Câu hỏi lớn cho kinh tế Scotland

Với rất nhiều người, điều không rõ ràng nhất trong cuộc chạy đua tới ngày trưng cầu dân ý về khả năng độc lập của Scotland là liệu có thể có nền kinh tế ổn định và tương lai xán lạn.

Dựa trên tin tức và các bài phân tích bình luận trên truyền thông, trong cuộc tranh luận trên truyền hình đầu tiên, Thủ hiến Scotland Alex Salmond kém hẳn so với đối thủ về vấn đề tiền tệ. Kết quả là, “Scotland độc lập sẽ dùng loại tiền tệ gì” đột nhiên trở thành vấn đề gây lo lắng lớn trong giới cử tri.

Scotland sản sinh ra một học giả rất nổi tiếng ở thế kỷ XVIII và ảnh hưởng của các học thuyết của ông vẫn còn tới ngày nay. Adam Smith, tác giả cuốn Sự Thịnh vượng của một Quốc gia, từng học ở Đại học Glasgow.

Ronald MacDonald, Giáo sư về Kinh tế Chính trị ở trường Kinh tế Adam Smith, nói với tôi rằng Scotland độc lập chỉ có thể dùng một loại tiền tệ, và đó là tiền tệ riêng của Scotland.

Alex Salmond từng quả quyết rằng Scotland độc lập sẽ có thể tiếp tục dùng đồng Bảng. Một viện chính sách của Scotland cũng cho rằng tiếp tục dùng tiền Bảng là lựa chọn tốt nhất nếu Scotland giành độc lập.

Viện nghiên cứu Adam Smith, viện chính sách phi lợi nhuận đặt tại London, gần đây lập luận rằng Scotland có thể dùng đồng Bảng như cách Panama sử dụng đồng đôla mà không cần tới hiệp hội tiền tệ hay sử dụng Ngân hàng Trung ương Anh.

Nhưng giáo sư MacDonald nói điều này không khả thi. Điều tiên quyết là chính phủ Anh quốc từ lâu đã tuyên bố rất rõ sẽ không cho phép Scotland độc lập tiếp tục sử dụng đồng Bảng mà không cùng gánh nợ quốc gia với Anh.

Và phản đối từ London không chỉ là rào cản duy nhất.

Giáo sư MacDonald nói, “tôi tin rằng đồng Bảng sẽ không phù hợp với Scotland độc lập. Phần lớn là do Scotland độc lập sẽ trở thành nền kinh tế có cấu trúc rất khác biệt so với hệ thống hiện nay.

“Cụ thể là, toàn bộ dầu khí ở Biển Bắc, nếu chính phủ Scotland hiện nay đúng, sẽ được chuyển sang cho Scotland độc lập. Và điều này sẽ có ảnh hưởng rất quan trọng đối với tỷ giá hối đoái và đặc biệt là khả năng cạnh tranh của Scotland độc lập.

“Khả năng cạnh tranh sẽ thay đổi do dầu khí, mà chưa chắc đã tốt cho ngành sản xuất không liên quan tới dầu khí.

“Nó sẽ khiến ngành này trở nên kém cạnh tranh, chúng ta sẽ mất việc và kết quả là khu vực tiền tệ Bảng Anh sẽ không bền vững. Nó sẽ tan rã, tôi tin rằng bằng một giá rất lớn là khoảng 100 tỷ Bảng, có nghĩa là gần bằng với GDP của cả Scotland.

“Thế nên đây là ý tưởng rất không hay và vì vậy Scotland cần có loại tiền tệ riêng và điều này phải được quản lý rất cẩn thận theo như hướng kinh nghiệm của Na Uy, nơi họ cũng có dầu khí.”

Vậy đồng Euro thì sao?

Theo giáo sư MacDonald, với câu hỏi liệu Scotland độc lập có nên dùng đồng Euro, đây sẽ là quốc gia sản xuất dầu duy nhất trong khối châu Âu, với cấu trúc kinh tế rất khác so với các quốc gia khác trong vùng.

Hơn nữa, để tham gia dùng đồng Euro thì Scotland sẽ phải có tiền tệ riêng trước đã, ông nói.

