Paul Reynolds Phóng viên tình hình quốc tế của BBC

Tổng thống Islam Karimov sẽ đi về hướng nào đây?

Và cũng còn quá sớm để nói rằng quyền lực tuyệt đối của tổng thống Islam Karimov không bị lung lay.

Nhưng cũng có những cản trở quan trọng mà những người cải tổ tương lai của Uzbekistan phải vượt qua. Chúng khiến cho nhiệm vụ của họ còn khó khăn hơn là những người đi trước ở Đông Âu.

Khác hẳn Ukraina và Gruzia

Ngay từ điểm khởi đầu, cơ cấu chính trị ở Uzbekistan lạc hậu hơn nhiều so với Ukraina hay Gruzia.

Cũng không có một lãnh tụ đối lập để xông ra nắm lấy quyền lực. Nhà nghiên cứu Justin Burke từ Eurasianet, một cơ quan thông tin đóng tại New York, Mỹ, chuyên nghiên cứu về Trung Á tin rằng:

“Gruzia có Cách mạng Hoa hồng, Ukraina có Cách mạng Màu Cam. Cả hai nước đều có những cuộc phản đối chính quyền được lãnh đạo tốt, có các nhóm sinh viên được tổ chức tốt, tinh thần cao. Họ giống như những nhóm tạo cú sốc và hoạt động nhịp nhàng dưới sự chỉ đạo của một nhóm lãnh đạo đối lập liên kết tốt”.

Justin Burke cũng chỉ ra rằng cả hai phe đối lập ở Gruzia và Ukraina đều có những lãnh tụ hấp dẫn quần chúng. Đó là Michail Saakasjvili và Viktor Yushchenko. Chương trình chính trị của họ cũng rõ ràng.

Theo Justin Burke, những yếu tố đó khiến việc chuyển giao quyền lực trở nên khá êm thắm.

Chế độ của ông Karimov nổi tiếng là cứng rắn

Yếu tố này cũng khiến ông Karimov thu hút sự ủng hộ từ Nga và Trung Quốc. Cả hai nước đều sợ những người Hồi Giáo toàn thống. Ông ta cũng được Hoa Kỳ ủng hộ. Mỹ có căn cứ không quân tại Uzbekistan, ngay gần biên giới với Afghanistan. Sự ủng hộ này chỉ yếu đi sau vụ người biểu tình bị bắn tuần trước tại Andijan.

Biết nhưng không làm gì

Phương Tây biết quá rõ về những gì xảy ra ở Uzbekistan những năm qua. Cựu đại sứ Anh tại đây, ông Craig Murray từng liên tục phàn này về cách lãnh đạo của chế độ Karimov. Còn tổ chức An ninh và Hợp tác châu Âu vào tháng 12 năm 2004 thì kết luận rằng bầu cử ở Uzbekistan không thỏa mãn các tiêu chuẩn chung. Tổ chức này cũng nói “tự do ngôn luận, tự do tụ họp và lập hội không được tôn trọng”.

Nhưng Phương Tây chọn cách nói chuyện khẽ khàng vì Uzbekistan có vai trò quan trọng trong cuộc chiến ở Afghanistan và có nguồn khí đốt lớn.

Nhưng xu hướng trong dân chúng Uzbekistan cũng là điều cần quan sát và không nên chỉ tập trung vào vấn đề Hồi giáo cực đoan.

Cựu đại sứ Anh Craig Murray bị gọi về nước sau khi đưa ra rất nhiều cáo buộc rằng chế độ Karimov vi phạm nhân quyền

“Vùng thung lũng Ferghana từ năm ngoái và các vùng phụ cận ở phía Đông Uzbekistan đã nung nấu sự bất bình, khi mà hàng nghìn người đã biểu tình chống thuế cao và chính sách khó khăn của nhà nước áp đặt lên kinh doanh”.

Ông Schwartz cũng nói cuộc cách mạng dân chủ ở nước láng giềng Kyrgyzstan nằm ngay bên kia biên giới với vùng Andijan đã tạo sự phấn khích ở vùng thung lũng Ferghana.

Đây có lẽ là nền tảng của phong trào phản đối trong dân chúng nhưng ngay bây giờ cũng chưa thể biết nó có thành công hay sẽ thất bại.