự động) đã quảng bá mãnh liệt các video khác.
"Có một vài thứ mà YouTube phải làm để chặn việc ai đó mở đi mở lại một video hàng ngàn lần," ông giải thích. "Bởi vì đó là vấn đề tiền bạc đối với họ, nếu như đó là các video được ăn tiền quảng cáo."
Về trang YouTube của cha con nhà Barrett, ông nói: "Quý vị có thể thấy là có rất nhiều nhóm nặng tinh thần chủ nghĩa dân tộc đã đăng đi đăng lại các video này, và có những trang tin giả mạo tăng cường quảng bá các nội dung đó."
"Đây là việc 'gian lận bằng bot', nơi [người dùng] dán video vào một trang web chuyên đăng tin giả và chạy video đó thay vì bấm chạy trên video YouTube. Họ tìm cách đánh lừa để YouTube coi đó như là một lượt xem hợp lệ."
Ông quan sát thấy có hoạt động tương tự trên các video của Barrie Jones. "Có một số các trang web tin giả với đường link dẫn tới các video của ông ta về Tân Cương."
"Về bình luận trên các video đó, phần lớn người dùng chỉ vừa mới đăng ký tài khoản YouTube trong thời gian rất gần đây. Quý vị có thể thấy là cùng những người đó ddawgn đi đăng lại các bình luận, rõ ràng là các tài khoản gian lận, tất cả đều được tạo ra vào khoảng cùng thời điểm."
Loại nội dung nào những người dùng này nhắm vào?
"Video được thổi bùng lên là video về Tân Cương. Hầu như luôn là nội dung về Tân Cương," ông Potter nói.
'Đội quân bàn phím'
Những bình luận như vậy được biết đến như là "đội quân 50 xu" của Trung Quốc, bởi có các tường thuật nói có chuyện người ta được trả một khoản tiền nhỏ để đăng các bình luận ủng hộ chính phủ.
"Đội quân bàn phím" này đã hoạt động tích cực từ lâu, và việc xuất hiện hàng loạt các bình luận dưới video của người nước ngoài đã làm dấy lên nghi ngờ rằng đây là cách để khuếch trương sự hiện diện của các vlogger này và nhằm thao túng các bình luận trên các trang cá nhân đó.
Quy mô hoạt động của chiến dịch '50 Xu' khiến những video như thế về mặt lý thuyết sẽ áp đảo các video đạt hàng ngàn lượt xem thật sự. Tuy nhiên, Trung Quốc gần đây có truyền thống thực hiện các chiến dịch truyền thông có phối hợp.
Trong thời gian xảy ra các cuộc biểu tình ở Hong Kong hồi 2019, Twitter, Facebook và YouTube nói họ chứng kiến chính phủ Trung Quốc đã nỗ lực phối hợp trong việc truyền bá các thông tin sai lệch trên các kênh của mình.
Google nói họ phát hiện ra là đã có các nỗ lực nhằm "che giấu gốc gác của những tài khoản này", và các nền tảng đã có hành động nhanh chóng nhằm xóa bỏ sự che giấu đó.
Trang web tin tức Sixth Tone cũng ghi nhận trong tháng Năm, các "trang trại nhấp chuột" tăng mạnh hoạt động trên các mạng xã hội Trung Quốc, nhằm tăng sự hiện diện của những người có ảnh hưởng địa phương.
Trong năm 2000, hiệp hội quảng cáo Trung Quốc cấm các công ty dùng "các trang trại nhấp chuột" để giành lợi thế thương mại, nhưng các hoạt động nhằm thổi phồng chiến dịch tuyên truyền thì được phép.
'BBC có định kiến chống Trung Quốc'
Hiện không rõ động cơ nào khiến các vlogger người nước ngoài làm như vậy - đó là do họ tin tưởng vào các thông điệp của Trung Quốc, hay do có động cơ muốn nổi tiếng, hay để kiếm được tiền.
BBC đã đặt câu hỏi này cho Lee Barrett và Barrie Jones, và hỏi vì sao các video của họ lại trở nên mang tinh thần ái quốc hơn đối với Trung Quốc, nhưng chúng tôi nhận được những hồi âm mang tính thoái thác.
Gia đình Barrett đăng trên Twitter khi được BBC tiếp cận rằng đây là "bài viết ác ý" của "BBC vốn mang định kiến chống Trung Quốc".
Tuy nhiên, mục tiêu của truyền thông chính phủ Trung Quốc trong việc kết hợp với các vlogger người nước ngoài tuy vẻ như đủ rõ ràng tại thời điểm Trung Quốc đang bị quốc tế chỉ trích ngày càng mạnh gia tăng đối với Trung Quốc về cách đối xử của nước này đối với cộng đồng người Hồi giáo Uyghur và trong các vấn đề khác.
Hãng truyền thông CGTN đang tìm cách cách phản ứng lại những lời chỉ trích - giống như hãng truyền thông RT của Nga - bằng cách tìm các gương mặt nước ngoài để giúp truyền đi thông điệp của Chính phủ ra nước ngoài, và dùng những đội quân bàn phím để đẩy mạng việc quảng bá những thông tin đó.
YouTube đã dán nhãn cho các trang truyền thông này là có liên hệ với nhà nước.
Phát ngôn viên của YouTube nói việc hãng dán nhãn lên các video của chính phủ Trung Quốc là "nhằm giúp người xem nhận thức rõ hơn về những thông tin đó, để họ quyết định về cách thức tiếp nhận thông tin cho phù hợp".
Hãng nói toàn bộ các video được tải lên YouTube đều phải tuân thủ các quy định về cộng đồng của hãng, và YouTube rà soát các video bị cảnh báo trên cơ sở từng trường hợp một.
YouTube nói rằng các video mà BBC gửi cho họ không vi phạm các hướng dẫn của YouTube.
Tuy nhiên, nhiều người dùng sẽ khó lòng phát hiện ra rằng các vlogger đó có liên hệ với các cơ quan báo chí của nhà nước Trung Quốc trên các nền tảng như YouTube, khi mà các trang cá nhân đó không bị dán nhãn một cách cụ thể là có liên hệ tới nhà nước.