Một đề xuất khác là Scotland độc lập có thể theo gương Panama và dùng đồng Bảng mà không cần đến một hiệp hội tiền tệ chính thức.

Một báo cáo mới do giám đốc nghiên cứu của viện Adam Smith ở London, ông Sam Bowman, lập luận rằng nếu lấy đồng Bảng là tiền tệ chính thức – mà không dùng tới ngân hàng trung ương – sẽ “là bước tiến nổi bật đối với cách làm hiện nay của Scotland”.

Bản báo cáo tranh luận rằng kinh tế Panama vẫn tiến triển tốt và tình hình tài chính ổn định, điều này “cho thấy sử dụng không chính thức tiền tệ của một quốc gia khác có thể tạo ra một hệ thống tài chính và kinh tế khỏe mạnh”.

Hiện nay, các ngân hàng Scotland dùng đồng Bảng Anh làm tiền tệ dự trữ và xuất ra tiền Bảng riêng của họ. Số tiền xuất ra do các ngân hàng tự quyết định. Quan điểm của chính phủ Anh là nếu Scotland trở thành độc lập, cách làm này sẽ không được tiếp tục.

Tôi phỏng vấn một số doanh nhân ở Edinburgh và Glasgow, trong đó có cả những chuyên viên kinh doanh trên thị trường tài chính, chủ nhà hàng và các thương nhân bán lẻ. Tất cả bọn họ đều lo lắng về vấn đề tiền tệ. Họ lo sợ rằng, nếu trong tương lai tiền Scotland có giá trị thấp hơn đồng Bảng Anh, tài sản mà họ đang sở hữu sẽ bị giảm ngay lập tức và tổng số nợ sẽ tăng lên.

Theo một người làm việc trong ngành tài chính, ngân hàng anh đang làm việc không bình luận về vấn đề độc lập, nhưng đã dần chuẩn bị chuyển trụ sở chính từ Scotland về London. Đây là một phần của những gì giáo sư MacDonald lo lắng – Scotland có thể sẽ mất đi việc làm nếu trở thành độc lập.

Dầu khí ở Biển Bắc cũng là chủ đề chính trong cuộc tranh luận giữa chiến dịch Có và Không. Ông Alex Salmond muốn nhấn mạnh vào số lời thu được từ các giếng dầu ở Biển Bắc sẽ đưa Scotland trở thành một trong những quốc gia giàu nhất thế giới.

Theo ông Salmond, nếu chính phủ Scotland độc lập giành quyền kiểm soát hàng tỷ thùng dầu từ Biển Bắc, họ sẽ có khả năng quản lý giáo dục, phúc lợi công cộng và chăm sóc y tế mà không cần phải lo lắng xem chính quyền Anh ở London sẽ nói gì.

Nhưng đối thủ của Salmond nói ông đã đánh giá quá cao giá trị dầu ở Biển Bắc và đánh giá quá thấp mức chi tiêu của chính phủ. Hiện nay, trung bình người Scotland nhận nhiều hơn người Anh khoảng 1.400 Bảng từ Kho bạc Anh Quốc. Chính phủ Scotland sẽ thấy trả nợ mà không có trợ cấp là rất khó khăn.

Theo một tờ báo địa phương ở Glasgow, cử tri Scotland đang phải đối mặt với lựa chọn thật khó khăn. Nếu chọn độc lập, Scotland sẽ mất trợ cấp từ chính phủ Anh và có thể sẽ phải tăng thuế. Nhưng nếu họ chọn ở lại với Liên hiệp Vương quốc Anh (UK), Scotland sẽ bị trói buộc bởi các quyết định của chính phủ Anh Quốc và bị áp đặt chính sách thắt lưng buộc bụng.

Toàn bộ các nhân tố trên có thể sẽ ảnh hưởng tới quyết định của cử tri trong cuộc trưng cầu dân ý. Thế nên, khó có thể ngạc nhiên khi cả hai chiến dịch Có và Không cùng đang vận dụng tất cả những gì họ có để phản pháo lẫn nhau trong vấn đề kinh tế.

Cử tri tại Scotland sẽ đi bỏ phiếu trong cuộc trưng cầu dân ý ngày 18/9 với câu hỏi có tách khỏi Liên hiệp Vương quốc Anh để trở thành quốc gia độc lập hay không.